تکانشگری

تِکانش واژه‌ای است که در کتابها و نوشته‌های فارسی روانشناسی، به عنوان معادل Impulse (ضربه) به‌کار می‌رود.

قشر Orbitofrontal cortex، بخشی از قشر پیشانی که تصمیم‌گیری را شکل می‌دهند

بر همین اساس، روانشناسان اصطلاح تکانشگری را هم به عنوان معادل Impulsivity ساخته‌اند و به‌کار می‌برند. تکانشگری (impulsivity) یکی از حالات شخصیتی انسان است. نمی‌توان تکانشگری را با یک کلمه فارسی یا با یک جمله توضیح داد، بلکه برای ارائه توضیحی هرچه دقیق‌تر، باید چهار جنبه رفتار انسان را در نظر گرفت. جنبه‌هایی که هر یک از آن‌ها مکمل سه جنبه دیگر است:

1. تصمیمات عجولانه گرفتن. منظور از عجله، ناتوانی در ممانعت از واکنش غالب یا خودکار است، مخصوصاً در موقعیتهای هیجانی مثبت یا منفی، هر چند ممکن است فرد، بعداً، پشیمان شود.
2. عدم دوراندیشی. ناتوانی در پیش‌بینی پیامدهای مثبت یا منفی یک عمل.
3. عدم پشتکار. دشواری در تمرکز حواس روی تکالیف، و ناراحت شدن یا پرت شدن دائمی حواس، به علت افکار یا خاطرات مزاحم و ناخواسته.
4. جستجوی دایمی و غیرارادی احساسات مختلف جدید یا هیجان‌انگیز.

بسیاری از نوجوانانی که آشفتگیهای هیجانی تجربه می‌کنند، توانایی خود در کنترل خشم، دلسردی و مناقشه را از دست داده‌اند. آن‌ها معمولاً خیلی زودتر از همسالان خود عصبانی می‌شوند و شدت عصبانیت آن‌ها نیز بیشتر است. تکانشگری در نشان دادن خشم، به خوبی نشان می‌دهد که چیزی باعث ناراحتی مزمن این نوجوانان و بالا رفتن سطح دلسردی و ناامیدی آن‌ها شده‌است. از آن مهمتر، تکانشگری نشان می‌دهد که نوجوان در حال کشمکش است تا سرچشمه‌های خشم را نادیده بگیرد و این کار را با تظاهر به این که منابع خشم اصلاً وجود ندارد؛ انجام می‌دهد. خشم سرکوب شده و نحوه تغییر مکان دادن آن، از عارضه‌های معمولی نوجوانانی است که، برای یافتن راه حل مشکلات خود، به روش‌های غیرعادی جذب می‌شوند. تکانش گری با پرخاشگری، واکنش پذیری، حاضرجوابی، به هنگام بودن و حتی تصمیم گیری آنی ارتباط دارد.

مسائل رفتاری و اجتماعی همراه

تکانشگری هم به‌عنوان جنبه‌ای از شخصیت و هم به‌عنوان مؤلفه‌ای اساسی از اختلالات مختلف، از جمله FASD، ADHD، اختلالات مرتبط با مصرف مواد مخدر، اختلال دو قطبی، اختلال ضد اجتماعی شخصیت، و اختلال شخصیت مرزی محسوب می‌شود. الگوهای غیرعادی تکانشگری همچنین در موارد آسیب‌های مغزی اکتسابی و بیماری‌های نورودژنراتیو مشاهده شده‌اند.

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی

اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال چند مؤلفه‌ای است که شامل بی‌توجهی، تکانشگری و بیش‌فعالی است. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV-TR) ADHD را بر اساس علائم رفتاری به سه زیرنوع تقسیم می‌کند: نوع عمدتاً بی‌توجه، نوع عمدتاً بیش‌فعال-تکانشی، و نوع ترکیبی. علائم نوع عمدتاً بیش‌فعال-تکانشی ممکن است شامل بی‌قراری و تکان دادن در صندلی، صحبت مداوم، جست و خیر، لمس کردن یا بازی با هر چیزی که در دید است، مشکل در نشستن سر میز شام/مدرسه/خواندن داستان، حرکت مداوم و مشکل در انجام وظایف یا فعالیت‌های آرام باشد. رفتار تکانشی، مانند قطع کردن دیگران، بیان اظهارات نامناسب یا اتخاذ تصمی

مات عجولانه، ممکن است هماهنگی اجتماعی را مختل کند. این تکانشگری ممکن است باعث تنش یا رنجش شود، زیرا دیگران ممکن است این اعمال را بی‌توجهانه بدانند. شیوع این اختلال در جهان از ۴٪ تا ۱۰٪ برآورد شده است، به طوری که ۲٫۲٪ و ۱۷٫۸٪ گزارش شده است. تفاوت‌ها در فرکانس‌های تشخیص ممکن است به تفاوت‌های بین جمعیت‌ها (مثلاً فرهنگ) و تفاوت‌های در روش‌شناسی‌های تشخیصی مرتبط باشد. شیوع ADHD در زنان کمتر از نیمی از شیوع در مردان است و زنان اغلب بیشتر به زیرنوع بی‌توجه گرایش دارند.

منابع

• موریاتی، آنتونی (۱۳۸۹). گنجی، حمزه، ویراستار. روان‌شناسی ساتانیسم (شیطان‌پرستی). ترجمهٔ مهدی گنجی. ساوالان. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۶۰۹-۵۴-۸.