واقعه سیاهکل: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قیام سیاهکَل''' و یا '''جنبش سیاهکَل''' ، به یورش تروريستي و مسلحانهٔ [[سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران]] به پاسگاه ژاندارمری [[سیاهکل (شهر)|سیاهکل]] در تاریخ ۱۹ بهمن سال ۱۳۴۹، گفته می‌شود. هدف از این عملیات آزاد کردن یکی از اعضای دستگیرشدهٔ این سازمان بود. در درگیری‌های ابتدایی، چندین سرباز و نیروی مربوط به ژاندارمری و ارتش، به همراه دو چریک فدایی کشته شدند. بعد از این، ده نفر دیگر از چریک‌های شرکت‌کننده در این یورش، دستگیر و سپس اعدام شدند.<ref name="ReferenceA" /><ref name="ReferenceB" /> به‌نوشتهٔ [[یان ریشار]] و [[نیکی کدی]]، این رویداد، نخستین حرکت مسلحانه با اهداف سیاسی در تاریخ معاصر ایران به‌شمار می‌رود.<ref name="ReferenceA">{{یادکرد|فصل=|کتاب= Modern Iran: Roots and Results of Revolution |نویسنده = Nikki R. Keddie, Yann Richard|ترجمه=|ناشر=|چاپ=|شهر=|کوشش=|ویرایش=|صفحه=۲۲۰|سال=۲۰۰۶|شابک=0-300-12105-9}}</ref> از مجموع اعضای ۲۲نفریِ گروه جنگل، فقط ۵ نفر از آنها باقی ماندند که در ۱۸ فروردین ۱۳۵۰ در یک دادگاه انقلابی خودخوانده در تهران دست به محاکمه و ترور رئیس دادرسی ارتش، [[سپهبد]] [[فرسیو]]، زدند.<ref name=":0" />

[[File:Siahkal Movement.jpg|thumb|چریک‌های تروريست جنبش سیاهکل. از راست به چپ:{{سخ}}

در سال‌های پس از سرکوب اغتشاشاتوقایع [[قیام ۱۵ خرداد|۱۵ خرداد ۱۳۴۲]]، خورشیدی، شماری از دانشجویان دانشگاه‌ها که روش‌های پیشین و مسالمت‌آمیز [[جبهه ملی ایران|جبههٔ ملی]] و [[حزب توده ایران|حزب تودهٔ ایران]] را برای مبارزه با حکومت موفقیت‌آمیز نمی‌دانستند، گروه‌های مباحثهٔ مخفی و کوچکی را برای بررسی تجربیات اخیر چین، ویتنام، کوبا و الجزایر و ترجمهٔ آثار [[مائو]]، [[جیاپ]]، [[چه‌گوارا]] و [[فرانتس فانون|فانون]] تشکیل دادند. دستاورد این مباحثات و بررسی‌ها، شکل‌گیری شماری گروه‌های کوچک مارکسیست و اسلامی بود که «تنها رَه رهایی» را «جنگ مسلحانه» و [[نبرد چریکی]] می‌دانستند.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص۵۹۵–۵۹۶</ref> یکی از آن‌ها گروهی بود که به سال ۱۳۴۲ توسط عده‌ای از دانشجویان [[مارکسیست]] [[دانشگاه تهران]] و با ادغام دو گروه تشکیل شد و بعدها ''[[سازمان چریک‌های فدایی خلق]]'' نامیده شد. رهبری فدائیان خلق در این عملیات برعهدهٔ دو تن به نام‌های [[علی‌اکبر صفایی فراهانی]] و [[حمید اشرف]] بود. این گروه از دو بخش تیم شهری و تیم روستایی تشکیل شده بود که در تاریخ ۱۵ شهریور ماه سال ۱۳۴۹ در درهٔ [[مکار]] اطراف [[چالوس]] برنامه تروريستيحرکت خود را آغاز کرد و پس از بررسی‌های فراوان جنگل‌های گیلان را انتخاب کرده و تیم روستایی را به آن‌جا فرستاد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.siahkal.com/publication/sokhanrani-siahkal-02.htm |title=سایت سیاهکل |accessdate=۶ ژانویه ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081206192245/http://www.siahkal.com/publication/sokhanrani-siahkal-02.htm |archivedate=۶ دسامبر ۲۰۰۸ |dead-url=yes}}</ref> دلایل متعددی برای انتخاب گیلان وجود داشت. نخست آن‌که وجود کوهستان‌های صخره‌ای، استفاده از سلاح‌های سنگین در آن منطقه را ناممکن می‌ساخت و تاحدودی به این سبب که جنگل‌های این منطقه در برابر حملات هوایی، استتار مناسبی محسوب می‌شد. اما دلیل اصلی، سابقهٔ مبارزاتی روستایی‌های این منطقه به‌ویژه در [[جنبش جنگل]] در دههٔ ۱۳۰۰ خورشیدی بود. به پیش بردن برنامهٔ تروريستي«تیم روستایی»، مستلزم تدارکات دقیق، زندگی با شبانان کوهستان، ایجاد ارتباط با روستاییان و قبول رزمنده از بین آنان بود، لیکن پس از دستگیر شدن یکی از هواداران فداییان بنام هادی بنده‌خدا لنگرودی توسط ژاندارم‌های شهرستان سیاهکل، در 19ام بهمن‌ماه این برنامه‌ها عقیم ماند. چریک‌های فدایی که بیم داشتند اطلاعات حیاتی او زیر شکنجه لو برود، تصمیم سرنوشت‌ساز را گرفتند تا به پاسگاه ژاندارمری حمله برده و یار خود را آزاد سازند.<ref name="ReferenceB">{{یادکرد|فصل=|کتاب= Iran Between Two Revolutions |نویسنده = Ervand Abrahamian|ترجمه=|ناشر=|چاپ=|شهر=|کوشش=|ویرایش=|صفحه=۴۸۷|سال=۱۹۸۲|شابک=0-691-10134-5}}</ref>

هادی عابد، یکی از اهالی سیاهکل در آن زمان می‌گوید: «کسانی که لنگرودی را گرفتند دولتی نبودند؛ محلی بودند. نصرالله تالش‌پور کشتی‌گیر بود و مردم پهلوان نصرالله صدایش می‌زدند. اما برای اینکه خودشیرینی کند و به کدخدا وحدتی بگوید که تو کدخدایی، من در نبود تو یک شورشی را دستگیر کردم و تحویل پاسگاه دادم این کار را کرد. غفار قدیمی هم بی‌سواد بود و با او همکاری کرده بود.» نیروهای ژاندارمری سرانجام بعد از آنکه این دو کتک مفصلی به بنده خدا لنگرودی می‌زنند می‌رسند و او را با خودشان به پاسگاه سیاهکل می‌برند. «می‌گویند زمانی که منتقلش می‌کردند، با بی‌سیمی که در آستینش پنهان کرده بود به رفقایش خبر می‌دهد که من را گرفته‌اند و دارند به پاسگاه سیاهکل می‌برند. این پیام را که می‌دهد باعث می‌شود که سریع هم‌رزمانش می‌آیند و به پاسگاه حمله می‌کنند تا آزادش کنند.»<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=ابراهیم‌زاده|کد زبان=fa|وبگاه=تاریخ ایرانی|نشانی=http://w.tarikhirani.ir/fa/news/7748/واقعه-سیاهکل-به-روایت-شاهد-عینی-ژاندارم-ها-به-خانۀ-ما-آمدند|عنوان=واقعه سیاهکل به روایت شاهد عینی: ژاندارم‌ها به خانهٔ ما آمدند}}</ref>

در شام‌گاه ۱۹ بهمن ۱۳۴۹، سیزده چریک مسلح به تفنگ، مسلسل و نارنجک دستی، پس از دزديدنتصاحب یک اتوبوس کوچک در جاده سیاهکل_لونک به پاسگاه ژاندارمری و پست جنگلداری شهرستان سیاهکل در کنارهٔ جنگل‌های [[استان گیلان]] حمله کردند.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب= Iran Between Two Revolutions |نویسنده = Ervand Abrahamian|ترجمه=|ناشر=|چاپ=|شهر=|کوشش=|ویرایش=|صفحه=۴۸۰|سال=۱۹۸۲|شابک=0-691-10134-5}}</ref> قبل از آن هادی بنده‌خدا لنگرودی همراه رییس پاسگاه به رشت منتقل شده بود. پس از حدود نیم‌ساعت از شروع حمله، چریک‌ها تمام سربازان را کشتند و از پاسگاه‌ خارج شدند. در این حمله تمام موجودی سلاح‌های پاسگاه که شامل ۹ قبضه تفنگ برنو و مسلسل بود تصاحب گردید. پادشاهشاه با شنیدن این خبر واکنش شدیدی نشان داده و برادر خودخود، غلامرضاغلامرضا، را در رأس قوای نظامی سنگینی شامل تکاوران، بالگردها و افراد شهربانی به منطقه اعزام نمود. در عملیات تعقیب‌وگریزی که از پی آن آمد (از ۱۹ بهمن تا ۸ اسفند)، بیش از ۶۰ افسر و درجه‌دار و سرباز وظیفهٔ [[ارتش شاهنشاهی ایران]] و دو چریک فدایی کشته شدند و یازده تن از چریک‌ها نیز اسیر گشتند. از این تروريستهاتعداد ده نفر به ضرب گلوله اعدام شده و یک تن درزیر بازداشتگاهشکنجه مُرد.<ref name="ReferenceA" /><ref name="ReferenceB" />

مهدی اسحاقی و محمدرحیم سمائی، دو چریکی بودند که در اول اسفند در درگیری کشته شدند.<ref>[http://iranian.com/main/2012/sep-10.html وقتی چریک‌ها چریک نبودند], Iranian.com</ref><ref>[http://19bahman.net/biography/bio_es_haghi.htm مهدی اسحاقی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131202175808/http://19bahman.net/biography/bio_es_haghi.htm |date=۲ دسامبر ۲۰۱۳}}, سایت ۱۹ بهمن</ref> [[علی‌اکبر صفایی فراهانی]]، [[احمد فرهودی]]، محمدعلی محدث قندچی، ناصر سیف دلیل صفایی، هادی بنده‌خدا لنگرودی، شعاع‌الدین مشیدی، اسکندر رحیمی، غفور حسن‌پور اصیل، محمدهادی فاضلی، عباس دانش بهزادی، هوشنگ نیری، جلیل انفرادی و اسماعیل معینی عراقی در ۲۷ اسفند تیرباران شدند.<ref>[http://19bahman.net/biography/list_shohada_e_sazman_be_tartib_e_tarikh.htm لیست به خون خفتگان چریک‌های فدائی خلق] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121214231641/http://19bahman.net/biography/list_shohada_e_sazman_be_tartib_e_tarikh.htm |date=۱۴ دسامبر ۲۰۱۲}}, سایت ۱۹ بهمن</ref>

[[حمید اشرف]] در مقاله ''یک سال مبارزه چریکی در شهر و کوه''، مجموع اعضای «گروه جنگل» را ۲۲ نفر اعلام کرده بود.<ref name=":0">[http://www.bbc.com/persian/iran/2011/02/110204_l13_siahkal_masoud_fathi سیاهکل: «شکستی که حماسه شد»]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>

اگرچه فداییان در این خیزش، از دستیابی به هدف نظامی خود ناکام ماندند، ولی از این درگیری تا سال‌ها بعد به عنوان بزرگ‌ترین عملیات تروريستيمسلحانه علیه حکومترژیم شاه یاد می‌شد. این واقعه باور ضربه‌پذیر بودن نظام شاهنشاهی از طریق مبارزهٔ مسلحانه را تقویت نمود.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.irwomen.info/spip.php?article206 |title=داد بیداد. ویدا حاجبی تبریزی. چاپ سوم به نقل از سایت کانون زنان ایرانی |accessdate=27 ژوئیه 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090219094706/http://www.irwomen.info/spip.php?article206 |archivedate=19 فوریه 2009 |dead-url=yes}}</ref>{{مدرک|مدرک بیشتر}} فداییان آن را یک پیروزی تبلیغاتی خواندند که نشان داد گروه کوچکی از افراد مصمم می‌توانند کل نظامرژیم پهلوی را با چالشبه مواجههراس کندافکنند. روز ۱۹ بهمن روز حملهقیام سیاهکل در تاریخ ایران روز پیدایش جنبش چریکی محسوب می‌شود. حکومت وقت برای تأکید بر اهمیت این قیام، به دنبال اعدام‌ها، تبلیغات وسیعی علیهبه چریک‌هايمنظور جوسازی علیه تروريستچریک‌ها به راه انداخت و حتی ۵۱ تن از دانشجویان چپ‌گرا را بهکه علت ارتباطارتباطی با فداییان نداشتند در تهران موقتا بازداشت کرد و بدون برنامه‌ای ازپیش‌تعیین‌شده، دانشگاه‌های تهران را به مدت یک هفته تعطیل اعلام نمود. پادشاهشاه همچنین [[کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی-اتحادیه ملی|کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج از کشور]] را به عنوان توطئهٔ بین‌المللی، غیرقانونی اعلام کرد.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب= Iran Between Two Revolutions |نویسنده = Ervand Abrahamian|ترجمه=|ناشر=|چاپ=|شهر=|کوشش=|ویرایش=|صفحه=۴۸۸|سال=۱۹۸۲|شابک=0-691-10134-5}}</ref> همچنین این واقعه موجب تسریع و شتاب بیشتر فعالیت سایر گروه‌های تروريستيانقلابی<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.mardomsalari.com/template1/News.aspx?NID=14804 |title=مردمسالاری |accessdate=۶ ژانویه ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090219115928/http://www.mardomsalari.com/template1/News.aspx?NID=14804 |archivedate=۱۹ فوریه ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref> و بروز برخی ناآرامی‌های دانشجویی در [[تهران]] گردید.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.president.ir/fa/office/documents/gallery/samples/small_images/10/b10.htm |title=جنبش دانشجویی در ایران به نقل از سایت رسمی رئیس‌جمهور |accessdate=۱ ژوئیه ۲۰۰۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070701061014/http://www.president.ir/fa/office/documents/gallery/samples/small_images/10/b10.htm |archivedate=۱ ژوئیه ۲۰۰۷ |dead-url=yes}}</ref>

قیام سیاهکل تأثیراتی نیز بر هنر انقلابی پس از خود داشت و بعدها سوژهٔ دست‌کم یک اثر نقاشی مهم و چندین شعر و ترانهٔ مشهور شد. این قیام همچنین موجب تأثیر بر روند پیشرفت [[شعر نو|شعر نوی]] معاصر فارسی شد<ref>{{یادکرد وب |url=http://iran-newspaper.com/1381/810915/html/dialog.htm |title=روزنامهٔ ایران |accessdate=۶ ژانویه ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090220001259/http://iran-newspaper.com/1381/810915/html/dialog.htm |archivedate=۲۰ فوریه ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref> و باعث به وجود آمدن یک دورهٔ جدید در شعر فارسی شد که [[محمدرضا شفیعی کدکنی]] از آن با نام دورهٔ سیاهکل یاد می‌کند.<ref>ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. [[محمدرضا شفیعی کدکنی]]. انتشارات توس. ۱۳۵۹ تهران</ref>

* داستان کوتاه «'''می‌دانست که دارد می‌میرد»''' از کتاب ''[[دوباره از همان خیابان‌ها]]'' اثر [[بیژن نجدی]] مستقیماً به واقعه سیاهکل در زمستان ۱۳۴۹ اشاره دارد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=علی علیخانی|نشانی=http://www.chouk.ir/maghaleh-naghd-gotogoo/15194-2018-07-30-14-01-49.html|عنوان=بررسی مجموعه داستان دوباره از همان خیابان‌ها}}</ref>

* همچنین ترانهٔ [[گنجشگک اشی مشی]] که با صدای پری زنگنه بر روی [[گوزن‌ها (فیلم)|فیلم گوزن‌ها]] اجرا شد، وقتی در همان سال‌ها با صدای فرهاد و بر روی آهنگی از [[اسفندیار منفردزاده]] خوانده‌شد، مدت‌ها در میان دانشجویان و روشنفکران ترانه‌ای سیاسی و تداعی‌گر واقعهٔ سیاهکل انگاشته می‌شد و البته لحن ترانه و محتوای کلام و نیز صدای به هم کوبیدن سنگ که یادآور نوعی مراسم عزاداری در میان اقوام مختلف ایرانی است، این برداشت را قوت می‌بخشید.{{مدرک}} [[اسفندیار منفردزاده]]، آهنگ‌ساز این ترانه در گفتگویی که پس از مرگ فرهاد مهراد با رادیو بی‌بی‌سی صورت گرفته بود، ارتباط میان این ترانه با قیام سیاهکل را رد نکرد.{{مدرک}}