دلهره‌آور روان‌شناختی

دلهره‌آور روان‌شناختی یا مهیّجِ روان‌شناسانه یا تریلر روان‌شناختی (به انگلیسی: psychological thriller) یک زیرگونه از گونهٔ سینمایی مهیج است. این گونهٔ سینمایی چاشنی‌ای از گونهٔ معمایی نیز در خود دارد.

این ژانر از فیلم، ترکیبی از سبک دلهره‌آور و داستان روان‌شناختی را در خود دارد. این اصطلاح معمولاً برای توصیف ادبیات یا فیلم‌هایی استفاده می‌شود که به روایت‌های روان‌شناختی در یک فضای دلهره‌آور یا هیجان‌انگیز می‌پردازند.

از نظر بافت و قراردادهای ژانری، تریلر روان‌شناختی زیرمجموعه‌ای از ساختار روایی دلهره‌آور است.[۱] این ژانر از نظر سبک به ادبیات گوتیک و داستان کارآگاهی شباهت دارد، زیرا گاهی اوقات حس «حل شدن واقعیت» را به مخاطب القا می‌کند. این نوع داستان‌ها معمولاً از دیدگاه شخصیت‌هایی روایت می‌شوند که تحت فشار روانی هستند و برداشت‌های ذهنی تحریف‌شده و روابط پیچیده و اغلب آزاردهنده میان شخصیت‌های وسواسی و بیمار را به نمایش می‌گذارند.[۲]

تریلرهای روان‌شناختی اغلب عناصری از داستان معمایی، درام، فیلم اکشن و پارانویا را در خود جای می‌دهند. این ژانر به‌طور نزدیکی با درام روان‌شناختی و وحشت روان‌شناختی مرتبط است و گاهی با آن‌ها همپوشانی دارد. وحشت روان‌شناختی معمولاً شامل عناصر و موضوعات ترسناک‌تر و سناریوهای آزاردهنده‌تری است.[۳]

تعریف

ویرایش

پیتر هاچینگز بیان می‌کند که فیلم‌های متنوعی به‌عنوان تریلر روان‌شناختی شناخته شده‌اند، اما این اصطلاح معمولاً به داستان‌هایی اشاره دارد که در محیط‌های خانگی روایت می‌شوند، جایی که عمل و هیجان سرکوب شده و جای خود را به بررسی روان‌شناختی شخصیت‌ها می‌دهد.[۴] ویژگی متمایز تریلر روان‌شناختی تأکید بر وضعیت‌های ذهنی شخصیت‌ها، برداشت‌ها، افکار، تحریف‌ها و مبارزه آن‌ها برای درک واقعیت است.[۵]

جان مدن معتقد است که تریلرهای روان‌شناختی بر داستان، توسعه شخصیت، انتخاب‌ها و درگیری‌های اخلاقی تمرکز دارند. ترس و اضطراب به شیوه‌هایی غیرقابل پیش‌بینی تنش روان‌شناختی را به وجود می‌آورند. با این حال، بیشتر این تریلرها پایانی خوش دارند. مدن اظهار داشت که عدم وجود جلوه‌های ویژه و تأکید قوی بر شخصیت‌ها باعث کاهش محبوبیت آن‌ها در هالیوود شده است.[۶] تریلرهای روان‌شناختی با بهره‌گیری از عدم قطعیت دربارهٔ انگیزه‌های شخصیت‌ها، صداقت آن‌ها و نحوه دیدن جهان، حس تعلیق را در مخاطب ایجاد می‌کنند.[۷]

با این حال، جیمز ن. فرای تریلرهای روان‌شناختی را یک سبک می‌داند، نه یک زیرژانر. فرای بیان می‌کند که تریلرهای خوب بر روان‌شناسی آنتاگونیست‌هایشان تمرکز دارند و تعلیق را به‌تدریج از طریق ابهام ایجاد می‌کنند.[۸] همچنین سازندگان یا ناشران فیلم‌هایی که می‌خواهند از مفاهیم منفی وحشت فاصله بگیرند، اغلب کارهای خود را به‌عنوان تریلر روان‌شناختی طبقه‌بندی می‌کنند.[۹] منتقدان نیز گاهی اوقات برای ارتقای ارزش ادبی یک اثر، آن را تریلر روان‌شناختی می‌نامند.[۸]

ابزارها و تکنیک‌های ادبی

ویرایش
  • پیچش داستانی – فیلم‌هایی مانند روانی و شاه‌کلید این موضوع را تبلیغ کرده‌اند که شامل پیچش داستانی هستند و از مخاطبان خواسته‌اند از افشای اسپویلرها خودداری کنند. تریلرهای روان‌شناختی با پیچش داستانی ضعیف، مانند روستا (فیلم ۲۰۰۴)، در گیشه فروش با شکست مواجه شده‌اند.[۱۰]
  • راوی غیرقابل اعتماداندرو تیلور راوی غیرقابل اعتماد را به‌عنوان ابزاری رایج در تریلرهای روان‌شناختی شناسایی کرده و آن را به تأثیر ادگار آلن پو بر این ژانر نسبت می‌دهد. در این زمینه، جنون جنایی ممکن است به‌عنوان یک موضوع مورد بررسی قرار گیرد.[۱۱]
  • مک‌گافینآلفرد هیچکاک مفهوم مک‌گافین را معرفی کرد، به‌عنوان یک هدف یا شیء که داستان را شروع یا پیش می‌برد. مک‌گافین اغلب به‌صورت مبهم تعریف می‌شود و می‌تواند برای افزایش تعلیق (روایت) استفاده شود.[۱۲]
  • نکته انحرافی – این اصطلاح که توسط ویلیام کابیت رواج یافته است، نوعی مغالطه است که شامل معرفی یک موضوع غیرمرتبط برای منحرف کردن توجه مخاطب می‌شود. نکته انحرافی برای هدایت مخاطب به فرضیات نادرست و گمراه کردن توجه آن‌ها استفاده می‌شود.[۱۳]

موضوعات

ویرایش

در سال‌های اخیر، بسیاری از تریلرهای روان‌شناختی در رسانه‌های مختلف (فیلم، ادبیات، رادیو و غیره) ظاهر شده‌اند. با وجود این اشکال متفاوت بازنمایی، روندهای کلی در روایت‌ها دیده می‌شود. برخی از این موضوعات مشترک شامل موارد زیر هستند:[۵]

در تریلرهای روان‌شناختی، شخصیت‌ها اغلب باید با مبارزات درونی روبرو شوند. فراموشی یک فنون پی‌رنگ رایج است که برای بررسی این سؤالات استفاده می‌شود. شخصیت ممکن است با تهدید مرگ مواجه شود، مجبور به کنار آمدن با مرگ دیگران باشد یا مرگ خود را جعل کند.[۵]

تریلرهای روان‌شناختی می‌توانند پیچیده باشند و منتقدان ممکن است تماشای دوباره یا سه‌باره فیلم را برای «رمزگشایی اسرار آن» توصیه کنند.[۱۴]

عناصر رایج ممکن است شامل شخصیت قراردادی‌هایی مانند هاردبویلد و قاتل زنجیره‌ای باشد که درگیر یک بازی گربه و موش هستند.[۱۵]

رمان‌های داستان هیجانی، نمونه‌های اولیه تریلرهای روان‌شناختی، به دلیل موضوعات مربوط به خشونت و روابط جنسی، از نظر اجتماعی غیرمسئولانه تلقی می‌شدند. این رمان‌ها و برخی آثار دیگر از ماجراجویی‌های کارآگاه واقعی جک ویچر الهام گرفته شده‌اند.[۱۶]

آب، به‌ویژه سیلاب‌ها، اغلب برای نشان دادن ذهن ناخودآگاه استفاده می‌شود، مانند فیلم‌های آنچه در زیر است و در خواب‌ها.[۱۷] تریلرهای روان‌شناختی ممکن است همیشه به باورپذیری توجه نداشته باشند.

پیتر هاچینگز جالو، زیرژانری ایتالیایی از تریلرهای روان‌شناختی، را به‌عنوان معماهای قتل خشونت‌آمیز توصیف می‌کند که بر سبک و جلوه‌های بصری به‌جای منطق تمرکز دارند.[۱۸]

به گزارش پیتر بی. فلینت از نیویورک تایمز، منتقدان آلفرد هیچکاک او را به استفاده از «ترفندهای سطحی، خطوط داستانی غیرمنطقی و تصادف‌های عجیب» متهم کرده‌اند.[۱۹]

نمونه‌ها

ویرایش

فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان

ویرایش

منابع

ویرایش
  1. Dictionary.com, definition, psychological thriller (definition)[پیوند مرده], Accessed November 3, 2013, "...a suspenseful movie or book emphasizing the psychology of its characters rather than the plot; this subgenre of thriller movie or book – Example: In a psychological thriller, the characters are exposed to danger on a mental level rather than a physical one....",
  2. Christopher Pittard, Blackwell Reference, Psychological Thrillers, Accessed November 3, 2013, "...characteristics of the genre as 'a dissolving sense of reality; reticence in moral pronouncements; obsessive, pathological characters; the narrative privileging of complex, tortured relationships' (Munt 1994)..."
  3. "Defining the Thriller Genre in Movies and TV". 5 November 2020.
  4. Hutchings, Peter (2009). The A to Z of Horror. رومن و لیتلفیلد. p. 253. ISBN 978-0-8108-7050-5.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ Packer, Sharon (2007). Movies and the Modern Psyche. گروه انتشاراتی گرینوود. pp. 87–90. ISBN 978-0-275-99359-7.
  6. Bowie-Sell, Daisy (2012-01-23). "John Madden on Psychological Thrillers". دیلی تلگراف. Archived from the original on 2022-01-11. Retrieved 2013-11-01.
  7. Whitney, Erin (2012-11-15). "Gretchen Mol Returns to the Stage in 'The Good Mother'". Backstage. Retrieved 2013-08-21. element of a psychological thriller because … suspenseful feeling of who did what, who's being honest … about perception...
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ Frey, James N. (2010). How to Write a Damn Good Thriller. مک‌میلن. pp. 15–19. ISBN 978-1-4299-1363-8.
  9. Barton, Steve (2008-05-27). "Six Things that Still Drive Me Psycho". DreadCentral. Retrieved 2013-11-01.
  10. ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Breznican, Anthony (2005-08-11). "This Shocking Twist Is … Secret". یواس‌ای تودی. Retrieved 2013-10-31.
  11. Taylor, Andrew (2009-01-16). "The DNA of detection". بی‌بی‌سی. Retrieved 2013-10-31.
  12. Santoski, Teresa (2012-08-13). "The Week in Preview: "I am a typed director. If I made Cinderella, the audience would immediately be looking for a body in the coach." – Alfred Hitchcock". The Nashua Telegraph. Archived from the original on 2016-03-04. Retrieved 2013-11-10.
  13. "Red Herring". 2020.
  14. Holden, Stephen (2011-04-14). "Romance or Film Noir? Both, and a Thriller". نیویورک تایمز. Retrieved 2013-08-21.
  15. Wright, Chris (2011-07-31). "Your Psychological Thriller". بوستون گلوب. Retrieved 2013-10-31.
  16. Summerscale, Kate (2008-04-04). "The Prince of Sleuths". گاردین. Retrieved 2013-11-02.
  17. Indick, William (2004). Movies and the Mind. McFarland & Company. p. 70. ISBN 978-0-7864-8092-0.
  18. Hutchings, Peter (2009). The A to Z of Horror Cinema. رومن و لیتلفیلد. pp. 141–143. ISBN 978-0-8108-7050-5.
  19. Flint, Peter B. (1980-04-30). "Alfred Hitchcock Dies; A Master of Suspense". نیویورک تایمز. Retrieved 2014-03-23.
  20. Anderton, Ethan (2010-05-14). "Brad Anderson Helming an Amnesiac Serial Killer Film 'Jack". FirstShowing.net. Retrieved 2013-11-03.
  21. Hutchings, Peter (2003). "The Argento Effect". In Jancovich, Mark; Reboll, Antionio Lázaro; Stringer, Julian; Willis, Andy (eds.). Defining Cult Movies: the Cultural Politics of Oppositional Taste. Manchester: انتشارات دانشگاه منچستر. pp. 128–132. ISBN 978-0-7190-6631-3.
  22. Vilkomerson, Sara (2010-12-10). "Darren Aronofsky: The Swan King". انترتینمنت ویکلی. Retrieved 2013-11-02.
  23. Morgan, Jason (2008-04-08). "Aronofsky Thrilled by Psychology". Cinema Blend. Retrieved 2013-11-03.
  24. French, Philip (2013-03-02). "Stoker – review". Retrieved 2013-11-03.
  25. French, Philip (2012-02-11). "A Dangerous Method – review". گاردین. Retrieved 2013-11-03.
  26. Canby, Vincent (2004). "Dressed to Kill". In Nichols, Peter M.; Scott, A.O. (eds.). The New York Times Guide to the Best 1,000 Movies Ever Made. مک‌میلن. ISBN 978-0-312-32611-1.
  27. Crowther, Bosley (1941-11-21). "Suspicion a Hitchcock Thriller at Radio City". نیویورک تایمز. Retrieved 2013-08-21.
  28. de Semlyen, Phil (2010-08-27). "Satoshi Kon Dies At 46". امپایر (مجله). Retrieved 2013-11-03.
  29. Jensen, Jeff (2006-12-01). "David Lynch wants to get in your bloodstream". انترتینمنت ویکلی. Retrieved 2013-11-03.
  30. Breznican, Anthony (2010-07-16). "With 'Inception,' Chris Nolan's head games continue". یواس‌ای تودی. Retrieved 2013-11-03.
  31. Johnston, Sheila (1995-04-13). "Great Minds Share a Cesspool". ایندیپندنت. Retrieved 2013-11-03.
  32. "Martin Scorsese". Psychological Thrillers (به انگلیسی). Retrieved 2021-06-27.
  33. "The 25 Best Psychological Thrillers of All Time". Collider (به انگلیسی). 2021-01-02. Retrieved 2021-01-05.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Psychological thriller». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱.