ارگ (معماری)

اَرگ به گونه‌ای از ساختمان‌های بلند و محصور گفته می‌شود که در معماری قدیم کاربرد داشت.

ارگ فورگ که بر فراز بلندی است و سکونتگاه‌های شهر در اطراف آن تجمع کرده‌اند.

ارگ کریم‌خان شیراز که بر روی سطحی هموار بنا شده است.

ارگ هرات

ارگ در لغت به معنی قلعه‌ای کوچک است که درمیان قلعه‌ای بزرگ بسازند و دارای برج و بارو باشد. ارگ در اصطلاح به معنی اقامتگاه فرمانرواست لذا به مکانی گفته می‌شود که در آن فرمانروای شهر، ایالت یا کشور اقامت داشته باشد و در این مکان به اداره امور حکومتی می‌پردازد. در شهرهای کهن ایرانی آثار فراوانی از ارگ‌های قدیمی که روزگاری محل فرمانروایی و اداره امور شهر بوده، به جا مانده‌است.

ارگ واژه ای پهلوی به معنای دژ است که سازه ای با دیوارهای محکم و محل استقرار پادشاهان، نظامیان و خدمه بوده‌است و همچنین مرکزی اداری، سیاسی شهر.

قدمت ارگ درایران طبق کاوشهای باستان‌شناسی هم‌زمان با ایجاد شهرهاست.

یونانیان این دژها را بر فراز بلندی یا کوه می‌ساختند و به آن اکروپولیس (به معنی «ارگ شهر») می‌گفتند.

اما تمام ارگ‌ها مل ارگ فورگ بر فراز بلندیها ساخته نشده‌اند مثل ارگ تهران و ارگ کریم‌خان شیراز که در فضای هموار بنا شده‌اند.

تفاوت ارگ و قلعه درارتباطشان با شهر مشخص می‌شود. ارگ قسمتی از شهر بوده در صورتی که قلعه بنایی مستقل از شهر و بیشتر کاربری نظامی داشته‌است.

سایر نمونه‌ها

• ارگ بم
• دروازه ارگ سمنان
• ارگ تبریز
• ارگ کاشمر
• ارگ گوگد
• ارگ شیخ بهایی