زبان ارمنی: تفاوت میان نسخه‌ها

زبان ارمنی (به ارمنی: Հայերեն هایِرِن) یکی از [[زبان‌های هندواروپایی]] است که در منطقهمنطقهٔ [[قفقاز]] و به ویژهبه‌ویژه در کشور [[ارمنستان]] و [[آرتساخ]] و سایر کشورهای دیگر که ارمنیان به عنوانبه‌عنوان [[جماعت ارمنیان پراکنده]] شناخته می‌شوند به آن صحبت می‌کنند.

ارمنیان تا پایان سدهسدهٔ چهارم میلادی از [[الفبای سریانی|خط سریانی]] یا [[الفبای یونانی|یونانی]] استفاده می‌کردند و از این روازاین‌رو [[ادبیات]] و [[تاریخ]] آنان به خط و زبانی غیر ارمنیغیرارمنی نوشته می‌شود. پس از رسمیت یافتن [[دین]] [[مسیح]] در ارمنستان و مسیحی شدن ارمنیان، چون ''[[کتاب مقدس]]'' این دین به [[زبان یونانی]] یا [[سریانی]] بود.بود، در مراسم مذهبی [[کلیسا|کلیساها]] نیز به این زبانهازبان‌ها سخن گفته می‌شد. در برخی از کلیساها ''کتاب مقدس'' را در هنگامدرهنگام مراسم به زبان ارمنی ترجمه و تفسیر می‌کردند و برای حضار بازگو می‌نمودند.<ref>آرپی درنرسسیان، ارمنیان، ترجمهترجمهٔ مسعود رجب نیا،رجب‌نیا، انتشارات مرکز اسناد فرهنگی آسیا، تهران،1357،تهران، صفحه۱۳۵۷، 72ص۷۲</ref>

حروف خط ارمنی نخستین بار به کوشش و مجاهدت یک روحانی ارمنی به نام [[مسروب ماشتوتس]]، که با زبانهایزبان‌های یونانی و [[زبان پارتی]] و [[زبان پارسی میانه|زبان پاری میانه (در دورهٔ ساسانی)]] آشنایی کامل داشت، اختراع شد.

در گذشته جایگاه زبان ارمنی نامعین بود و به گفتهگفتهٔ ''روبرت آفوکس''<ref>robert a fachs</ref> بزرگترینبزرگ‌ترین اشتباه دانشمندان این بود که برای تعیین جایگاه زبان ارمنی در خانوادهخانوادهٔ زبان‌ها، فقط به مجموعه واژگان این زبان استناد می‌کردند.

[[پرونده:Manuscript arm 5-6AD.jpg|بندانگشتی|230px|نسخهنسخهٔ خطی ارمنی متعلق به بینزمانی میان قرن پنجم و ششم میلادی]]

نظریهنظریهٔ رایجرایجِ آن زمان این بود که زبان ارمنی یکی از [[زبان‌های ایرانی]] است.

تحول زبانی عوامل گوناگونی دارد که در خصوصدرخصوص زبان ارمنی، آنها را از این قرارازاین‌قرار می‌توان برشمرد:

* اول، تحول‌های داخلی که از راه طبیعی صورت می‌گیرد و نتیجهنتیجهٔ تکامل و ترقی زبان است.

* دوم، تحول‌های خارجی که بخش عمدهعمدهٔ آن با وام[[وام‌گیری گیریزبانی|وام‌گیری]] انجام می‌شود و نتیجهنتیجهٔ عوامل خارجی است.

این تحولات سه‌گانهسه‌گانهٔ زبان ارمنی به تاریخ سیاستهایسیاست‌های ملی، [[تاریخ ادبیات]] و تاریخ سیاسی ملت ارمنی مربوط می‌شود.

نظریهنظریهٔ ایرانی بودن زبان ارمنی در سه ربع اولاولِ سدهسدهٔ نوزدهم در [[اروپا]] حاکم بود و دانشمندانی مانند:

'''دورهدورهٔ ارمنی باستان''' یا ''"گرابار'' ": این دوره به سه دورهدورهٔ فرعی تقسیم می‌شود.

[[پرونده:Malnazar - Decorated Incipit Page - Google Art Project.jpg|بندانگشتی|230px|کتاب ''انجیل'' تذهیب‌کار شدهتذهیب‌کاری‌شده]]

* دورهدورهٔ ارمنی متاثرمتأثر از گرابار کلاسیک (نیمهنیمهٔ اول سدهسدهٔ پنجم){{سخ}}

در این دورهدوره، گونه‌های گفتاری و نوشتاری یکی است و گرایشی به سبک آشوری (سریانی) در زبان پدیده آمده استآمده‌است که دلیل آن تماس نزدیک میان روحانیون آشوری و ارمنی، ترجمهترجمهٔ بعضی از متون آشوری به ارمنی، نزدیکی روابط فرهنگی و مذهبیمذهبی، و اعزام روحانیون برای تحصیلات عالیه به آن سرزمین بوده استبوده‌است.{{سخ}}

* دورهدورهٔ بعد از ارمنی باستان (سده‌های ششم تا هفتم){{سخ}}

در این دوره گونه ادبی از گونه گفتاری فاصله بیشتری می‌گیرد، ولی از تاثیرتأثیر آن برکنار نیست. علت به وجودبه‌وجود آمدن این فاصله از یک طرف گرایش به سبک و مکتب ادبی یونانی است و از طرف دیگر تضعیف تاثیر زبان نوشتاری بر زبان گفتاری است. از آثار این دوره می‌توان از تاریخ، اثر ''سبئوستاریخ''، اثر "سبئوس" نام برد.

* دورهدورهٔ پیش از ارمنی میانه (سده‌های هشتم تا یازدهم){{سخ}}

در این دوره فاصلهفاصلهٔ مابین زبان ادبی و زبان گفتاری زیادتر شده است و سعی نویسندگان بر این است که از زبان گفتاری دوری جویند و اصالت زبان ادبی ''"گرابار''" را حفظ کنند که این خود نشانه آگاهی آنان است. در این دوره به علت استقرار و استیلای اعراب به مدت دو سده (از سده هفتم تا نهم) در ارمنستان، واژه‌های عربی وارد زبان ارمنی شده است، ولی در آثار نویسندگان گرایش به کاربرد واژه‌های یونانی و سبک یونانی هنوز دیده می‌شود. در این دوره تفاوت بین گونه‌های زبان ارمنی عمیق ترعمیق‌تر شده است‌است.

'''دورهدورهٔ میانه'''

در این دوره زبان گفتاری همپایه زبان ادبی می‌شود. اساس زبان ادبی دوره میانه گویش ارمنی منطقه کیلیکیه است، لیکن گویش‌های دیگر نیز در آن بی تاثیر نبوده است. البته در این دوره، گرابار نیز اهمیت خود را حفظ کرده است. بدین نحو که زبان دوره میانه به عنوان زبان مکاتبات رسمی، احکام دولتی، نوشته‌های علمی، هنری، تاریخی و زبان گرابار به عنوان زبان کتابت در مراسم دینی و بعضی از تحقیقات علمی در زمینهدرزمینهٔ فلسفه و منطق به کاربه‌کار می‌رود. از نمونه‌های سبک این دوره می‌توان به آثار ''"ماتئوس اورهایتسی''"<ref>mateos urhayetsi</ref> اشاره کرد.

* الف: سبک نوشتاری گرابار قدیم که گونه‌ای پیچیده و دارای واژه‌های یونانییونانیِ فراوان است.

* ب: سبک نوشتاری جدید که گونه‌ای نسبتاً" ساده ترساده‌تر و دارای واژه‌های جدیدتر است.

'''دورهدورهٔ جدید'''

زبان این دوره به آشخارهابار<ref>ashkharhabar</ref> معروف است و زبان ادبی آن زبان ادبی جدید یا ''"آشخارهابار ادبی''" نامیده می‌شود. در این دوره گرابار منحصر به کتاب‌های دینی و مراسم مذهبی است. ''مسروپ تاقیادیان'' از نویسندگان این دوره و یکی از آثار وی ''تاریخ ایران'' است.

[[الفبای ارمنی]] را که در حدود ۱۶۰۰ سال از ابداع آن می‌گذرد و دارای ۳۸ حرف است،است (دو حرف آخر آن، یعنی O و F بعداً" اضافه شده استشده‌است و بیشپیش از آن، O را به شکل Av می‌نوشتند)، مسروب ماشتوتس در اوایل سدهسدهٔ پنجم ابداع کرد و از نظرازنظر مصوت‌ها[[مصوت|مصوِّت‌ها]] شباهت زیادی به زبان یونانی دارد.

== اقتباس زبان ارمنی از زبانهایزبان‌های ایرانی ==

اقتباس زبان ارمنی از زبانهایزبان‌های ایرانی بیشتر به زبان [[پهلوی اشکانی]] در دوره [[اشکانیان]] باز می‌گردد. بعضی از کلمات پهلوی اشکانی یا ساسانی در زبان ارمنی حفظ شده و هنوز به کار برده می‌شوند در صورتی که در فارسی کنونی آن کلمات دیگر کاربرد ندارند. به این ترتیب می‌توان از طریق زبان ارمنی برخی از واژه‌های متروک و منسوخ پهلوی را یافت.

== نامهاینام‌های ارمنی ==

تعدادی از [[نام|نامهای]] ارمنی یا ریشه در زبانهای ایرانی دارند یا از نامهای اصیل ایرانی که در دوره پادشاهی هخامنشی، اشکانی و ساسانی بهبه‌کار کار می رفتهمی‌رفته وام گرفته شده‌اند. ارمنیان با انتخاب نامهای اصیل ایرانی و گذاشتن این نامها بر فرزندان خود مانع از میان رفتن و فراموش شدن این نامها شده‌اند.