بنی تغلب

بَنی تَغْلِب قبیله‌ای عربی است که اهمیت ویژه‌ای در وقایع تاریخ منطقه داشته‌اند. از این قبیله شاعران و جنگجویان بسیاری به شهرت رسیده‌اند. این قبیله پس از ظهور اسلام، به مخالفت با اسلام پرداختند و در نهایت به شعبه‌های مختلفی منشق شدند.

موقعیت و جایگاه

بنی تغلب، قبیله‌ای عربی است که نسبشان به ربیعه و سپس به عدنان می‌رسد و از قبایل مهم و پر فعالیت در حوزه سیاست در میان سایر قبایل اعراب در منطقه بوده‌است. شمار زیادی از شاعران و جنگاوران از این قبیله برخاسته‌اند. مسکن اصلی این قبیله،‌منطقه‌ای به نام دیار ربیعه است که در حوالی سنجار و نصیبین قرار گرفته‌است. این قبیله به جهت همسایگی با مناطق مسیحی نشین رومی، اعضاء مسیحی بسیاری دارند. قبیله دیگری نیز با همین نام در عرب قحطانی جنوبی قرار دارند که از یمینی‌ها هستند. اهالی این قبیله را تغلبیان یا غلباوی و همچنین بنی غلبا نیز گفته‌اند. علت آنکه بنی تغلب را مستعرب خوانده‌اند، به جهت سکونت آنها در نزدیکی سرزمین‌های روم شرقی بوده‌است. این لقب به جت اختلاط این قبیله با رومیان بوده‌است؛ چنانچه تاثیری در فرهنگ و لهجه این گروه داشته‌است.

تاریخ

تغلب که یکی از رئیسان این قبیله بوده‌است، با نام دثار شناخته می‌شود،‌ برای او ۲ تا ۴ برادر شمرده شده‌اند. نام های برادران او بکر، عنز، شخیص و حارث گزارش شده‌است که هر کدام بر قبیله خود نظارت داشتند و میان دو قبیله بکر و تغلب، به مدت ۴۰ سال پیاپی، جنگ و درگیری وجود داشت.

پیش از اسلام

تا پیش از ظهور اسلام در منطقه، قبیله بنی تغلب آکنده از جنگ‌های گوناگون قبیله‌ای بود. لشکرکشی شاپور ساسانی به عربستان و قبیله تغلب که منجر به کشته شدن شماری از اهالی این قبیله و از بین رفتن چاه‌های انان شد، نخستین درگیری گزارش شده برای این قبیله در پیش از ظهور اسلام است. جنگ چهل ساله میان قبیله تغلب و بکر که به جنگ‌های بین دو طایفه شد، دیگر جنگ پیش از اسلام این قبیله است. علت این جنگ کشته شدن کلیب، رئیس مستنبد قبیله تغلب بود.

پس از اسلام

با ظهور اسلام و همینطور پس از قدرت یافتن مسلمانان در دوران خلفاء، این قبیله همواره در موضع مقابل و مخالف قرار داشت. در سال ۱۱ ه.ق زنی به سجاح پس از دعوت به پیامبری خودش، از جانب سران بنی تغلب مورد هواخواهی قرار گرفت و این قبیله در صدد جنگ با ابوبکر شد. در ۱۲ ه.ق در جنگ عین التمر که بین سپاه ایران و اعراب رخ داد؛ سردار سپاه ایران یک عرب تغلبی بود به نام عقة بن عقه که در مقابل سردار سپاه مسلمانان، خالد بن ولید به جنگ رفت و کشته شد. پس از آن ربیعه بن بحیر به انتقام عقه رفته و او نیز کشته شد و دختر بیعه نیز به اسارت مسلمانان درآمد. علی بن ابی‌طالب دختر ربیعه را خریداری کرد و از او صاحب دو فرزند به نام‌های عمر و رقیه شد. در سال ۱۳ ه.ق برخی از تغلبی‌های مسیحی به کمک سردار عرب رفتند و در مقابل ایرانی‌ها قرار گرفتند. در سال ۱۶ ه.ق مردی به نام انطاق با همراه ساختن رومی‌ها و مسیحی های تغلبی با خود، به جنگ و مخالفت با مسلمانان برخاست و در طی این شورش، مسلمانان به فتح تکریت رفتند. در نهایت بنی‌تغلب شکست خوردند و با پذیرش اسلام، بخشیده شدند. در سال ۱۷ ه.ق عمر بن خطاب اصرار داشت تا بنی تغلب یا مسلمان شوند و یا آنکه مالیات دو چندان بپردازند.

شاعران بنی تغلب

گروهی از دانشمندان شاعران این قبیله عبارتند از:

• مهلهل (عدّی بن ربیعه)
• فرزدق
• عمرو بن کلثوم
• اُفنون (صُریم بن معشر)
• اخطل
• ابومالک
• کعب بن جُعیل
• قطامی (عمیربن شُیَیم)
• عنّابی (کلثوم بن عمرو)
• اخنس بن شهاب