ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

* [[‎.ir|. ایران]]}}

'''ایران''' ({{صدا|Iran name.ogg|تلفظ}})، که همچنین '''پرشیا''' نیز نامیده می شودمی‌شود با نام رسمی '''جمهوری اسلامی ایران''' کشوری در [[آسیای غربی]] است. این کشور با ۱٫۶۴۸٫۱۹۵داشتن کیلومتر۱۶۴۸٬۱۹۵ مربعکیلومترمربع پهناوری،(۶۳۶٬۳۷۲ مایل مربع)، دومین کشور بزرگ در خاورمیانه و [[خاورمیانهفهرست کشورها و مناطق بر پایه پهناوری|هفدهمین کشور بزرگ در جهان]] است. ایران از شمال غرب با [[ارمنستان]] و [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]]، از شمال با [[دریای خزر]]، از شمال شرق با [[ترکمنستان]]، از شرق با [[افغانستان]] و [[پاکستان]]، از جنوب با [[خلیج فارس]] و [[دریای عمان]] و در غرب با [[عراق]] و [[ترکیه]] هم‌مرز است. این کشور خاورمیانه‌ای، جایگاه استراتژیکی در منطقهٔ خلیج فارس دارد و [[تنگه هرمز]] در جنوب آن، مسیری حیاتی برای انتقال [[نفت خام]] است.
تهران جمعیتپایتخت کلو [[استان‌هایبزرگترین ایران]]شهر و همچنین قطب اصلی اقتصادی و فرهنگی است. این شهر همچنین با بیش از ۸۳٫۵۸٫۸ میلیون تن،نفر می‌گذردساکن و [[تهران]]،۱۵ پایتختمیلیون ونفر مهاجر در روز پرجمعیت‌ترین شهر در غرب آسیا است. با ۸۳ میلیون نفر جمعیت، ایران [[فهرست شهرهای ایرانکشورها بر پایه جمعیت|بزرگ‌ترینهفدهمین شهرکشور اینپرجمعیت کشورجهان]] است.
ایران، جامعه‌ای با [[اقوام ساکن ایران|قومیت]] و [[فرهنگ ایرانی|فرهنگ‌های گوناگون]] دارد و گروه قومی و فرهنگی غالب این کشور، برآمده از [[فارسی‌زبانان]] آن است. در کنار آنان، [[اقوام ساکن ایران|قومیت‌های دیگری]]، همانند اقوام پرجمعیت [[آذری‌های ایرانی|آذری]] و [[کردهای ایران|کرد]] وجود دارند. [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]، [[اسلام شیعه]] را [[دین رسمی]] ایران اعلام کرده‌است و اکثریت مردم این کشور، پیروان همین مذهب هستند. [[زبان رسمی]] این کشور نیز [[زبان فارسی|فارسی]] است.

[[سرزمین ایران|ایران]]، یکی از قدیمی‌ترین گهواره‌های تمدنی جهان است که میزبان تمدن‌های کهنی چون [[ایلام (تمدن)|ایلام]]، [[تمدن جیرفت|جیرفت]] و [[تمدن زاینده‌رود|زاینده‌رود]] بوده‌است. نخستین‌بار در سدهٔ هفتم پیش از میلاد، در دوران [[پادشاهی ماد]] بود که بخش‌های قابل توجهی از [[فلات ایران]] یکپارچه شد. در سدهٔ ششم پ. م، [[شاهنشاهی هخامنشی]] توسط [[کوروش بزرگ]] بنیان نهاده شد تا ایران یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های تاریخ را تشکیل دهد. در سدهٔ چهارم پ. م، [[اسکندر مقدونی]] این امپراتوری را پایان داد و ایران به بخشی از [[عصر هلنیستی|ممالک هلنیستی]] تبدیل شد. پدیداری [[شاهنشاهی اشکانی]] در سدهٔ سوم پ. م، بار دیگر این کشور را تحت فرمان یک [[شاهنشاهی‌های ایران|شاهنشاهی ایرانی]] قرار داد. در سدهٔ سوم م، [[شاهنشاهی ساسانی]]، یک [[فهرست بزرگ‌ترین امپراتوری‌های جهان|امپراتوری گستردهٔ]] دیگر، در ایران به قدرت رسید و برای چهار سده بر سرزمینی پهناور حکومت کرد و [[مزدیسنا]] به دین غالب آن، تبدیل شد. ایران در این دوران نیز درگیر [[جنگ‌های ایران و روم|جنگ‌های مستمر و فرساینده با روم]] بود که به تضعیف کشور انجامید. در میانه‌های سدهٔ هفتم م، [[حمله اعراب به ایران|مسلمانان، امپراتوری ساسانی را سرنگون کردند]] و [[اسلام]] را به جای [[دین‌های ایرانی]]، چون [[دین زرتشت]] رواج دادند. پس از دورانآن، ایران با [[خلافتفرهنگ اسلامیایرانی|فرهنگ]]، تا[[ادبیات سدهٔایران|ادبیات]]، سیزدهم،[[فلسفه فعالیت‌های ادبی، علمیایران|فلسفه]] و هنری[[معماری ایرانی|معماری]] نهخود تنهادر پایان[[دوران نیافت،طلایی بلکهاسلام|دوران بارطلایی دیگراسلامی]] بهدر شکوفاییسراسر رسیدجهان اسلام و ایرانیانفراتر مشارکتیاز اثرگذارآن دربه شکل‌گیریمرکز [[دوراناصلی طلاییفرهنگ اسلام]]و داشتند.یادگیری اسلامی تبدیل شد.
از سدهٔ نهم م، [[میان‌دوره ایرانی|میان‌دورهٔ ایرانی]] آغاز شد و نخستین حکومت‌های ایرانی‌تبار پس از اسلام، پدیدار شدند. در سدهٔ دهم م، اقوام ترک به این کشور آمدند و حکومت‌هایی را تشکیل دادند که بر بخش بزرگی از ایران، حکومت می‌کردند. از سدهٔ ۱۳ م، [[حمله مغول به ایران|حملهٔ مغول به ایران]] روی داد که به تشکیل [[ایلخانان]] انجامید و پس از آن، [[امپراتوری تیموری]] پدیدار شد.

با پدیداری [[دودمان صفویان|صفویان]]، رونق اقتصادی و پایداری مرزها نمود بیشتری یافت و ایران پس از حدود ۹ سده، تحت یک حکومت مستقل بومی، متحد شد و [[تغییر مذهب ایرانیان از سنی به شیعه|مذهب آن به شیعه تغییر یافت]]. پسکه ازنقطه [[سرنگونی صفویان]]، دودمان‌های [[افشاریان]] و [[زندیان]] به ترتیب بر ایران، فرمان راندند.عطفی در دوران [[قاجاریان]]، [[جنگ‌هایتاریخ ایران و روسیه در دوره قاجار|جنگ‌هایی با روسیه]] انجام شد که سرزمین‌های قابل توجهی را از این کشور جدا کرد؛ در سدهٔ نوزدهم م، رویارویی با استعمار اروپای مدرن، حاکمیت ملی را تضعیف کرد. در دههٔ ۱۲۸۰، [[جنبشتاریخ مشروطه ایراناسلام|جنبش مشروطهٔ ایرانمسلمانان]] قدرتبود. گرفتپس واز [[قانونسرنگونی اساسی مشروطهصفویان]]، را بر این کشور، حاکم کرد. از سال ۱۳۰۴، حکومت ایران به شکل رسمی بهدودمان‌های [[دودمان پهلویافشاریان]] سپرده شد که با اصلاحات گسترده و ایجاد زیرساخت نوین برای ایران، همراه شد. دوران [[محمدرضا پهلویزندیان]] با اعتراضات فراوانی علیه وی همراه بود و آخرین شاه ایران، به سویترتیب خودکامگی و سرکوب مخالفان پیش رفت؛ در این دوران، [[قانون ملی‌شدن صنعت نفت|صنعت نفتبر ایران، ملیفرمان شد]] و با وجود آنکه نوسازی‌ها ادامه داشتند، نارضایتی‌ها افزایش یافت تا با [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب ۱۳۵۷]]، این کشور، تحت [[نظام جمهوری اسلامی ایران]] اداره شود. از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ نیز این کشور درگیر [[جنگ ایران و عراق|جنگی گسترده با عراق]] بودراندند.