آبانبار همتآباد (فیروزه)
پیشینهٔ بنای «آب انبار همتآباد زمانی» که در دهستان تحت جلگه بخش مرکزی شهرستان فیروزه قرار گرفته، به دورهٔ قاجاری میرسد. مالکیت این بنا وقفی بوده و به شمارهٔ 5145 در تاریخ 25/12/1380در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیدهاست. بنای آبانبار همتآباد، با داشتن فرم کلی و اصلی آبانبارهای قدیمی و همچنین سبک شاخص سازه - به ویژه در ساخت سردرب ورودی- دارای ارزش معماری و تاریخی است و دربرداشتن تزئیناتی چون آجرکاری راسته-خفته بر روی لچکی سردرب و راهروی اصلی، بر ارزش هنری و فرهنگی بنا میافزاید.
آبانبار همتآباد | |
---|---|
کشور | ایران |
استان | خراسان رضوی |
شهرستان | شهرستان فیروزه |
اطلاعات اثر | |
دورهٔ ساخت اثر | قاجاریان |
اطلاعات ثبتی | |
شمارهٔ ثبت | 5145 |
تاریخ ثبت ملی | 25/12/1380 |
موقعیت جغرافیایی ویرایش
آبانبار همتآباد زمانی، در جنوب غربی روستای همتآباد و با فاصلهٔ تقریباً صد متری از جادهٔ اصلی روستا، جای گرفته. بنای آبانبار همتآباد، با زاویهای حدود ۴۵ درجه نسبت به جاده، کوچهها و منازل مسکونی روستا، ساخته شده. زاویهٔ ۴۵ درجهای بنا به سمت شمال شرقی است.
پیشینه و کاربرد ویرایش
با نگاهی به ابعاد و اندازهٔ آجرهای آبانبار، ساختار کلی پلان، نوع قوسهای به کار رفته در آن، و همچنین گفتههای پیران و بزرگان روستا، تاریخ بنای آبانبار به دروهٔ قاجاریه میرسد که تا زمان پهلوی دوم و قبل از انقلاب، به عنوان آبانبار بهرهبرداری میشده و پس از آن، تا کنون متروکه ماندهاست.
مشخصات معماری؛ پلان، ساخت و تزئینات:
ساختاری کلی بنای آبانبار همتآباد ویرایش
دربرگیرندهٔ یک ورودی و سردرب، راهرو و پلههایی که به پاشیر میرسند، مخزن و آبانبار است. سردرب این بنا، با ارتفاع حدود ۳۷۰ سانتیمتر و با زاویهٔ ۴۵ درجه نسبت به کوچهها و ساختمانهای روستا قرار گرفتهاست. سردرب، دارای درجرز یا ستون در دو طرف است که بین آنها یک طاق جناغی به شیوهٔ آجرچینی رومی اجرا شده، عمق آن ۴۰ سانتیمتر، و روی اسپر آن، یک درگاهی با قوس هلالی و آجرچینی روی قرار دارد. در بالای سردرب، جای سنگی است که وقفنامهٔ بنا روی آن حجاری شده و بر بالای ورودی نصب بودهاست. لچکی بالای قوس جناغی سردرب، دارای آجرکاری راسته و خفته و بالای سردرب دارای هره آجری بودهاست. سردرب با آجر ۲۵ در ۲۵ ساخته شده و دارای بندکشی است.
راهرویی، سردرب ورودی را به پاشیر مرتبط مینماید. پوشش راهرو، قوس هلالی داشته و به شیوهٔ آجرچینی راسته-خفته اجرا شدهاست. پلههایی برای دستیابی به محل پاشیر تعبیه شدهاند که هر پله ارتفاعی حدود ۳۵ سانتیمتر و کفپلههایی ۴۰ تا ۴۵ سانتیمتری به شیوهٔ آجرچینی خرندی دارد. قسمت پاشیر و دیوار بین مخزن و پاشیر، تخریب شدهاست.
پلان مخزن، شامل یک مربع و چهار ستون، در مرکز، و شیوهٔ پوششی آن نیز از نوع طاق چشمه است. به جز، قوس سردرب ورودی که از نوع قوس جناغی است، دیگر قوسها، اعم از تویزهها، طاقها و پوششها همگی از نوع قوس هلالی (مازهدار) و تقریباً نیمدایره اجرا شدهاند. آجرچینی همهٔ تویزهها و طاقها، به شیوهٔ رومی، و پوشش بین تویزهها، به شیوهٔ آجرچینی کلمبو (گردچینی) است. سقفها، دارای نورگیر و قسمت تیزهاند.
بنای آبانبار، با مخلوطی از آجرهای ۵*۲۰*۲۰ و ۵*۲۵*۲۵ و ملات گچ و ماسه ساخته شدهاست. روی بدنهٔ آبانبار، اندودی از ساروج وجود داشته که بخش بزرگی از اندود از بین رفتهاست.
جستارهای وابسته ویرایش
منابع ویرایش
«گزارش ثبتی آب انبار همتآباد»
اداره کل میراث فرهنگی خراسان
حوزه حفظ و احیاء میراث فرهنگی، ۱۳۸۰.