|
ارگ کریم خان در مرکز شهر [[شیراز]] قرار دارد. این ارگ در دوره سلطنت [[زندیه|سلسله زندیه]] ساخته شده‌است و پس از اینکه [[کریم خان زند]] شیراز را به عنوان پایتخت خود و این مکان را به‌عنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریمخان معروف شد. در زمان سلطنت [[سلسله پهلوی]] از ارگ به‌عنوان زندان استفاده شد که آسیب‌هایی به آن وارد شده‌است. در سال ۱۳۵۰ این ارگ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. این بنای بزرگ اکنون زیر نظر [[سازمان میراث فرهنگی]] [[جمهوری اسلامی ایران]] اداره میشود و از چند سال پیش کار مرمت این بنا آغاز شده‌است تا به عنوان موزه بزرگ [[فارس]] مورد استفاده قرار گیرد.
[[ارگ]] کریم خان یک [[کاخ]] است که دارای دو [[بخش]][[اندرونی]] و بیرونی است.از سوی دیگر این یک ساختمان اداری و دربار شاهی بوده است و دارای چند بخش است:سه [[تالار]] بزرگ و اتاق های بسیار دارد.بام آن مردگرد و بارو و [[برج]] دارد و چیزی از یک [[دژ]] کم ندارد.پنج میان سرای خصوصی هم دارد.یکی در بخش ویرانه ی ارگ است و در کنار برجی است که بسیار کج شده است.از همان [[میان]][[سرا]] دری باز می شده و به گرمابه میرفته است. میان سرای دوم، قرینه ی گرمابه است و قراول خانه بوده است.در گذشته هنگامی که از بیرون به کریاس وارد میشدند،به قراول خانه میرفتند.دالان آن یک پیچی داشته که نمی گذاشتند از بیرون، درون ارگ دیده شود.ارگ کریم خان هنگامی به زندان تبدیل شده بود بسیار آسیب دید.
== تاریخچه ==
ساخت ارگ بین سالهای ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی انجام شد و کریمخان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن بکار گرفت. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه و ساخت بنا را به‌سرعت تمام کرد. این بنا در [[دوره زندیه]] به‌عنوان محل استقرار حکومت و در [[دوره قاجاریه]] به‌عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده می‌شد. [[عبدالحسین میرزا فرمانفرما]] حکم‌ران فارس، دستور به بازسازی مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا داد.
* [http://isna.ir/ISNA/NewsView.aspx?ID=News-1581103&Lang=P]
* [http://www.eshiraz.ir/zone7/fa/argkarimkhan,309 ارگ کریمخان در وبگاه شهرداری شیراز]
منابع
کرامت ا..افسربافت قدیم شیراز چاپ دوم
غلامعلی رجایی .ایران و کریم خان؛تهران موسسه فرهنگی هنری ضریح؛چاپ اول 1377
حسین زمرشیدی.معماری ایران مصالح شناسی سنتی.انتشار ازاد.1375
منصور صانع.به یاد شیراز.انتشارات وزارت فرهنگ اسلامی.1380
کتاب درسی هنر ایران
محمد یوسف کیانی.پایتخت های ایران .سازمان میراث فرهمگی کور چاپ اول.1374
محمد صادق موسوی نامی اصفهان.تاریخ گیتی گشا(در تاریخ زندیه) انتشارات امیر کبیروچاپ دوم1368
هوشنگ اسفندیاری.جلوه گاه هنر و معماری در کاخ اندرونی کریم خان
== پیوندبه بیرون ==
* [http://www.govahiname.ir/3783/index.php?Page=definition&UID=23424 ارگ کریمخان در وبگاه کانون جهانگردی]
{{ویکی‌انبار-رده|Arg of Karim Khan}}
{{ویکان فارس}}
{{شیراز}}
{{استان فارس}}
{{جاذبه‌های استان فارس}}
{{جاذبه‌های گردشگری شیراز}}
[[رده:کریمخان زند]]
[[رده:معماری ایرانی]]
[[رده:معماری دوره زندیان]]ی‌انبار-رده|Arg of Karim Khan}}
{{شیراز}}
{{معماری ایرانی}}
{{است
ارگ کریم خان
ارگ کریم خان یا زندان کریم خان قصر سلطنتی و اندرونی کریم خان زند بوده که در سال 1180 ه.ق دستور به ساخت این بنا کرد.
ساختمان ارگ قصر کریم خان ومحل زندگی سلطنتی او بوده است.و درآن هر دو معماری نظامی و مسکونی به کاررفته است.
کریم خان بهترین وزیباترین قسمت شیراز را ان دوران را یعنی شمال غرب را مرکز حکوکت خود قرار داد به همین منظور تحت تاثیر معماری صفویه در اصفهان اقدام به ساخت میدان بزرگی در این ناحیه نمود و ضلع غربی این میدان به کاخ سلطنتی خود یعنی ارگ کریم خان اختصاص داد.(خیابان لطفعلی خان زند میدان شهرداری).
این مکان به دستور کریم خان در زمان زندیه با مساحت 12800 و زیر بنای 4000 متر مکعب در مجموعه زندیه ساخته شد. کریم خان برای ساخت قصر خود ماهرترین هنرمندان سنگتراشان و معماران ان زمان را به شیراز دعوت کرد و بهترین نوع مصالح را در شهر ئ کشور های مختلف خریداری کرد و دراختیار کارگران نمود.
اخرین پژوهشی ک در رابطه با بنای تخت جمشید صورت گرفته توسط اقای هوشنگ اسفندیاری(دکتری رشته مرمت).صورت گرفته که درباره معماری و توصیف محوطه و نقوش و تزیینات این بنا تحقیق کرده اند.همچنین سرپرست کارگاه مرمت ارگ کریم خان بوده اند.
توصیف محوطه
نمای بیرون این بنا اجرکاریست و بلندی دیوارهای کنگره دار 12 متر است که در هر گوشه یک برج 14 متری برپا شده.در قسمت لبه های دیوار جان پناه های بسیار مناسبی جهت دیده بانی و تیراندازی به هنگام جنگ ساخته شده است.ظاهر بنا حتی در محوطه داخلی تزیین زیادی ندارد و تنها به نمای داخلی اتاقها محدود میشود.
مصالح عمده به کاررفته دربنا آجر و سنگ میباشد که تنها سنگ مرمر به کاررفته و از تبریز اورده شده بود.
ساختمان ارگ دارای دیوار های ببسیار ضخیم و نفوذ ناپذیریست.بیشترین ضخامت دیوارها در دیوارهای بیرونی ارگ وجود دارد.در این دیوارها درقسمت بالا ناودانهایی سنگی جهت باران درست شده و نیز مزقله هایی جهت تیراندازی تعبیه شده است.
برج ها در چهارگوشه ارگ ساخته شده و هر یک 6متر شالوده دارد.گفته شده در هنگام ساخت این بنا به علت نشست خاک
و نامناسب تشخیص دادن خاک شمال غربی جهت ایجاد برج میبایست وزن زیادی را تحمل کند محل ساخت ان چند متر به سمت غرب کشیده شده به همین علت این برج در راستای برجهای دیگر نیست و به شکل ذوزنقه ی ناقص درامده است.این برجها دارای سه طبقه مجزا هستند وتوسط راه پله هایی به صورت دورانی قابل رفت و امد میباشد.در این طبقات دو اتاق وجود دارد یک اتاق جهت استراحت نگهبانان و یک اتاق جهت نگهداری اسلحه.این برجها توسط دری به پشت راه
دارد.ورودی ارگ در نمای بیرونی با یک تابلوی بزک کاشیکاری صحنه نبرد رستم با دیو سفید مزین شده که مربوط به دوره قاجار است. نمای کاشیکاری محوطه داخلی در ضلع شرقی بالای در ورودی کاملا ازبین رفته است.
وجود شیر سرها در دور تا دور لبه بام ضمن جلوگیری از تابش مستقیم خورشید در ظهر تابستان به داخل اتاقها در هنگام بارندگی به خوبی از پنجره های بزگ گره چینی محافظت میکند.
سنگهای به کاررفته از جنس سنگ آهک معروف به گندمک میباشد.بر روی این سنگها علامتی است که منحصر به افراد سنگتراش سازنده ی آن قطعات میباشد و به منزله ی مهر سنگتراش است.
ارتباط اتاقها
تمامی اتاقها از قسمت داخل به هم مرتبط میشود و بدون بیرون امدن از فضای داخلی قابلیت رفت و امد دارد.ورودی اتاقها کاملا روبرویه یکدیگر است و تنها یک فضای راهرو مانند بین دو اتاق فاصله انداخته است.
اتاقهای کوچک
اتاقهای بالای راهرو ها که شامل چهار اتاق در هر ضلع میشود با مقرنس و تزییناتی مشابه مزین شده ولی در نقاشی آن مواد و مصالح با درجه کیفیت پایین بکاررفته است این اتاقهای کوچک در قسمت پشتی دارای پستویی هستند که روبه روی پستوهای پایین ساخته شده است.علاوه بر این اتاقها درهر ضلع در دوطرف شاهنشین راهرو های کوچکی وجود دارد که را ارتباطی با محوطه میباشد در این وده و هیچ ارتباطی با اتاقهای اصلی ندارد.بهد نظر میرسراه رو ها اتاقهای کوچکی ساخته شده که توسط پلکانی به راه رو پایین متصل میشمد.این فضا بیشتر جهت استراحت غلامان بوده است.
اجزای معماری در داخل اتاقها
رنس
طاقچه های بالای دوال
سردر
ازاره های اتاق
کفپوش
ارسی
پستو
طاقچه های پایین
قطاربندی
کتیبه های بالای طاقچه های پایین
قوش مقرنس سقفها در هر یک از اتاقهای ارگ منحصر به فرد میباشد.و تنها در دیگر اتاق ضلع شمالی وجنوبی سقفها با مقرنس کامل و دوبرابر طاقهای معمول در ارگ کار شده.
نقش مایه ی داخل طاقچه ها ی بالای دوال شامل نقوش تذهیبی میباشد.که معمولا از سه چیز تشکیل شده است در قسمت وسط یک نقش بزرگتر و در بالا و پایین ان نقش شاپرک.
شاهنشین
شاهنشین های سه ضلع شمالی غربی و جنوبی مرسوم به تالار بلندپایه بهشت پیرایه است.
شاهنشین شمالی برای زمستان بسیار مناسب میباشد.دو ستون جلوی این شاه نشین از سنگ یکپارچه معروف به گندمک میباشد که بر روی آن تزینات گل شاه عباسی نقش بسته است.در این شاه نشین که نمای بسیار زیبایی دارد یک نیم کاسه مقرنس رو به حیاط وجود دارد و زیر آن بخاری قرار دارد و قسم دوال زیر سقف با مقرنس تزیین شده و سقف کاذب آن چوبی بوده است.اتاقهای شمالی کاملا قرینه ی قسمت جنوبی میباشد.
در جبهه ی غربی شاهنشین اصلی که روب روی حوض بزرگ است قراردارد.این شاهنشین به جای ستون های سنگی دارای ستونهای چوبی با نقوش تزیین مارپیچ است.چوب این ستونها یک تکه و از جنس چوب سرو است و قسمت بالای آن مقرنس کار شده است.(قسمت تهتانی ستون چوبی اخیرا مورد مرمت قرار گرفته)شاه نشین ضلع غرب
ی کاربردی تابستانه داشته.
حوض آب
حوض آب با سنگهای یکپارچه میباشد که با فواره هایی همراه است.جنس سنگ آن از نوع آهکی و معروف به اتابک میباشد.این نوع حوض در برابر آب بسیار مقاوم است.
حوض های شمالی و جنوبی در امتداد خود آبراهه ای دارد که در انتها به یک گودال مکعب شکل سنگی منتهی میشود.
سیستم آبرسانی ارگ
آب این مجموعه از آب قنات رکن آباد معروف به رکنی تامین شده است.این آب از نظر املاح معدنی بهترین آب شیراز محسوب میشده است و هم اکنون با خراب شدن این قنات سیستم آبرسانی این مجموعه از بین رفته است.
حمام ارگ
حمام ارگ جزو اولین حمام های اختصاصی با این سبک در ایران میباشد و جهت استحمام خانواه سلطنتی مورد استفاده قرار میگرفته است.
قسمت اول ورود به حمام سربینه آن میباشد.در این مکان چهار سکو جهت نشستن و لباس کندن دارد.
در وسط این قسمت حوض هشت گوشی وجود دارد.در گوشه ای از سربینه محلی برای گرم کردن فضا توسط آتش و درست کردن چای و قلیان کشیدن تعبیه شده.
در زیر سکو های سربینه محل گذاشتن کفش و بسته لباس بوده است.
کارهایی که در سربینه انجام میگرفته شامل
1. حجامت
2. خالکوبی
3. مشت و مال
4. صحبت کردن
5. صرف چای و قلیان کشیدن بوده.
سربینه توسط راه رویی به گرم خانه متصل میشود.
گرم خانه ی حمام سه قسمت را شامل میشود
فضای گرم خانه
خزینه
نورخانه
گرم خانه توسط کانال هایی که جهت جریان هوای گرم به زیر دیگ خزانه متصل است وجود دارد.
خزینه سه قسمت دارد در قسمت وسط دیگ مسی نصب شده و در زیر دیگ آتش روشن میشده است.دو حوض طرفین آن حاوی آب ولرم بوده است.
کاربری
در حال حاظر این مجموعه به عنوان یک بنای تاریخی و دیدنی محسوب میشود.که هرساله افراد زیادی از سراسر دنیا برای دیدن این بنای تاریخی می آیند. و از نزدیک شاهد زیبایی های این بنا میشوند.
وضعیت موجود
قسمت هایی از این بنا به منظور جلوگیری از شدت اسیب دیدگی توسط گروه های کارشناس مرمت احیا شده است. با این حال با گذشت زمان قسمت هایی از طرح ها و نقاشی ها و مقرنس های سقفها از بین رفته است.
اما متاسفانه به دلیل نا اگاهی مردم از ارزش و اهمیت بنا های تاریخی شاهد یادگاری هایی در قسمت های مختلف این بنا میباشیم.ک موجب خراب شدن بنا میشود.همه افراد جامعه باید برای فرهنگ سازی این موضوع ومراقبت از میراث های با ارزش بکوشیم تا بیش از این آثار با ارزشی که از گذشته برای ایندگان مانده از بین نبریم
منابع
کرامت ا..افسربافت قدیم شیراز چاپ دوم
غلامعلی رجایی .ایران و کریم خان؛تهران موسسه فرهنگی هنری ضریح؛چاپ اول 1377
حسین زمرشیدی.معماری ایران مصالح شناسی سنتی.انتشار ازاد.1375
منصور صانع.به یاد شیراز.انتشارات وزارت فرهنگ اسلامی.1380
کتاب درسی هنر ایران
محمد یوسف کیانی.پایتخت های ایران .سازمان میراث فرهمگی کور چاپ اول.1374
محمد صادق موسوی نامی اصفهان.تاریخ گیتی گشا(در تاریخ زندیه) انتشارات امیر کبیروچاپ دوم1368
هوشنگ اسفندیاری.جلوه گاه هنر و معماری در کاخ اندرونی کریم خان
| 