ادیپ شهریار: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Sophokles-.jpg|بندانگشتی|100px|چپ|سوفوكلسوفوکل]]

'''ایدیپ شهریار''' (به یونانی: Oἰδίπoυς τύραννoς، تلفظ: ''ایدیپوس تیرانُس''= ایدیپ جبار) قسمت اول از سه‌گانهٔ [[ایدیپ در کولونوس]] و [[آنتیگونی]] از [[تراژدی]] «افسانه‌های تبای» نوشته نمایش‌نامه‌نویس یونانی [[سوفوکل]] که در ۴۲۹ پیش از میلاد به روی صحنه رفت.<ref>Bernard Knox: «The Date of the Oedipus Tyrannus of Sophocles,» The American Journal of Philology, Vol. ۷۷77, No. ۲ (۱۹۵۶), ۱۳۳-۱۴۷۱۳۳–۱۴۷.</ref> این [[تراژدی]] دنیای دوگانه و ناهمساز خدایان و آدمیان است که هریک قوانین خاص خود را دارند.<ref>(ادیپ شهریار - ترجمه بهیار - ص۱۶)</ref> به عبارت دیگر مسئله‌ای که در این تراژدی مطرح می‌شود، برخورد بشر است با تقدیر.

[[پرونده:Oedipus.jpg|بندانگشتی|170px|چپ|«'''گرينرآلبرتگرینرآلبرت'''» درنقش اديپادیپ - ۱۸۹۶]]

تقدیر چنین مقرر کرده‌است که ایدیپ شهریار جویا و پویا و پرتکاپو، پدر خود را بکشد و با مادر خویش هم بستر شود. فرمانی است ظالمانه و دوزخی. این حکم را پدر و مادر ایدیب دریافته‌اند و برای گریختن از آن ایدیپ کودک را به چوپانی می‌سپارند که جانش را بگیرد. اما اگر ریختن خون طفلی بر پدر و مادر دشوار می‌آید، بر چوپان ساده دل نیز آسان نیست؛ بر لبخند معصومانهٔ کودک رقت می‌آورد و او را به چوپانی دیگر از دیار «کرینت» می‌سپارد. شبان دوم او را نزد [[شاه]] کشور خرده می‌برد و کودک در دربار این شاه بزرگ می‌شود. ایدیپ دردوران جوانی به وسیلهٔ هاتفان از سرنوشت خود آگاه می‌شود و چون پدر خواندهپدرخوانده و مادر خوانده‌اشمادرخوانده‌اش را پدر و مادر حقیقی خود می‌پندارد، برای گریز از سرنوشت از دیار آنان می‌گریزد. در راه به گردونهٔ پیرمردی می‌رسد و پس از گفتگو مختصر، پیرمرد را (که پدر واقعی او بوده) می‌کشد و به سوی شهر «[[تب]]» پیش می‌تازد بر دروازهٔ این شهر از دیرگاه ابوالهولی است که از مردمان معمائی می‌پرسد و چون آنان در پاسخ در می‌مانند طعمهٔ مرگ می‌شوند. ایدیپ معمای [[ابوالهول]] (نماینده تقدیر) را فاتحانه جواب می‌گوید و ابوالهول مقهور بر خاک می‌افتد. ساکنان شهر تب به پاس این گره‌گشائی، شهریاری دیار خود را به ایدیپ می‌بخشند و دست [[ملکه|ملکهی]] شهر (مادر ایدیپ را در دست او می‌گذارند. پس از سالها فرمانروائی مرگ و [[طاعون]] بر این شهر فرود می‌آید و چون ایدیپ سبب این فاجعه را از معبد کاهنان [[آپولو (اساطیر یونان)|آپولو]] می‌پرسد، پاسخ می‌شنود که گناهکار باید از میانه برخیزد، گناهکاری که پدر خود را کشته و با مادر، هم‌بستر شده‌است ایدیپ در جستجوی این گناهکار پلید پس از ماجرائی که در نمایشنامه باید در سرانجام به خود می‌رسد و چشمهای جهان بین خویش را بر می‌کند.<ref>[http://iricap.com/magentry.asp?id=8903] (ایدیپ شهریار - دکتر [[مصطفی رحیمی]])</ref>

[[پرونده:Oedipus Phorbas Chaudet Louvre N15538.jpg|بندانگشتی|170px|چپ|آنتوان دنيسدنیس چاودت - اديپادیپ و چوپان - ۱۸۰۱]]

..'''ایدیپوس''': آری (ناشناخته، در راه) کسی را کشتم که می‌خواست مرا بکشد .<ref>(افسانه‌های تبای -

موضوع:

نمایشنامه یونانی - ۴۹۶؟ - ۴۰۶؟ ق. م -

پدیدآورنده:

سوفوکلس

شاهرخ مسکوب -

شابک:۸۸–۰۳۲-۰۳۲-۴۸۷-۹۶۴ ۴۸۷–۹۶۴)</ref>

[[لائُسایدیپ]] - [[لوکاستی]] [[کرئون (پادشاه تب)]]

[[پرونده:Sphinx of Lanuvium.jpg|بندانگشتی|170px|چپ|اسفنكساسفنکس - 130۱۳۰ ق . م - موزه بريتانيابریتانیا]]

اسفنکس(Sphinx) اهریمن ِاهریمنِ تباهی و بلا، یکی از خدایان ِخدایانِ اسطوره‌های یونانی بود. او شیری بود بال‌دار با سر زن و در کوه‌های شهر تب (Theben) در یونان زندگی می‌کرد. تمام مسافرانی که از کنار مامن او رد می‌شدند، باید به معمایی که او طرح می‌کرد، پاسخ می‌گفتند. در غیر این‌صورت اسفنکس آنها را خفه می‌کرد. معمایش این بود: «'''آن چیست که صبح‌ها چهارپا دارد، ظهرها دو پا و شب‌ها سه پا ؟'''» ایدیپ جواب معمای او را گفت: «انسان» چرا که در کودکی چهار دست و پا راه می‌رود، وقتی بزرگ شد روی دو پا و در پیری عصا را به کمک می‌گیرد. وقتی ایدیپ معما را حل کرد، اسفنکس از صخره‌اش افتاد و مرد. اکنون تب آزاد، اما سرنوشت ِ تراژیکسرنوشتِ ِتراژیکِ ایدیپ تازه آغاز شده بود.<ref>(روزنوشت‌های ناصرغیاثی)</ref>

درابتدای داستان ایدیپ فرزند شومی است که همه از خود می‌رانندش، چون بزرگتر می‌شود ناجی شهری می‌گردد که نیازمند انسانی دانا و رازگشا چون اوست، با احترام اورا فرمانروای شهر «تب» و لایق تاج وتخت می‌دانند ولی این شادکامی دیری نمی‌پاید و ایدیپ زناکاری که کمر به قتل پدر بسته‌است از اوج به حضیض می‌رسد . خود را کورکرده و راهی دیاری دیگر می‌شود تااینبار نه با چشم سر که با چشم دل باز شاهد نگونبختی خود و دودمانش باشد . قتل برادر به دست برادر و فتل خواهر به دست خواهر و سرانجام مرگ تراژیک [[آنتیگونی]] وپایانی بر یک چرخهٔ گرفتار در تقدیر که دانش و تدبیر انسانی در برابرش راه به جایی نمی‌برد. <ref>(ایدیپ و آگاممنون اسطوره یا تاریخ: تحلیل سه بخشی (تریلوژی)های ادیپ شهریار و اورستیا از دیدگاه تاریخ (۱۱ صفحه - از ۲۹ تا ۳۹))[http://www.noormags.com/view/Magazine/ViewPages.aspx?ArticleId=160575]</ref>

درست است که سرنوشت او از قبل رقم‌خورده، ولی این خود اوست که سرنوشت رابه انجام می‌رساند.می‌رساند؛ و با دست خود چشمش را کور می‌کند.<ref>(ادیب شهریار - مقدمه - م. بهیار)</ref>

== بجویید تا بیابید، آن چهآنچه را نجویید نیابید ==

[[پرونده:Gustave Moreau 005.jpg|بندانگشتی|120px|چپ|ایديپایدیپ و اسفنكساسفنکس]]

از نگاه ارزش‌های [[یونان]] باستان، خودشناسی لازمه هر نوع آگاهی و شناخت دیگری است. در معبد [[آپولون]] فرمانی نوشته شده بر دیوار که مخاطبش همگان است. همه باید این فرمان را بخوانند و بدانند. فرمان چنین است: «'''خود را دریاب'''». اگر این فرمان را پاسخی برای پرسش ایدیپ، یعنی من کیستم او فرض کنیم، بر ریشخند و گمراه‌کننده بودن آن پی خواهیم برد. آگاهی آغاز رنج است نه نقطهٔ غلبه بر آن. آگاهی ایدیپ نتوانسته بود کمترین الزامات آگاهی بخشی را در وی به وجود آورد. ایدیپ، در نهایت، وقتی می‌فهمد کیست، از حمل آن بر دوش‌های خود احساس سنگینی می‌کند. آگاهی که به غیر از تلخکامی چیزی برای وی به ارمغان ندارد.<ref>[http://www.iricap.com/magentry.asp?id=7421] (مجله صحنه)</ref>

نکته مهم‌تر این است که آپولون وآسمان نیست که مسئول بیچارگی ایدیپ‌است. اگرچه ایدیپ یک بار این گونه فکرمی‌کند و آسمان را مقصر می‌داند. آپولون وپیش‌گویی‌های او فقط مسئله را پیش‌گویی کرده‌اند، و نکته مهم این است که آنها قدرت‌مانع شدن و قدرت خلق سرنوشت ایدیپ راندارند. همانطورهمان‌طور که لوکاستی اشاره می‌کند: پیشگویی این گونه بوده که لائُس توسط پسری کشته خواهد شد که از او و لوکاستی است. خدایان در ایدیپوس شهریار جز بیانگرچنین سرنوشتی نیستند. آنها فقط سرنوشت را پیشگویی می‌کنند. از سویی‌دیگر آپولون در زمان حاکمیت طاعون درشهر کمک‌کننده و یاریگر ایدیپ هستند. آنهاجواب روشنی در برابر سؤال ایدیپ می‌دهندو دیگر هیچ کاری ندارند.<ref>[http://www.iricap.com/magentry.asp?id=1412] (تراژدی نمونه دشوار و نفرین شده!)</ref>

تعارض مرحله آلتی، آخرین و اساسی‌ترین تعارضی است که کودک باید با آن مواجه شود و با موفقیت آن را حل کند. این تعارض همان خواست ناخودآگاه (ناهشیار) کودک به تملک والد ناهمجنس خود و در عین حال دوری از والد همجنس خود است. فروید، این وضعیت را عقده ایدیپ (Oedipus complex) نامیده‌است.<ref>(سادوک، بنیامین و سادوک، ویرجینیا؛ خلاصه روان‌پزشکی، نصرت‌اله پورافکاری، تهران، شهرآب و آینده‌سازان، ۱۳۸۵، چاپ سوم، جلد اول، ص ۲۸۶.)</ref>

[[پرونده:Freud ca 1900.jpg|بندانگشتی|160px|چپ|زيگموندزیگموند فرويدفروید]]

فروید، [[عقده ایدیپ]] را از تجربیات کودکی‌اش تدوین کرده و نوشت: «من در مورد خودم نیز متوجه عشق به مادر و حسادت نسبت به پدر شده‌ام». پسر ترس خود از پدر را در مناسبات تناسلی تعبیر می‌کند و از این می‌ترسد که پدرش اندام خلافکار، یعنی آلت وی را که منبع لذت و تمایلات جنسی اوست قطع کند و از اینرو، اضطراب اختگی(Castrion anxiety) ایفای نقش خواهد کرد.