اختراع

اختراع یا اِبداع، یک وسیله، روش، ترکیب یا فرایند منحصر به فرد یا جدید است. فرایند اختراع، فرآیندی جزئی در یک فرایند کلی مهندسی و توسعه محصول است. اختراع می‌تواند یک پیشرفت در یک ماشین یا محصول یا یک فرایند جدید برای ایجاد یک شی یا یک نتیجه باشد. اختراعی که به یک عملکرد یا نتیجه کاملاً منحصر به فرد دست می‌یابد ممکن است عامل یک پیشرفت چشمگیر در جامعه باشد. چنین آثاری بدیع هستند و برای افراد متخصص در همان زمینه آشکار نیستند. یک مخترع ممکن است گام بزرگی به سمت موفقیت یا شکست بردارد.

مخترع شخصی است که اختراعی را ایجاد یا کشف می‌کند. اگرچه اختراع ارتباط تنگاتنگی با علم و مهندسی دارد، اما مخترعان الزاماً مهندس یا دانشمند نیستند.

برخی از اختراعات را می‌توان ثبت اختراع کرد. سیستم ثبت اختراع ایجاد شد تا از طریق اعطای حق انحصار محدود بر اختراعاتی که به اندازه کافی جدید، غیر آشکار و مفید هستند، مخترعان را به اختراعات بیشتر تشویق کند. یک حق اختراع از نظر قانونی از حقوق مالکیت معنوی مخترع محافظت می‌کند و از نظر قانونی تشخیص می‌دهد که اختراع ادعا شده در واقع یک «اختراع» است. قوانین و الزامات ثبت اختراع در کشورهای مختلف متفاوت است و فرایند اخذ اختراع اغلب گران‌قیمت است.

معنای دیگر اختراع، اختراع فرهنگی است که مجموعه‌ای بدیع از رفتارهای اجتماعی مفید است که توسط مردم اتخاذ شده و به دیگران منتقل می‌شود. اختراع جزء مهمی از خلاقیت هنری و طراحی است. اختراعات اغلب مرزهای دانش، تجربه یا توانایی انسان را گسترش می‌دهند.

حق اختراع

صفحه رویین یک حق اختراع آمریکایی

در صورتی که اختراعی واجد شرایط مندرج در قانون باشد در این صورت از حمایت آن کشور برخوردار شده و حق اختراع (یا پَتِنت) به مخترع اعطا می‌شود. دارندهٔ حق اختراع طبق قانون از حقوقی خاص بهره‌مند می‌گردد.

ثبت اختراع در ایران

تاکنون قوانینی برای ثبت اختراع و حمایت از آن در ایران به تصویب رسیده‌اند که عبارتند از: قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب ۱۳۱۰ و قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری ۱۳۸۶. در حال حاضر قانون سال ۱۳۱۰ منسوخ شده و قانون سال ۸۶ بر حمایت از اختراعات حاکم است.

ماده ۱ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، اختراع را این‌گونه تعریف می‌کند: اختراع نتیجهٔ فکر کردن فرد یا افراد است که برای اولین بار فرایند یا فراورده ای خاص را ارائه می‌کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن حل می‌نماید.

شرایط اختراع قابل ثبت

طبق قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری ۱۳۸۶، اختراع باید دارای شرایط زیر باشد:

• در دنیا جدید باشد.
• دارای گام ابتکاری باشد.
• کاربرد صنعتی داشته باشد.

جدید بودن

یکی از شروط اساسی ثبت اختراع، جدید بودن آن است بنابراین در صورتی که اختراعی قبلاً به ثبت رسیده باشد، اختراعی همانند آن یا مشابه آن قابل ثبت نخواهد بود.

جدید بودن یعنی اینکه اختراع در آن صنعت یا فن از قبل موجود نباشد و در جهان جدید باشد. بسیاری به اشتباه فکر می‌کنند که کافی است که اختراع در ایران جدید باشد، در حالیکه قانون سال ۸۶ در بند (ه) مادهٔ ۴ به جدید بودن اختراع در «جهان» اشاره کرده‌است.

گام ابتکاری

طبق قانون ایران این ویژگی به معنای این است که اختراع برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد. برای مثال تغییر ویژگی‌های ظاهری یا ترکیب چند اختراع به‌طور ابتدایی که برای یک فرد با دانش و مهارت عادی در آن حرفه امری بدیهی به نظر می‌رسد موجب ایجاد حق برای فردی نخواهد شد.

کاربرد صنعتی

کاربرد صنعتی به جنبه علمی و کاربردی محصول یا فرایند اشاره دارد. طبق مادهٔ ۲ قانون سال ۸۶ُ اختراعی کاربردی محسوب می‌شود که در رشته‌ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت، معنای گستردهٔ آن است و شامل مواردی نظیر صنایع دستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات نیز می‌شود.

مواردی که به عنوان اختراع قابل ثبت نیستند:

• کشفیات با توجه به قانون ۸۶ به عنوان اختراع قابل ثبت نیستند. به نظر می‌رسد علت آن این است که قانونگذار خواسته که انسانها مالک چیزی شوند که خود ایجاد کرده‌اند و نه چیزهایی را مالک شوند که در طبیعت از قبل موجود بوده‌است.
• نظریه‌های علمی و روش‌های ریاضی به عنوان اختراع قابل ثبت نیستند. به نظر می‌رسد علت آن جلوگیری از به انحصار گرفتن علم و دانش است.
• برای حمایت از نرم‌افزارهای رایانه‌ای قانون خاص وجود دارد اما برخی از نرم‌افزارهایی که دارای ویژگی‌های اختراع باشند را می‌توان به عنوان اختراع ثبت کرد.
• منابع ژنتیکی و اجزای ژنتیکی که آن را تشکیل می‌دهد به همراه فرایندهای بیولوژیکی تولید آن را نمی‌توان به ثبت رساند. به نظر می‌رسد دلیلش حساسیت فوق‌العاده این حیطه می‌باشد.
• هر چیزی که مخالف قوانین عمومی و اخلاقی جامعه باشد را نیز نمی‌توان به ثبت رساند. این یکی از واضح‌ترین قوانینی است که کاملاً وجود آن قابل درک است.

امکان جستجوی اختراعات ثبت شده براساس نام و نام خانوادگی اشخاص از طریق وبگاه سازمان ثبت اسناد کشور میسر می‌باشد.

نگارخانه

• 
  توماس ادیسون، مخترع نامدار آمریکایی، دارای ۱۰۹۳ اختراع ثبت‌شده در آمریکا
• 
  یک عکس نادر از دفتر کار الکساندر گراهام بل در واشینگتن دی سی (سال ۱۸۸۴)، در حال ضبط تجربی الگوهای صدا

جستارهای وابسته

• انجمن مخترعین کشور
• اختراع دوباره چرخ
• تکنیک‌های خلاقیت
• نظریه قهرمانانه اختراع‌ها و پیشرفت‌های علمی
• کشف
• کشف چندگانه
• فهرست مخترعان
• اثبات مفهوم
• انقلاب تکنولوژیک
• نبوغ

منابع

• لغت‌نامهٔ دهخدا