شوشی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر ویرایشگر دیداری |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۶۱:
== نام ==
شوشا در سال ۱۱۲۹ خورشیدی توسط [[پناه علی خان جوانشیر]]، مؤسس و نخستین حاکم
تاریخ‌دانانِ متعددی باور دارند که نام این شهر از واژهٔ [[زبان فارسی|فارسیِ]] «شیشه» گرفته شده‌است.{{sfn|Everett-Heath|2018}}{{sfn|Chkeidze|2001|pages=486-490}} [[آغا محمدخان قاجار]] در جریانِ محاصرهٔ پناه‌آباد به والی قره‌باغ، ابراهیم خلیل خان نوشت:«چند، از اين هول و هرب طريق خدمت گير و از اين رنج و تعب، بر آى.» نامهٔ آغا محمدخانْ مختوم به بیت شعرِ «ز منجنيقِ فلك سنگِ فتنه مى‌بارد / تو ابلهانه گريزى به '''آبگينه حصار'''» بود. ابراهيم خليل‌خان هم در پاسخ، بیت شعری نوشت:«گر نگهدار من آن است كه من مى‌دانم / شيشه را در بغل سنگ نگه مى‌دارد.»<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= پایگاه جامع تاریخ|نام= |عنوان= نامه نگاری آقا محمد خان قاجار با ابراهیم خلیل خان با ارجاع به ناسخ‌التواریخ|نشانی=https://tarikh.inoor.ir/fa/event/page/1GG19I/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D9%82%D8%A7_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D8%A7_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%84_%D8%AE%D8%A7%D9%86?rowNumber=1|بازبینی= |اثر= |تاریخ= |ناشر= www.tarikh.inoor.ir|نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان= }}</ref> این مطلب در «فرهنگ لغت مختصر جای‌نام‌هایِ جهان» هم گفته شده‌است.{{sfn|Everett-Heath|2018}}
خط ۶۹:
در نخستین اشارهٔ مکتوب به این شهر در یک نسخهٔ خطی ارمنیِ سدهٔ پانزدهم، این نام به صورت «شوشو» ثبت شده‌است.<ref name="Shushu">Khachikyan L. S., (1955), [http://serials.flib.sci.am/openreader/nyut_hay_jogh_patm_6/book/index.html#page/452/mode/2up Memorial records in Armenian manuscripts of 15 c., Part I (1401–1450)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141213231250/http://serials.flib.sci.am/openreader/nyut_hay_jogh_patm_6/book/index.html#page/452/mode/2up|date=2014-12-13}}, Publish. of Academy of Sciences of ArmSSR, p. 384. (in [[Armenian language|Armenian]])</ref> افزون بر نام رایجِ ارمنی «شوشی»، این شهر در طول تاریخ در ارمنی با نام‌های گوناگونی مانندِ «شُشی/شوش‌وا بِرد»، «شُشی سْغْناخ» و «شُشواغالا» که همگی به معنای «قلعه شوشی/شوش» هستند، یاد شده است.<ref name=":32">{{Cite book |last1=Hakobyan |first1=T. Kh. |title=Hayastani ev harakitsʻ shrjanneri teghanunneri baṛaran |last2=Melik-Bakhshyan |first2=St. T. |last3=Barseghyan |first3=H. Kh. |publisher=Yerevan State University |year=1991 |volume=4 |pages=161 |language=hy |trans-title=Dictionary of toponymy of Armenia and adjacent territories |chapter=Shushi |chapter-url=http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=61&dt=HY_HY&pageNumber=3237 |access-date=16 December 2020 |archive-date=19 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211119035807/http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=61&dt=HY_HY&pageNumber=3237 |url-status=live }}</ref>
نام این شهر در برخی منابع تاریخی به [[زبان فارسی]] به صورت «شوشی»، در برخی دیگر «شوشا» و همچنین «شیشه» ثبت شده‌است.<ref name="Safa">میر خواند، محمد بن خاوند شاه، روضة الصفا، ۱۲۷۰ قمری، صص ۶۴۲، ۶۵۰.</ref><ref name="Rostam">رستم‌الحکماء، محمدهاشم، رستم التواریخ، به تصحیح مهرآبادی، میترا، تهران: دنیای کتاب، ۱۳۸۲، ص ۳۵۰.</ref><ref name="Khavari">خاوری شیرازی، فضل‌الله بن عبد النبی، تاریخ ذوالقرنین، جلد ۱، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، تهران، ۱۳۸۰، صص ۱۰، ۱۴، ۲۳۰.</ref> همچنین «شوشه»،<ref name="Shirvani">شیروانی، زین العابدین بن اسکندر، بستان السیاحه، تهران: سنایی، چاپ اول، صص ۱۲۴، ۲۱۱، ۳۲۱، ۴۸۱.</ref> «شوش»<ref name="Khavari"/> و «شوشا»<ref name="Khavari"/> نیز با بسامد کمتری در برخی منابع ذکر شده‌اند.
<gallery>
خط ۹۵:
پایان ساخت و ساز محله‌های بالا و پایین شهر و شکل‌گیری محله‌های غربی در شکل‌گیری معماری و برنامه‌ریزی شهر، خاتمه مرحله پایانی بود. در شوشی در مراحل بعدی گسترش خود، به استثنای بخش غربی شهر، بازسازی و نوسازی صورت نگرفته‌است و به همین سبب شکل‌گیری مراحل تاریخی معماری و شهرسازی، خیابان‌ها و میدان‌های نمونه و خانه‌های مسکونی جالب توجه‌اند.
از این آثار می‌توان از دیوار قلعه، قصرهای درون قلعه، '''کاخ پناه علی خان'''، '''برج قارابویوک خان'''، '''دروازه گنجه''' (که یکی از درازه‌های اصلی شهر بود)، خانهٔ '''[[خورشیدبانو ناتوان]]'''، املاک کاخ مانند '''حاج قلی'''، خانه '''اسدبیگ'''، خانه '''مهمانداروف‌ها'''، خانه '''ظهراب‌بیگوف‌ها'''، مسجد جامع (یوخاری مچید (مسجد بالا) یا گوهرآغا مچیدی (مسجد گوهر آقا))، آرامگاه‌ها و چشمه‌ها (همه متعلق به سده‌های ۱۸ و ۱۹) نام برد که خود از نمونه‌های زیبای معماری شوشی به‌شمار می‌روند. [[کربلایی صفی‌خان قره‌باغی]] (زایش ۱۷۸۸ اهر- مرگ ۱۹۱۰
* الف) مسجد جامع که در سال ۱۱۸۲ ق ساخته شد و سپس به دستور دخترش [[گوهرآغا]] مرمت گردید.
* ب) دیوار قلعه شوشا که در سال ۱۱۹۸ ق در عرض سه سال ساخته شد.
| |||