آبیاری در ایران
برای گسترش این مقاله یا بخش، منبع زیر پیشنهاد می‌شود:
ویکیپدیای انگلیسی |
گرچه کشاورزی خشک در آذربایجان، کردستان و خراسان، و همچنین برخی دیگر بخش‌ها مهم است، بخش زیادی از کشاورزی ایران همواره به آبیاری وابسته بوده‌است. تقریباً نیمی از محصول غلات، و بخش قابل توجهی از دیگر محصولات، آبیاری می‌شوند. به جز ناحیهٔ ساحلی خزر، تقریباً همهٔ ایران خشک یا نیمه خشک طبقه‌بندی می‌شود. بارش در این مناطق، همان‌طور که مشخصهٔ سرزمینهای این طبقه است، نه تنها نادر است و توزیع ضعیفی در طول سال دارد بلکه بی‌قاعده و غیرقابل اطمینان است. آبیاری نه تنها موجب تأمین رطوبت مورد نیاز حاک به منظور کشاورزی حاصلخیز می‌شود بلکه باقاعدگی و قابلیت اطمینان تولید زراعی می‌شود که زندگی یکجانشینی را تسهیل کرده اجازهٔ توسعه جمعیت‌های بزرگ یک جانشین را می‌دهد.
با فرض در دسترس بودن منابع آبی قابل دسترسی و دوباره پرکردنی، خصوصاً در پیوند با خاک باکیفیت فناوریهای آبیاری می‌تواند بهره‌وری و ظرفیت زمین را شدیداً افزایش دهد. به هر حال، استفاده از این فناوریها شرایط اجتماعی و اقتصادی بر جمعیتهایی که به آنها وابسته می‌شوند اعمال می‌کند. آبیاری نقش مهمی در تاریخ و تمدن ایران بازی می‌کند. آبیاری شامل عواملی است که در توسعه الگو و مرفولوژی زیستگاهی، در روابط اقتصادی-اجتماعی فعالیت‌های زراعی، در روند سیاسی و قانونی قاعده سازی‌هایی که مبتنی بر این روابطند و در اشکال زبانی، نمادی و رسومی فعالیت که در توضیح فرهنگی آنها توسعه می‌یابد مهم هستند.
منابع و فناوریها ویرایش
از کل قلمروی کمی کمتر از ۱۶۵ میلیون هکتاری ایران تخمین زده می‌شود ۱۵ میلیون هکتار قابل زرع است، و در سال ۱۹۷۳، ۳٬۵ میلیون تحت آبیاری بوده‌است. آب لازم برای آبیاری از جریان رودخانه و چشمه، رواناب و آب‌های روی زمینی از طرق گوناگون سیستم‌های سد رودخانه ای، کانال‌ها، بندهای اصلاحی، ادوات بالابر، و لوله‌های زیرزمینی حاصل می‌شود. این سیستم‌ها از لحاظ وابستگی آنها به رودخانه‌ها، چشمه‌ها، رواناب‌ها، چاه‌ها و قنات‌ها دسته‌بندی می‌شود. در گذشته پیش از عملیاتی شدن سدهای بزرگ و شروع استفاده از پمپ‌های دیزلی در مقیاس بزرگ قنات‌ها احتمالاً بیش از نیمی از کل آب را تأمین می‌کردند و سیستم‌های رواناب و چاه‌ها با روش‌های سنتی بالا بردن آب هم به‌طور تناسبی شایان توجه تر بودند.
جریان رودخانه، خصوصاً در فلات، حتی در رودخانه‌های بزرگتر، بسته به فصل بسیار متغیر است. برای مثال، حداکثر جریان ثبت شده کارون در آوریل ۶۰٬۰۰۰–۷۵٬۰۰۰ فوت مکعب بر ثانیه است، در حالی که حداقل جریان ثبت شده در اکتبر ۷۰۰۰ فوت مکعب بر ثانیه اسا. ارقام مشابهی برای رودخانه‌هایی وجود دارد که منابع مهمی برای آب آبیاری در دیگر بخش‌های کشور برای زاینده رود ۶۰۰۰۰ و ۱۰۰۰ و هلمند ۶۰۰۰۰ و ۲۰۰۰ است. این تغییر مسئله مهندسی عمده ای برای شیوه‌های سنتی و مدرن آبیاری ایجاد می‌کند. یک تکنیک سردستی که احتمالاً از اولیه‌ترین گونه‌های آبیاری در و بیرون فلات و نیز در بین‌النهرین بوده، تسهیل جریان سیلاب در زمین‌های مجاور بوده. طول مدت زمانی که این جریان هر سال می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد با راه حل سایده یک سد بدوی از مصالح-صخره، چوب، شاخه درخت و گل- که سطح رودخانه را با پایین رفتن سیل حفظ می‌کرد تا جریان قابل هدایت به کانال‌ها باشد و به زمین‌ها فرستاده شود گسترش می‌یافت.
منابع ویرایش
http://www.iranicaonline.org/articles/abyari-irrigation-in-iran