|
[[پرونده:Sultan Abdülmecid - Google Art Project.jpg|بندانگشتی|250px|نگاره‌ای از سلطان عبدالمجید یکم]]
'''عبدالمجید یکم''' (به [[ترکی عثمانی]]:''عبد المجید اول'') (۲۳/۲۵ آوریلآپریل ۱۸۲۳ - ۲۵ ژوئن ۱۸۶۱) سی‌ویکمینسی و یکمین [[سلطان]] [[امپراتوری عثمانی]] بود که در ۲ ژولای ۱۸۳۹، جانشین پدرش [[سلطان محمود دوم]] شد. اهمیت دوران او بدلیل ظهور جنبش‌های ملی گرایی در سرزمین‌های عثمانی بود. او تلاش بسیاری کرد تا موضوع [[عثمانی‌گرایی]] را تقویت کند تا با جنبش‌های قوم‌گرایی درون امپراتوری عثمانی مقابله کند اما به رغم کوشش‌هایش برای ادغام غیر مسلمانان و غیر ترکان درون امپراتوری، نتوانست کاری به پیش ببرد. او سعی بسیاری کرد تا با قدرت‌های بزرگ اروپای غربی مانند [[انگلستان]] و [[فرانسه]] که در [[نبرد کریمه]] علیه [[روسیه]] با عثمانی همکاری کرده بودند، اتحاد ایجاد کند. در پی آن، در کنگره [[پاریس]] ۳۰ مارس ۱۸۵۶، امپراتوری عثمانی به جمع خانواده ملت‌های اروپایی اضافه شد. از دیگر دستاوردهای سلطان عبدالمجید، تعقیب [[دوره تنظیمات]] (اصلاحات) بود که توسط پدرش، [[محمود دوم]]، بنیان‌گذاری شده بود. او توانست در سال ۱۸۳۹ بطور موثری، اصلاحات درون امپراتوری عثمانی را آغاز کند.
[[پرونده:The allies.jpg|بندانگشتی|250px|عبد المجید یکم وملکه ویکتوریا]]
== زندگی ==
عبدالمجيد فرزند سلطان محمود ، متولد 1823 و در سال 1839 قدرت امپراطوري عثماني را در دست گرفت . عبدالمجيد فردي هشيار، با رحم و جايگاه مردمي خاصي داشت و در جهت خدمات زندگي ، رفاهي و اجتماعي مردم اقدامات شايسته اي انجام داد از جمله در تركيه خط راه آهن و خط تلفن را داير كرد
در زمان عبدالمجيد دولت و ملت تركيه خيلي گرفتار قدرتهايي چون روسيه ، فرانسه و انگليس بودند و هر روز شاهد تجاوز به مرزها و درگيري هاي داخلي من جمله : جنگ طايفه اي بين دو طايفه ماروني و دروزي هاي لبنان بودند .
[[پرونده:Cornet Wilkin 11th Hussars.jpg|بندانگشتی|عبدالمجید یکم در جنگ کریمه]]
عبدالمجيد در زمان قدرتش دو فرمان ملوكانه به نام فرمان گليخانه و خيريه صادر نمود . در فرمان اول به مسيحيان آزادي داد و عمل به قانون عرفي و تقليد و پيروي از فرهنگ غرب را تجويز نمود و حضور فرهنگ غرب در جامعه كاملاً ملموس و ظاهر گرديد بخصوص اينكه يك نفر فرانسوي را استخدام نمود تا قانون مدني و عرفي را براي وي تدوين كند و در جاي شريعت اسلام از آن در محاكم و امور اجتماعي استفاده شود . علماء اسلام روند را خطرناك ديدند و عامل اصلي و باعث بسياری از بدبختی‌ها را از چشم نخست‌وزير دولت سلطان عبدالمجيد يعنی رشيد پاشا مي ديدند ، لذا جهش و جنبشي عليه فرمان اول ملوكانه ظهور كرد و عبدالمجيد به جهت جلب نظر مردم رشيد پاشا را عزل نمود و به دنبال آن دولت وي سقوط كرد . با اين اقدام مدت چهار سال آرامش حاكم گرديد ولي باز تمايل به جايگزيني قانون مدني در محل شريعت اسلام از جانب جمعي از سياسيون و نيروهاي دولت مطرح و مورد توجه قرار گرفت تا جائيكه همه جا بحث و تبليغ اين بود كه گفته مي شد راه نجات تركيه جايگزين كردن قانون غرب در جاي شريعت اسلام است .
علامه آلوسي صاحب تفسير روح المعان و از سران و بزرگان علماي وقت عراق ، در خاطرات خود آورده است در سال 1267 و در دوران حاكميت عبدالمجيد با علي پاشا والي كركوك و نماينده عالي عثماني ملاقات نموده و همينكه در مدت ملاقات علي پاشا در خصوص تبليغ براي غربي شدن مسلمانان در حضور وي تبليغ نكرده است از وي تجليل و تقدير و به عنوان يك خصلت خوب از وي ياد كرده است . عبدالمجيد اعتماد مسلمانان را در داخل از دست داد و به همين جهت بود در يكي از فرامين خود، مطالبي آورده است كه قابل تامل مي باشد از جمله :
الف ) هر دولتي كه به احكام شرعي عمل كند به بالاترين نقطه عظمت خواهد رسيد.
ب) طي يكصد و پنجاه سال گذشته اجراي احكام شرع سست شده و به همين دليل است دولت نيرومند عثماني تبديل به دولت ضعيفي شده‌است.
ج) هر دولتي كه به حفظ احكام شرعي توجه نكند مضمحل و از بين خواهد رفت.
البته با توجه به رشد افكار ضد ديني، سياسي، سكولار و فراماسونري در تركيه توصيه سلطان بی‌فايده بود و سلطان در 17 ذي‌الحجهٔ سال 1277 فوت كرد و برادرش عبدالعزيز جانشين وي شد. فرمان نخست که تحت عنوان خط شریف همایونی انتشار یافت، در یک محفل رسمی بزرگ در قصر گلخانه خوانده شد و به همین دلیل، به منشور گلخانه شهرت یافت. در این محفل سلطان، وزرا و رجال دینی و اداری و نظامی شرکت داشتند؛ همان گونه که برخی از رؤسای نصارا، خاخام یهودیان و رؤسای طوایف مختلف از صاحبان مشاغل و نمایندگان دول خارجی نیز حضور داشتند. سلطان در این محفل به صراحت اعلام کرد که امپراطوری عثمانی از حدود یکصدوپنجاه سال قبل درجهت جدا کردن مردم از تطبیق زندگیشان با احکام شرع حرکت کرده‌است. معنای این سخن آن بود که، همان‌طور که عبدالمجید اول گفت، مجد و عظمتی که دولت عثمانی در عصر طلایی خود آن را به دست آورد، مربوط به پای بندی این دولت به احکام شرعی بوده و به دلیل دور شدن از تطبیق زندگی مردم با شرع، ضعف و زوال در این دولت راه یافته است.[1]
واقع قضیه آن است که منشور گلخانه، نخستین قرار نامه قانونی در تاریخ عثمانی است که به وضع قواعدی برای اصلاح به سبک غربی پرداخته است؛ چرا که دولت در این منشور، متعهد شده بود که حقوق معنوی، مالی و حیثیتی و آبرویی همه ملت هایی که در این حوزه این امپراطوری به سر می برند، صرف نظر از نژاد و دین، تأمین کند. به نبال همین هدف، نظام مالیاتی جدیدی بر پایه ثروت و سود اشخاص اعلام شد. همان گونه که شیوه جدیدی برای خدمت سرباز و معین کردن آن در محدوده پنج سال اعلام گردید. هم چنین تأسیس اداره مرکزی نیرومدی که اِشراف کاملی بر تمامی ادارات سرزمین های مختلف امپراطوری داشته باشد، مورد تأکید قرار گرفت.[2]
بی تردید، تعهد دولت به اعطای حقوقی که تا این زمان اختصاص به مسلمانان داشت، به ذمّیان، انقلابی مهم به حساب می آمد؛ چرا که این نخستین بار بود که دولت عثمانی متعهد به رعایت حقوق مساوی برای مسلمانان و ذمّیان می شد. دولت عثمانی به طور کامل نتوانست این اصل را اجرا کند. از این رو، باز هم خدمت سربازی در محدوده مسلمانان باقی ماند و مدت آن پنج سال معین گردید. در برابر، ذمّیان پولی به جای انجام خدمت سربازی می پرداختند. هم چنین وظایف عمومی دولتی، به ویژه وظائف اداری و قضایی، تقریبا در انحصار مسلمانان باقی ماند؛ گرچه این کار قانونی نبود.[3]
از زاویه دیگر، منشور گلخانه بهایی بود که دولت عثمانی بابت تلاش دولت انگلیس و سایر دولت اروپایی برای حل اختلافات میان آن دولت با محمد علی پاشا والی مصر پرداخت؛ مصری که در طی مناسبات و روابط خود میان 1255-1257هـ/1839-1841م با دولت عثمانی در پی استقلال بود. به کوشش دولت های یاد شده بود که این اختلاف حل و فصل شد؛ حرکتی که خود آن نیز در راستای حفظ کیان دولت عثمانی انجام گرفت.[4]
البته باید توجه داشت که تنها فشار دولت های اروپایی به طور عام و دولت انگلیس به طور خاص نبود که منشأ جنبش اصلاحی و تنظیمات قرن نوزدهم در عثمانی بود. در این جنبش عامل دیگری نیز مؤثر بود و آن توجه برخی از روشنفکران و غرب زدگان، از میان صاحب منصبان دولتی به ضرورت اصلاح ساختار دولت و بازسازی آن بر اساس اقتباس از روش های اروپایی و یا الهام گرفتن از آن ها بدون برخورد با احکام شریعت بود. یکی از این افراد مصطفی رشید پاشا (1215-1275هـ/1800-1858م) طراح و مهندس واقعی منشور گلخانه است که به گستردگی اطلاعات و تبحرش در زبان فرانسه شهرت دارد؛ کسی که مانند سفیران برای دولتش در پاریس کار کرد و پس از آن چندین بار مناصب دیپلماتیک را عهده دار شد. وی در سال 1255هـ/1839م وزیر خارجه شد و سیاهه منشور گلخانه را تدوین کرد. این نخستین منشور اصلاح بزرگ است که در تاریخ عثمانی به اسم تنظیمات شناخته می شود.[5]
خط شریف گلخانه، واکنش های تندی میان مسلمانان برانگیخت؛ چرا که آن را مخالف با قرآن و تساوی حقوق نصارا با مسلمانان را سبب ایجاد فتنه میان رعایای مسلمان و سلطان می دانستند. در این زمینه، شورش ها و مخالفت های پدید آمد که سلطان آن را خاموش کرد.[6]»[7] [[پرونده:The allies.jpg|بندانگشتی|250px|عبد المجید یکم وملکه ویکتوریا]]
== منابع ==
| 