|
DorlandsSuf = 12523818 |
}}
'''شامه''' یا '''مننژ'''{{انگلیسی|meninge}} سامانه‌ای متشکل از چند لایه (غشاء) بوده که [[ سیستمدستگاه عصبی مرکزی]] (CNS) را در بر می‌گیرد. این غشاها کار محافظت، تغذیه، و کاهش ضربه مغزی را به عهده دارند. مننژ اطراف مغز و نخاع دارای سه لایه و پوشش است که از خارج به داخل با نام‌نام [[ سخت شامهسخت‌شامه]] ( دوراماتردورا ماتر)، [[عنکبوتیه]] (آراکنوئید)، [[ نرم شامهنرم‌شامه]] ( پیاماترپیا ماتر) شناخته می‌شوند. این پرده‌ها به طور کلی مننژ یا شامه نامیده می‌شوند که میان استخوان جمجمه و بافت مغز (و در طناب نخاعی بین ستون مهره‌ها و بافت نخاع) قرار دارند. این پرده‌ها شدت ضربه‌‌هاییضربه‌هایی که به استخوان سر و ستون مهره‌ها وارد می شوندمی‌شوند را کاهش داده و همچنین به عنوان یک سد شیمیایی در برابر بسیاری از مواد آسیب رسانرسان ایفای نقش می کنندمی‌کنند. ▼
وظیفه حفاظت فیزیکی مغز پس از مننژ به عهده جمجمه است. مغز توسط استخوان‌های سخت جمجمه محصور شده است که از آن در برابر آسیب دیدگی محافظت می نمایدمی‌نماید. استخوان هایاستخوان‌های اصلی جمجمه عبارتند از: استخوان هایاستخوان‌های پیشانی، گیجگاهی، آهیانه ایآهیانه‌ای و پس سری. این استخوان‌ها در ناحیه درزها (سوچور) به هم متصل می شوندمی‌شوند و قاعده جمجمه را تشکیل می دهندمی‌دهند. ▼▲'''شامه''' یا '''مننژ'''{{انگلیسی|meninge}} سامانه‌ای متشکل از چند لایه(غشاء) بوده که [[سیستم عصبی مرکزی]] (CNS) را در بر می‌گیرد. این غشاها کار محافظت، تغذیه، و کاهش ضربه مغزی را به عهده دارند. مننژ اطراف مغز و نخاع دارای سه لایه و پوشش است که از خارج به داخل با نام [[سخت شامه]](دوراماتر)، [[عنکبوتیه]](آراکنوئید)، [[نرم شامه]](پیاماتر) شناخته می‌شوند. این پرده‌ها به طور کلی مننژ یا شامه نامیده می‌شوند که میان استخوان جمجمه و بافت مغز (و در طناب نخاعی بین ستون مهره‌ها و بافت نخاع) قرار دارند. این پرده‌ها شدت ضربه‌‌هایی که به استخوان سر و ستون مهره‌ها وارد می شوند را کاهش داده و همچنین به عنوان یک سد شیمیایی در برابر بسیاری از مواد آسیب رسان ایفای نقش می کنند.
▲وظیفه حفاظت فیزیکی مغز پس از مننژ به عهده جمجمه است. مغز توسط استخوان‌های سخت جمجمه محصور شده است که از آن در برابر آسیب دیدگی محافظت می نماید. استخوان های اصلی جمجمه عبارتند از: استخوان های پیشانی، گیجگاهی، آهیانه ای و پس سری. این استخوان‌ها در ناحیه درزها(سوچور) به هم متصل می شوند و قاعده جمجمه را تشکیل می دهند.
== سخت شامه ==
[[پرونده:Streptococcus pneumoniae meningitis, gross pathology 33 lores.jpg|200px|بندانگشتی|چپ|در حال برداشتن لایه سخت شامه در یک عمل جراحی]]
سخت شامه،سخت‌شامه، خارجی‌ترین لایه: سخت شامه غشا و لایه‌ای ضخیم، محکم، غیر ارتجاعی، فیبروزه، خاکستری رنگ و نزدیک به جمجمه می‌باشد و مغز و طناب نخاعی را می‌پوشاند، آن متشکل از بافت فیبری متراکم است که سطح داخلی‌اش پوشیده از سلول‌های صاف و مسطح و مسئول نگه داری از مایع مغزی-نخاعی است. سخت شامه به صورت کیسه‌ای است که پردهٔ عنکبوتیه را پوشانده و دارای چندین عملکرد می‌باشد. سخت شامه، سینوس‌های سخت شامه‌ای (سینوس‌های وریدی سخت شامه‌ای، سینوس‌های مغزی، یا سینوس‌های جمجمه‌ای نیز نامیده می‌شوند) را در بر گرفته، از آنها پشتیبانی کرده و خون را از مغز به سمت قلب جابجا می‌نماید. سخت شامهسخت‌شامه دارای دو لایه یا لاملا است: لایهٔ سطحی که به صورت پریوستئوم یا ضریع (پریوستئوم) استخوان درونی جمجمه است اندوکرانیوم[[درون‌شامه (جمجمه]] <sup>endocranium)</sup> نامیده می‌شود؛ و لایه عمیق.
=== چین هایچین‌های سخت شامه ===
سخت شامه به صورت دو لایه در خمیدگی‌ها یا چین‌های سخت شامه مجزا می‌گردد، محل‌هایی که در آنجا لایه سخت شامه‌ای درونی به صورت برجستگی‌های صفحه مانند به داخل حفرهٔ جمجمه خمیده می‌گردد. دو خمیدگی و چین اصلی سخت شامه عبارتند از: tentorium cerebelli به معنای [[چادرینه مخچه]] و<sup> falxtentorium cerebri،cerebelli</sup> یاو [[داس مغزیمغز]] <sup>Falx cerebri</sup>.
چادرینه مخچه امتدادی از سخت شامه مابین مخچه و ساقه مغزی قرار گرفته و این دو را از لوب‌های پس سری مخ مجزا می‌نماید و طاق محکم غشایی را تشکیل می‌دهد. چادرینه مخچه، لامینای قوسی شکل بوده، که در وسط به بالارفته و در اطراف به سمت پایین متمایل می‌شود، سطح فوقانی مخچه را پوشانیده و کار پشتیبانی از لوب‌های پس سری مغز را بر عهده دارد. حاشیهٔ قدامی آن آزاد و فرورفته است، از سمت عقب توسط کنارهٔ محدب و برجسته خود به حاشیه‌های عرضی به سطح داخلی استخوان پس سری متصل می‌شود و در آنجا سینوس‌های عرضی را احاطه می‌نماید؛ از سمت جلو سینوس‌های خاره‌ای فوقانی را در بر می‌گیرد، در نوک بخش خاره‌ای استخوان گیجگاهی، حاشیه‌های‌‌حاشیه‌های رها و متصل باهم تلاقی می‌کنند و با تقاطع دیگری، به سمت جلو امتداد دارند تا برای زوائد و برجستگی‌های قدامیپیشین و خلفیپسین [[زواید بالینی|بالینی]] کلینوئید<sup>clinoid</sup> ثابت نگه داشته شوند. تا خط میانی سطح فوقانی آن، حاشیهٔ خلفی falxداس cerebriمغز اتصال یافته است. چادرینهچادر نیمکره‌های مغزی را حمایت کرده و آنها را از بخش تحتانی مغز جدا می‌نماید. زمانی که فشار اضافی در حفره جمجمه‌ای به وجود آید، بافت مغزی ممکن است در مقابل چادرینهچادر فشرده شده یا اینکه به سمت پایین جابجا گردد، که این فرایند فتق یا بیرون زدگی مغز نامیده می‌شود.
چادرینه از لحاظ بالینی حائز اهمیت است زیرا تومورهای مغزی اغلب به صورت سوپراتنتوریالبالاچادرینه‌ای (در بالای تنتوریوم)<sup>Supratentorial</sup>، و اینفراتنتوریالزیرچادرینه‌ای (زیر تنتوریوم)<sup>Infratentorial</sup> مشخص می‌شوند. موقعیت و محل تومور می‌تواند در تعیین نوع تومور کمک نماید، زیرا تومورهای مختلف با تکرار و کثرت‌های متفاوتی در هر محل به وجود می‌آیند. به علاوه، اکثر تومورهای دوران کودکی شامل اینفراتنتوریال هستند در حالیکه بیشتر تومورهای بزرگسالی به صورت سوپراتنتوریال می‌باشند. همچنین موقعیت تومور می‌تواند دارای ارزش تشخیصی باشد. از آنجایی که تنتوریوم یک ساختار سخت است، در صورت انبساط حجمی پارانشیم در بالای تنتوریوم، مغز می‌تواند تا حدی از طریق تنتوریوم به سمت پایین فشار داده شود. این فرایند موسوم به [[فتق مغزی (herination)]] بوده و اغلب گشاد شدگی مردمک چشم یا می‌دریاز[[مردمک‌گشادی]] (<sup>mydriasis)</sup> در طرف آسیب دیده به واسطهٔ فشار بر روی عصب سوم جمجمه را ایجاد خواهد نمود. فتق تنتوریال یک علامت جدی است خصوصا زمانی که ساقه مغزی فشرده شده همچنین در صورتی که فشار بیشتر افزایش یابد.
falx cerebri، یا [[داس مغزی]]مغز دو نیمکرهٔ مغزی را در یک صفحه طولی از یکدیگر مجزا می‌نماید و در شکاف مغزی طولی مابین نیمکره‌ها واقع شده است. نامگذاری falxداس cerebriمغز به واسطهٔ شکل داسی شکل آن می‌باشد، داس مغزی چین قوس داری از سخت شامه بوده که به صورت عمودی در شکاف طولی مابین نیمکره‌های مغزی نزول می‌کند. آن از جلو باریک است و به crista galli اتموئید متصل می‌گردد؛ و از سمت عقب پهن بوده که در آنجا با سطح فوقانی چادرینه مخچه در ارتباط است. حاشیه فوقانی آن محدب بوده و به سطح داخلی استخوان جمجمه در خط میانی متصل می‌گردد. داس مغزی شامل سینوس‌های ساژیتال فوقانی است. حاشیهٔ تحتانی آن آزاد و فرورفته و متشکل از سینوس ساژیتال تحتانی می‌باشد. داس مغزی با افزایش سن سفت می‌شود.
دو لایه چین خورده دیگر سخت شامهسخت‌شامه شامل cerebellarداس falxمخچه و sellarچادر diaphragmزین می‌باشد.
cerebellar falx (یا falx cerebelli) یا [[داس مخچه‌ایمخچه]] <sup>Falx cerebelli</sup>، چین و خمیدگی عمودی سخت شامه‌ای بوده که در انتهای چادرینه مخچه‌ای بخش خلفی حفرهٔ جمجمه‌ای (cranial fossa) قرار دارد. داس مخچه‌ای به صورت جزئی نیمکره‌های مخچه‌ای را جدا می‌نماید. قاعدهٔ آن در بالا به زیر و عقب چادرینه مخچه‌ای متصل بوده و حاشیهٔ خلفی آن به بخش تحتانی تاج عمودی بر روی سطح داخلی استخوان پس سری متصل است. زمانی که نزول می‌کند، گاهی مواقع به دو چین کوچک‌تر تقسیم شده که در طرفین سوراخ ماگنوم فرو می‌روند.
sellar[[چادر diaphragmزین]] <sup>Diaphragma sellae</sup> چین مدور سخت شامه بوده که مابینمیان زوائد[[زواید کلینوئیدبالینی]] <sup>clinoid process</sup> آویزان است و تشکیل یک طاق بر روی حفرهٔ هیپوفیزی می‌دهد. sellarچادر diaphragmزین غدهٔ هیپوفیز در حفره هیپوفیزی را پوشانیده و دارای روزنه‌ای برای عبور مجرای قیفی شکلقیفی‌شکل یا قیفک <sup>infundibulum</sup> (ساقهٔ هیپوفیز) و وریدهای هیپوفیزی است.
trigeminal cave (همچنین موسوم به Meckel» s Cave یا cavum trigeminale) شامل دو لایه از سخت شامه بوده که گانلگیون عصب سه قلو نزدیک نوک بخش خاره‌ای استخوان گیجگاهی را در بر می‌گیرد. آن توسط سخت شامهسخت‌شامه قرار گرفته بر روی چهار ساختار محدود می‌شود.
=== درناژ ===
جایی که این دو لایه سخت شامه از یکدیگر جدا می‌شوند، فاصله بین آنها موسوم به سینوس وریدی سخت شامه‌ای است. این سینوس‌ها، خون و مایع مغزی-نخاعی را از مغز تخلیه کرده و به داخل ورید ژوگولار داخلی می‌ریزند. آنها از طریق پرزهای عنکبوتیه تخلیه می‌شوند و به درون سینوس‌های وریدی امتداد می‌یابند. این پرز‌هاپرزها به عنوان دریچه‌های یک سویه عمل می‌کنند. وریدهای مننژی که از سخت شامه عبور می‌کنند، و وریدهای پل زن که بافت عصبی اصلی را تخلیه کرده و سخت شامه را سوراخ می‌نمایند به داخل این سینوس‌های سخت شامه‌ای می‌ریزند.
بسیاری از بیماری‌های پزشکی سخت شامه را درگیر می‌کنند. بیماری هماتوم ساب دورال زمانی بروز می‌کند که انباشتگی غیر طبیعی خون مابین سخت شامه و عنکبوتیه وجود داشته باشد و معمولا نتیجهٔ پاره شدگی وریدی‌های پل زن در آسیب تروماتیک ثانویه می‌باشد. هماتوم ایپدورال، انباشته شدگی خون مابین سخت شامه و سطح داخلی جمجمه است، و معمولا به واسطهٔ خونریزی شریانی بروز می‌کند. عصب دهی حسی سخت شامهٔ سوپراتنتوریال از طریق شاخه‌های مننژی کوچک عصب سه قلو است (V۱، V۲، V۳). عصب دهی برای سخت شامهٔ اینفراتنتوریال شامل اعصاب سرویکال فوقانی است. نشت خود به خودی مایع مغزی نخاعی، شامل کاهش و افت فشار و مایع نخاعی به علت سوراخ‌هایی در سخت شامه می‌باشد.
== لایه عنکبوتیه ==
لایه میانی مننژ، [[عنکبوتیه]] یا [[آراکنوئید]] نامیده می‌شود، و نام آن به دلیل ظاهری است که شبیه تارهای عنکبوت دارد. این لایه برای سیستم عصبی مرکزی مانند یک ضربه گیر عمل می‌کند. عنکبوتیه لایه یا پرده‌ای فوق العاده نازک و ظریف، شفاف و متشکل از بافت فیبری است که توسط سلول‌های صاف پوشانده شده و در برابر عبور سیال ناتراوا می‌باشد. عنکبوتیه شبیه یک کیسهٔ شل بوده و ظاهری سفید رنگ دارد، زیرا حاوی هیچ ذخیره خونی نمی‌باشد. این لایه شامل شبکه کروئید بوده که مسئول تولید مایع مغزی-نخاعی است. بنابراین عنکبوتیه حاوی مایع مغزی نخاعی (CSF) می‌باشد. همچنین این لایه دارای زوائد انگشت مانند منحصر به فردی است که [[پرزهای عنکبوتیه]] (<sup>arachnoid villi)</sup> نامیده می‌شوند و وظیفه آنها جذب مایع مغزی نخاعی است. در فرد بالغ، روزانه تقریبا ۵۰۰ میلی لیتر مایع مغزی-نخاعی تولید می‌شود، همگی به استثنای ۱۲۵ تا ۱۵۰ میلی لیتر توسط این پرز‌هاپرزها جذب می‌شوند. زمانی که خون وارد این سیستم (در اثر تروما یا سکته مغزی هموراژیک) بشود، پرز‌هاپرزها مسدود می‌شوند و [[هیدروسفالی]] (افزایش اندازهٔ بطن‌ها) ممکن است بروز نماید. فضای ساب دورال، مابین لایه‌های سخت شامه و عنکبوتیه قرار دارد و فضای ساب آراکنوئید مابین لایه‌های عنکبوتیه و نرم شامه واقع شده و حاوی مایع مغزی-نخاعی است.
== نرم شامه ==
== نرم‌شامه ==
[[نرم شامه]]، داخلیترین لایهٔ مننژی است. لایهٔ نرم شامه غشای بسیار ظریفی است، که کاملا به سطح مغز و نخاع چسبیده می‌باشد و به گونه‌ای گسترش می‌یابد که تمام چین خوردگی‌های موجود در سطح مغز را می‌پوشاند. غشای نازک نرم شامه از بافت فیبری تشکیل یافته که توسط صفحه‌ای از سلول‌های صاف غیر نفوذپذیر در برابر سیال بر روی سطح بیرونی خود پوشانده می‌شود. این غشا توسط مویرگ‌های خونی که به سمت مغز و نخاع حرکت می‌کنند نفوذ می‌کند و مویرگ‌های خونی آن مسئول تغذیهٔ مغز هستند. ▼
▲[[ نرم شامهنرم‌شامه]]، داخلیترینداخلی‌ترین لایهٔ مننژی است. لایهٔ نرم شامه غشای بسیار ظریفی است، که کاملا به سطح مغز و نخاع چسبیده می‌باشد و به گونه‌ای گسترش می‌یابد که تمام چین خوردگی‌های موجود در سطح مغز را می‌پوشاند. غشای نازک نرم شامه از بافت فیبری تشکیل یافته که توسط صفحه‌ای از سلول‌های صاف غیر نفوذپذیر در برابر سیال بر روی سطح بیرونی خود پوشانده می‌شود. این غشا توسط مویرگ‌های خونی که به سمت مغز و نخاع حرکت می‌کنند نفوذ می‌کند و مویرگ‌های خونی آن مسئول تغذیهٔ مغز هستند.
نرم شامه پوشش مننژی، نازک، نیمه شفاف، توری مانند بوده که به تمامی سطح مغز محکم می‌چسبد و به لایهٔ عنکبوتیه به صورت شل متصل می‌شود. این لایه‌ها اغلب به صورت عنکبوتیه-نرم شامه یا لپتومننژ عنوان می‌شوند. ساب آراکنوئید یا فضای زیر عنکبوتیه، بین لایهٔ عنکبوتیه و نرم شامه بوده، و حاوی مایع مغزی-نخاعی (CSF) می‌باشد. فضای زیر عنکبوتیه حاوی رشته‌های فیبری است که پایداری و استحکام دو لایه را برقرار کرده، امکان محافظت مناسب و حرکت پروتئین‌ها، الکترولیت‌ها، یون‌ها، و گلوکز درون مایع مغزی-نخاعی را فراهم می‌نماید. ▼
▲نرم شامه پوشش مننژی، نازک، نیمه شفاف، توری مانند بوده که به تمامی سطح مغز محکم می‌چسبد و به لایهٔ عنکبوتیه به صورت شل متصل می‌شود. این لایه‌ها اغلب به صورت عنکبوتیه-نرم شامه یا لپتومننژ عنوان می‌شوند. ساب آراکنوئید یا فضای زیر عنکبوتیه، بین لایهٔ عنکبوتیه و نرم شامه بوده، و حاوی مایع مغزی-نخاعی (CSF) می‌باشد. فضای زیر عنکبوتیه حاوی رشته‌های فیبری است که پایداری و استحکام دو لایه را برقرار کرده، امکان محافظت مناسب و حرکت پروتئین‌ها، الکترولیت‌ها، یون‌ها، و گلوکز درون مایع مغزی-نخاعی را فراهم می‌نماید.
نرم شامه توسط ۲۱ جفت لیگامان دندانه‌دار به سخت شامه متصل می‌شود. این لیگامان‌های دندانه‌دار در ثابت نگه‌داشتن نخاع و جلوگیری از حرکت به این سو و آن سو و افزایش پایداری آن کمک می‌نمایند. در نقطه‌ای که نرم‌شامه به مخروط انتهایی یا مخروط نخاعی می‌رسد، به صورت یک فیلامنت یا رشتهٔ نازک موسوم به «» فیلوم ترمینال «» امتداد می‌یابد، که درون سیسترن لومبار قرار می‌گیرد. این فیلامنت سرانجام با سخت شامه یکی شده و تا استخوان دنبالچه امتداد می‌یابد، با پریوستئوم ادغام شده و تشکیل لیگامان کوکسیژیال را می‌دهد. ▼
▲نرم شامه توسط ۲۱ جفت لیگامان دندانه‌دار به سخت شامه متصل می‌شود. این لیگامان‌های دندانه‌دار در ثابت نگه‌داشتن نخاع و جلوگیری از حرکت به این سو و آن سو و افزایش پایداری آن کمک می‌نمایند. در نقطه‌ای که نرم‌شامه به مخروط انتهایی یا مخروط نخاعی می‌رسد، به صورت یک فیلامنت یا رشتهٔ نازک موسوم به «» فیلوم ترمینال «» امتداد می‌یابد، که درون سیسترن لومبار قرار می‌گیرد. این فیلامنت سرانجام با سخت شامه یکی شده و تا استخوان دنبالچه امتداد می‌یابد، با پریوستئوم ادغام شده و تشکیل لیگامان کوکسیژیال را می‌دهد.
معمولا، سخت شامه به [[جمجمه]] یا به استخوان‌های کانال مهره‌ای در طناب نخاعی متصل می‌شود، عنکبوتیه به سخت‌شامه درحالیکه نرم شامه به بافت سیستم عصبی مرکزی متصل می‌گردد. زمانی که سخت شامه و عنکبوتیه در اثر آسیب یا بیماری جدا شوند، بین آنها فضای ساب دورال قرار می‌گیرد. ▼
▲معمولا، سخت شامه به [[جمجمه]] یا به استخوان‌های کانال مهره‌ای در طناب نخاعی متصل می‌شود، عنکبوتیه به سخت‌شامه درحالیکه نرم شامه به بافت سیستم عصبی مرکزی متصل می‌گردد. زمانی که سخت شامه و عنکبوتیه در اثر آسیب یا بیماری جدا شوند، بین آنها فضای ساب دورال قرار می‌گیرد.
وظایف نرم شامه شامل پوشش دادن و محافظت از سیستم عصبی مرکزی (CNS)، محافظت از [[رگ|رگ‌های خونی]] و احاطه نمودن سینوس‌های وریدی نزدیک سیستم عصبی مرکزی، دربرگرفتن مایع مغزی-نخاعی (CSF) می‌باشد.
== سیسترن انبارک‌ها==
[[سیسترن]]، هرگونه حفره در فضای ساب آراکنوئید یا زیر عنکبوتیه مغز بوده که با جدایش عنکبوتیه و نرم شامه ایجاد می‌گردد. در بعضی از نقاط فضای زیر عنکبوتیه بزرگ می‌شود که به سیسترن معروف است، بزرگترین سیسترن، سیسترن مگنا است که با بطن چهارم ارتباط دارد. این فضا‌ها با مایع مغزی-نخاعی پر شده‌اند. سیسترن‌های بسیاری در مغز وجود دارد. ▼
برخی از سیسترن های اصلی زیر عنکبوتیه عبارتند از: ▼
* سیسترن cerebellomedullary)cisterna magna)- بزرگترین سیسترن‌های ساب آراکنوئید ▼
* سیسترن interpeduncular
▲[[ سیسترنانبارک]] ، یا سیسترن، هرگونه حفره در فضای ساب آراکنوئید یا زیر عنکبوتیه مغز بوده که با جدایش عنکبوتیه و نرم شامه ایجاد می‌گردد. در بعضی از نقاط فضای زیر عنکبوتیه بزرگ می‌شود که به سیسترن معروف است، بزرگترین سیسترن،انبارک، سیسترن مگنا است که با بطن چهارم ارتباط دارد. این فضا‌هافضاها با مایع مغزی-نخاعی پر شده‌اند. سیسترن‌های بسیاری در مغز وجود دارد.
* سیسترن superior
▲برخی از سیسترن هایانبارک‌های اصلی زیر عنکبوتیه عبارتند از:
* سیسترن ambient
▲* سیسترن cerebellomedullary)cisterna magna)- بزرگترین سیسترن‌های ساب آراکنوئید
* انبارک پلی pontine
* انبارک میان‌پایکی interpeduncular
* انبارک زبرین superior
cisterna magna (یا cisterna cerebellomedullaris) یکی از سه حفره یحفرهٔ اصلی در فضای زیر عنکبوتیه مابین لایه هایلایه‌های عنکبوتیه و نرم شامه مننژهای مغز می باشدمی‌باشد. این حفره هاحفره‌ها روی هم رفته به صورت سیسترن اشاره می شوندمی‌شوند. [[سیسترن ماگنا]] مابین مخچه و سطح خلفی بصل النخاع واقع شده است. مایع مغزی-نخاعی تولید شده در بطن چهارم به داخل سیسترن مگنا از طریق دیافراگم هایدیافراگم‌های جانبی و میانی می ریزدمی‌ریزد.
دو سیسترن اصلی دیگر ،دیگر، pontine cistern، بین پل مغزی و بصل النخاع واقع شده و interpeduncular cistern مابین پدانکول هایپدانکول‌های مغزی قرار گرفته و آنها و ساختارهای شامل شده در حفره یحفرهٔ بین پدانکولی را در بر می گیردمی‌گیرد و حاوی حلقه شریانی ویلیس است.
«» سیسترن کیاسماتیک «»:
از جلو، cisterna interpeduncularis، در اطراف کیاسما بینایی به سمت جلو امتداد یافته و سیسترن کیاسما یا سیسترن کیاسماتیک را تشکیل می‌دهد و بر روی سطح فوقانی جسم پنبه‌ای، برای امتدادهای عنکبوتیه گسترش از یک نیمکرهٔ مغزی به دیگری در زیر حاشیه آزاد داس مغزی، و در نتیجه فضایی را ترک می‌کند که در آن شریان‌های قدامی مغزی شامل می‌شوند.
== فضای زیر عنکبوتیه ==
در سیستمدستگاه عصبی مرکزی، حفرهٔ زیر عنکبوتیه (فضای زیر عنکبوتیه یا [[ساب آراکنوئید]]) فاصله میان غشای عنکبوتیه و نرم‌شامه می‌باشد. این فضا توسط بافت اسفنجی متشکل از ترابکولا (فیلامنتهای بافت همبند ظریف که از غشای عنکبوتیه امتداد دارند و داخل نرم شامه یکی می‌شوند) و کانال‌های به هم مرتبط اشغال گردیده و در آن مایع مغزی-نخاعی قرار گرفته است.
این حفره بر روی سطح نیمکره‌های مغز کوچک می‌باشد. در نوک هر ژیروس[[شکنج (مغز]] <sup>gyrus)</sup>، نرم شامه و عنکبوتیه در تماس نزدیک هستند اما در شیارهای (<sup>sulci)</sup> مابینمیان ژیروس‌ها،شکنج‌ها، فضاهای مثلثی به جا می‌مانند، که در آن بافت ترابکولار ساب آراکنوئید وجود دارد. با وجود اینکه نرم شامه به صورت تنگاتنگ سطح مغز را دنبال کرده و به داخل شیار‌هاشیارها فرو می‌رود، غشای عنکبوتیه در سرتاسر آنها ژیروسشکنج به ژیروسشکنج متصل می‌شود. در بخش‌های مشخص قاعدهٔ مغز، عنکبوتیه توسط فاصله‌هایی پهن و عریض از نرم‌شامه جدا می‌شود که آزادانه با یکدیگر در ارتباط بوده و سیسترن ساب آراکنوئید نامیده می‌شوند؛ در این‌ها بافت زیر عنکبوتیه دارای فراوانی کمتری است. فضای زیر عنکبوتیه محل فصل مشترک مابینمیان بافت عروقی و مایع مغزی-نخاعی بوده و در سد خونی-مغزی فعال می‌باشد. لایه آراکنوئید و لایهٔ ساب آراکنوئید همراه با آن به سمت طناب نخاعی نیز امتداد دارند. و وظایف آن در طناب نخاعی مشابه وظایفش در مغز می‌باشد.
== حفره زیر سخت‌شامه==
== فضای ساب دورال ==
[[فضای ساب دورالزیرسخت‌شامه‌ای]] (یا<sup>Subdural حفرهٔ ساب دورال)space</sup> یک فضای مصنوعی ایجاد شده بوسیله جدایش غشای عنکبوتیه از غشای سخت شامه در نتیجهٔ [[تروما]]، فرایند بیماری‌زا، یا عدم حضور [[مایع مغزی نخاعی|مایع مغزی-نخاعی]] به وجود می‌آید. آن همچنین ممکن است محل تروما همچون [[هماتوم]] سابزیرسخت‌شامه‌ای، دورال، ایجاد کنندهٔایجادکنندهٔ جدایش غیر طبیعی سخت شامه و عنکبوتیه باشد. از این رو، فضای ساب دورالساب‌دورال به صورت فضای بالقوه یا مصنوعی عنوان می‌شود (potential or artificial space).
== فضای ایپدورالروی سخت‌شامه==
می‌انمیان سخت‌شامه و استخوان جمجمه در سر، و مابین [[ضریع|پریوستئوم]] (ضریع استخوان)<sup>Periosteum</sup> و سخت شامه در ستون مهره‌ها، فضایی بالقوه موسوم به [[فضای ایپدورالروز سخت‌شامه‌ای]] <sup>Epidural space</sup> واقع شده است.
== منبع ==
| 