مرتضی‌قلی خان وکیل‌الملک
مرتضی‌قلی خان پسر محمد اسماعیل خان نوری وکیل الملک از خاندان اسفندیاری و حاکم کرمان بود.[۱] پدرش او را به روسیه فرستاد تا تعلیمات نظامی فراگیرد و پس از بازگشت وارد قشون ایران شد. در ۱۲۷۲ ه. ق. به درجه سرهنگی نائل آمد و مسئول فوج ملایر بود. در ۱۲۸۳ ه. ق. در زمان حکومت پدرش بر کرمان، با درجه سرتیپی به ریاست دو فوج کرمان منصوب گردید.[۲]
در سال ۱۲۸۶ ه. ق. مرتضی‌قلی خان نوری به لقب پدر «وکیل‌الملک» ملقب شد و به جای حسین‌خان شهاب الملک «نظام‌الدوله» حاکم کرمان شد.[۳] وکیل‌الملک ثانی همچون پدر به دولت‌خواهی، مردم‌داری و نظم شهر پرداخت.[۴] از خدماتش به دولت تسخیر قلعه کوهک است که مامن بلوچ‌ها بود.[۵] چوب و فلک کردن شیخ احمد کرمانی به دستور او به مهاجرت شیخ‌احمد و یاران آزادیخواهش از کرمان منتهی شد.[۶] در ۱۲۹۴ ه. ق. به دلیل کمبود غله و گرانی نان در شهر کرمان آشوب شد و کارگران شالباف به سرکردگی علیمحمد نامی دست به غارت منازل تجار می‌زدند؛ وکیل‌الملک مایل نبود که آنان را کیفر دهد از این رو در ۱۲۹۵ ه. ق. استعفاء کرد و روانه طهران شد و فیروزمیرزا فرمانفرما عهده دار حکومت کرمان شد.[۷]
کارهای عمرانی ویرایش
مرتضی‌قلی‌خان نوری بناهای ناتمام پدر را به اتمام رساند و با پرداخت ۸۵ هزار تومان کار حفر نهر شهر نجف را به پایان رسانید. همچنین سردر عظیمی بر عمارت حضرت معصومه بنا نهاد و مزار حاج محمدحسین نائینی را تعمیر کرد و بسیاری مساجد، میدان، باغ و عمارت ساخت. وی نیز موقوفات بسیاری بر این بناها قرار داد تا همچنان پایدار و استوار بمانند.
کاروانسرای وکیل در سمت چپ بازار در مجموعه وکیل واقع و کاروانسرای بزرگ شهر محسوب می‌شود. به فرمان محمد اسماعیل خان وکیل‌الملک والی کرمان بنا شد و در زمان مرتض قلی خان، وکیل‌الملک ثانی در سال ۱۲۸۷ به اتمام رسید. سر در ورودی کاروانسرا در بازار با کاشی‌کاری و گچ‌بری تزئین شده‌است.[۸]
همسر و فرزندان ویرایش
مرتضی‌قلی خان وکیل‌الملک در زمان حکومت کرمان با ملک‌تاج فیروز نجم السلطنه دختر شاهزاده فیروز میرزا نصرت الدوله فرمانفرما، ازدواج کرد.[۹] وکیل‌الملک در آن هنگام از ازدواج‌های قبلی اش، چند فرزند داشت.[۱۰] نجم السلطنه از این ازدواج صاحب دو دختر به نام‌های عشرت الدوله و شوکت الدوله شد.[۱۱]
منابع ویرایش
- ↑ http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/14774/90/text
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۵.
- ↑ باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1358). فرمانفرمای عالم، چاپ اول، تهران، علمی.
- ↑ بامداد، مهدی. (۱۳۷۱). شرح حال رجال ایران، چاپ چهارم، تهران، زوار.
- ↑ شمیم، علی اصغر. (۱۳۸۴). ایران در دوره سلطنت قاجاریه، چاپ یازدهم، تهران، مدبر.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۵.
- ↑ احمدی، شیخ یحیی. (۱۳۷۰). فرماندهان کرمان، چاپ چهارم، تهران، علم.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ مه ۲۰۱۵.
- ↑ منصوره اتحادیه (نظام مافی) زنانی که زیر مقنعه کلاهداری نموده‌اند: زندگی ملک تاج خانم نجم السلطنه - ۱۲۳۳–۱۳۱۱ ش/۱۲۷۰–۱۳۵۰ ق. نشر تاریخ ایران، تهران، ۱۳۸۸، ISBN 978–964-6082–61-8
- ↑ باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1383). درخت جواهر، چاپ اول، تهران، علم.
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/najm-al-saltana