|
پایتخت [[ماننا]] شهری تاریخی و سنگربندی شده‌ای بنام '''زیرتو''' یا '''ایزیرتا''' بوده‌است.<ref> FALES, F.M. 2003. Evidence for West-East Contacts: The Bukan Stela and the Shigaraki Beaker. Paper given at Continuity of Empire: Assyria, Media, Persia, in the Intellectual Heritage of Assyria and Babylonia in east and west, Padova, 26-28 April 2001.</ref>این منطقه مورد مناقشه بین [[اورارتو]] و [[آشور]] بوده‌است. تاریخ و آثار این شهر امروزه در ایران - شهری بنام [[بوکان]] موجودست.<ref>Excavating the Mannaean Citadel of Hasanlu and New Light on Several Millennia of Azer-baidjan.
Illustrated London News</ref>
وجه بارز هنر ماننایی ظرافت و زیبایی وصف ناپذیر آن است که در تمدنهای معاصر آنها کم‌نظیر است. هنر معروف آنها ساخت آجرهای [[لعاب|لعابدار]]دار بوده‌است. آجرهای با طرحهای رنگین که طرح آنها پس از گذشت حدود ۳۰۰۰ سال تقریباً سالم باقی مانده‌اند. نمونه بسیار زیبایی از این [[آجر|آجرها]] در موزه شرق کهن توکیو یافت می‌شود،<ref>KARGAR, B. ۲۰۰۴. Qalaichi: zirtu: Center of Manna, Period Ib, in M. Azarnoush (ed.) Proceedings of the International</ref>این تمدن در [[مناطق کردنشین]] شمالغربی [[ایران]] سکنی داشته‌اند.<ref>GODARD, A. ۱۹۴۹. Izirtu(Bukan), La capitale du pays des Manneens, Zibie et Armaid. Comptes de Académie des Inscriptions et Belles-Lettres: ۳۱۲-۳۱۳</ref>
== کاوش‌ها در ایران ==
=== حفاریهای غیر قانونی ===
بین سالهای ۱۹۷۹-۱۹۸۵، حفاریهای غیر قانونیغیرقانونی در مقیاس گسترده در سایت تپهتپهٔ قلایچی، در شمال هفت کیلومتریهفت‌کیلومتری از [[بوکان]] انجام شد. برخی از آثار منحصر به فرد [[آجر لعابدار]]، کشف شده‌است که به سرعت راه خود را به اتاق حراجی‌های زیرخاکی بازنمود، و پس از آن با استفاده از بخش‌های خصوصی و موزه‌های خارجی آثارش توسط موزهموزهٔ ملی توکیو، موزه شرق باستان توکیو، و [[خاورمیانه]] مرکز فرهنگی ژاپن خریداری شد.<ref>The Bukan Aramaic Inscription: Historical Considerations.
IEJ</ref>
=== رابطهرابطهٔ قلایچی با زیرتو ===
قبل از آمدن آریائیهاآریایی‌ها به ایرانایران، حکومت‌های محلی زیادی در سلسه جبالرشته‌کوه‌های [[زاگرس]] حکومت می‌کردند. از میان دولتهائیدولت‌هایی که نخست در سرزمین آیندهٔ ماد تشکیل حکومت دادند.دادند، می‌توان دولت [[مانا]] را ناننام برد. مرکز دولت مزبور در جلگهٔ جنوبیجنوبیِ دریاچهٔ [[ارومیه]] قرار دارد. دولت مانا از قرن هشتم ق. م بارها با آشور و اوراتور به مبارزه برخاست. ودرو واقعدرواقع مغلوب هیچ‌یک از دول مزبور نشد.
براساس پژوهشهاپژوهش‌ها و برسیهایبررسی‌های انجام گرفتهانجام‌گرفته، آثار مربوط به دولت مانا از جنوب دریاچهٔ ارومیه به دست آمده استآمده‌است. این محدوده شامل شهرهای نقده.نقده، اشنویه.اشنویه، پیرانشهر، [[سردشت]]، مهاباد، [[بوکان]]، شاهین دژ،شاهین‌دژ، بانه و [[سقز]] و همچنین بیجار است و براساس یافته‌های جدیدجدید، مناطق زنجان و آزاز آن طرف تا حوالی [[تبریز]] است.<ref>
[http://bukansky.com/?p=163 ایزیرتا و رابطهرابطهٔ آن با قلایچی، دانشنامه، بوکان اسکای، تحقیقتحقیق؛ ؛بهبه کوشش یوسف حسن‌زاده]</ref> {{مدرک|نیازمند منبع معتبر}}
=== بازرسی تیم باستان شناسیباستان‌شناسی ===
در سال ۱۹۸۵،۱۹۸۵ (۱۳۶۴ ه.خ)، یک تیم [[باستان شناسیباستان‌شناسی]] زیر نظر [[اسماعیل یغمایی]] به سایت قلایچی بوکان فرستاده شد،شد. در طول یک فصل از باستان شناسیباستان‌شناسی در سایت؛سایت، بسیاری از آجرهای لعابدارلعاب‌دار و منحصربفردمنحصربه‌فرد یافته و ۱۳ خط کتیبه نیز کشف شد،شد. این گروه در فصل بعد بنا به دلایل مسایلمسائل منطقه‌ای قادر به ادامهادامهٔ کار نشد و کاوش‌ها در این منطقهمنطقهٔ باستانی به حالت تعلیق درآمددرآمد، تا اینکه در سال ۱۳۷۸ هیئتی به سرپرستی [[بهمن کارگر]]، کارشناس ارشد میراث فرهنگی ارومیهارومیه، کاوشهارکاوش‌ها را پیگیری نمودکرد. این هیئت به بقایای معبدی دست یافت که طبق کتیبهٔ [[آرامی]] آن متعلق به دورهٔ مانا و دارای قدمتی در حدود ۸۰۰ ق.م بوده و درواقع همان شهر زیرتو (ایزیرتا) پایتخت ماناست.{{مدرک}}
* در اطراف قلایچیقلایچی، قلاعقِلاع نظامینظامیِ کوهستانی با عملکردهای استحفاظی، دیده بانیدیده‌بانی و تقویتی ایجاد شده استشده‌است. ▼این هیئت به بقایای معبدی دست یافت که طبق کتیبهٔ ارامی آن متعلق به دورهٔ مانا و دارای قدمتی در حدود ۸۰۰ ق. م بوده و در واقع همان شهر زیرتو (ایزیرتا) پایتخت مانا می‌باشد.{{مدرک}}
* در دومین فصل کاوشکاوشِ هیئت کاوش، قلایچی بزرگترینبزرگ‌ترین قلعهٔ نظامینظامیِ ماناها در ساحل شمالیشمالیِ زرینه رودزرینه‌رود عنوان شد. ▼▲* در اطراف قلایچی قلاع نظامی کوهستانی با عملکردهای استحفاظی، دیده بانی و تقویتی ایجاد شده است.
▲* در دومین فصل کاوش هیئت کاوش، قلایچی بزرگترین قلعهٔ نظامی ماناها در ساحل شمالی زرینه رود عنوان شد.
=== کتیبه‌های مانایان ===
در روستای [[قلایچی]]، کتیبه‌ای به خط و زبان آرامی کهن به دست آمده است که تاریخ آن را، ۷۱۶ق‌م تخمین زده‌اند. مضمون کتیبه، به رسمیت شناختن فرمانروایی تختگاه مانا به وسیله «خدای معبد شاهی» و ادامهٔ حکمرانی آنان در آن سرزمین اشاره دارد.<ref> بشاش کنزق، رسول</ref>۹ قراین نشان می‌دهد که سرزمین مانا بر جنوب دریاچهٔ اورمیه تا حدود [[سنندج]] و [[بیجار]] کنونی اطلاق می‌شد که همه آباد و مسکون بود و [[بوکان]] نیز در همین منطقه قرار داشت.
در کتیبهٔ '''ایپهکال'''، قلایچی بوکان نشان داده شده‌است که در آن، آجر لعاب به [[هلدی]] (خدای جنگ)، و [[حداد]] (خدای طوفان، صاعقه و رعد و برق) اختصاص داده شد، علاوه بر این، در این کتیبه از[[قلایچی]] بعنوان معبد یاد شده‌است که قلایچی را به نام '''زتر''' یا '''ایزیرتا''' پایتخت ماننایانمانایان مشخص شده استشده‌است. این کتیبه (EPHCAL) مکان آن را در سدهٔ هشتم یا اوایل قرنسدهٔ هفتم قبل از [[میلاد]] میداندمی‌داند.<ref>EPHCAL, I. 1999. The Bukan Aramaic Inscription: Historical considerations. ''Israel Exploration Journal''</ref>
== منابع ==
| 