بحر کامل

بحرِ کامل در اصطلاح عروضی، به بحر شعری گفته می‌شود که ارکان آن از تکرار «مُتفاعِلُن» (ل ل - ل -) یا زحافات آن تشکیل شده و از بحور متّفق‌الارکان است. کامل در لغت به معنی تمام است و عرب بیش از حدّ به این بحر توجه داشته‌است. (کامل – فاصله صغری و وتد مقرون «°°°|°°|/ ᴗ ᴗ – ᴗ –»)

بحر کامل از اوزان مخصوص شعر عرب بوده و از قرن هفتم قمری در شعر فارسی مورد توجه شاعران قرار گرفته‌است.

مشهورترین وزن آن:

متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن (ل ل – ل – | ل ل – ل – | ل ل – ل – | ل ل – ل –): بحر کامل مثمن سالم

چه شود به چهرهٔ زرد من نظری برای خدا کنی / که اگر کنی همه درد من به یکی کرشمه دوا کنی (هاتف اصفهانی)

زحافات

زحافات (تغییرات) مشهور بحر کامل: (قطع - ترفیل – حذذ):

1. فعلاتن: مقطوع
2. مفاعلن: موقوص
3. متفاعلاتن: مرفل

اوزان

اوزان پرکاربرد بحر کامل (با ترتیب افاعیل):

• متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن (کامل مثمن سالم)*
• متفاعلن متفاعلن متفاعلن (کامل مسدس سالم)*
• متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن (کامل مثمن مقطوع)*
• مفاعلن متفاعلن (کامل مربع موقوص)*
• متفاعلن متفاعلاتن (کامل مربع مرفّل الآخر)*
• متفاعلن متفاعلن (کامل مربع سالم)
• متفاعلن متفاعلن فعلاتن (کامل مسدس مقطوع)
• متفاعلاتن متفاعلاتن (کامل مربع مرفّل) (=رمل مشکول)

پانویس

* اوزان پرکاربرد

منابع

• عروض و قافیه؛ نگاهی تازه به اوزان و ضراب‌آهنگ شعر فارسی، مؤلف: حسن مددی، تهران: تیرگان، پ نخست: ۱۳۸۵.
• عروض فارسی؛ شیوه‌ای نو برای آموزش عروض و قافیه، مؤلف: عباس ماهیار، مشاور مجموعه: حسن انوری، تهران: نشر قطره، چاپ پنجم: ۱۳۷۹.