خط پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
خط ۲:
[[پرونده:Taq-e_Bostan_-_Pahlavi_writing.jpg|انگشتدان|نمونه‌ای از خط پهلوی کتیبه‌ای در [[طاق بستان]]، قرن چهارم میلادی]]
[[پرونده:Pahlavi inscription.jpg|انگشتدان||سنگ‌نبشه به خط پهلوی ۱۵۰۰ سال پیش. متن: آب و آتش و خاک را پاس بدارید (یافته‌شده در بند غرقاب [[گلپایگان]]) [[موزه چهارفصل]] [[اراک]]]]
'''خط پهلوی''' نام یک دستهٔ کلی از [[خط (نوشتار)|
== زیرشاخه‌ها ==
دبیره‌های پهلوی را معمولاً به زیرشاخه‌های زیر تقسیم می‌کنند:
* پهلوی اشکانی که با آن به زبان پارتی می‌نوشتند (کتیبه‌ای و
* پهلوی ساسانی کتیبه‌ای که کتیبه‌های پارسی میانه را بدان می‌نوشتند.
* پهلوی ساسانی پیوسته (یا پهلوی کتابی) که کتاب‌های پارسی میانه زردشتی بدان نوشته شده.
خط ۱۶:
== ویژگی ==
ویژگی روشن خط پهلوی املای تاریخی و شبه‌تاریخی آن است؛ بدین‌گونه که صورت نوشته‌شده تنها ادامه سنت نگارشی باستانی است (یعنی حالتی از زبان فارسی بین [[زبان فارسی میانه|فارسی میانه]] و [[زبان فارسی باستان|فارسی باستان]] را بازمی‌تاباند)، اما گونه ملفوظ آن به دوره میانه مربوط می‌شود. از مهم‌ترین شاخص‌ها خواندن حروف ت، پ، ک، چ پس از یک مصوت به ترتیب در پارسی میانه د، ب، گ، ز و در پارتی د، ب، گ، ج است. (مثلاً «بوت» می‌نوشتند «بود» می‌خواندند، یا «روچ» می‌نوشتند و در پارسی میانه «روز» و در پارتی «روژ» می‌خواندند). در مقابل، د، ب، گ، پس از مصوت، در پارسی میانه ی، و، ی، و در پارتی ذ، ب، غ، خوانده
خاصیت دیگری که در تمام گونه‌های خط پهلوی وجود دارد وجود [[هزوارش]] در نوشته‌هاست. ''هزوارش'' که به صورت ''هزوارشن'' و ''اوزوارشن'' و صورت‌های مشابه دیگر هم در زبان [[فارسی]] آمده‌است به این معنی است که در نوشتن متن‌های پهلوی گاه کلمه‌ای را به زبان [[زبان آرامی|آرامی]] می‌نوشتند لیکن هنگام قرائت فارسی می‌خواندند. مثلاً ''ملک'' می‌نوشتند و هنگام قرائت ''شاه'' می‌خواندند. باید توجه داشت که هزوارش یک نوع خاص از [[واژه‌نگاشت]] است و با [[وام‌واژه]] تفاوت دارد. وام‌واژه یک عادت زبانی‌است در حالی که هزوارشن تنها یک عادت رسم‌الخطی است. برای علت یا شوند وجود هزوارشن در نوشته‌های پهلوی گمانه‌های گوناگونی زده‌اند. یکی از این گمانه‌ها این است که از آنجا که سنت دبیری خاص آرامیان بوده است، بسیاری این واژه‌ها در نوشتار وارد شده‌اند اما از آنجا که اربابان این دبیران آرامی نمی‌دانستند این واژه‌ها هنگام برخوانی از بهر ایشان به فارسی برگردانده می‌شدند.
خط پهلوی که خطی پرابهام بود برای ثبت دقیق اصوات مفید نبود و حتی می‌توانست باعث اشتباه در قرائت شود. از طرفی [[اوستا]] به [[زبان اوستایی]] بود که در آن زمان یک زبان مرده بود، از این رو در زمان [[ساسانیان]] برای نوشتن اوستا [[خط اوستایی]] از روی خط پهلوی کتابی ابداع شد. خط اوستایی خطی [[فونتیکی]] است و حرف‌های آن منفصل بودند (جز چند مورد معدود [[لیگاتور]] که اصلی متأخرتر دارند) و در این خط هر حرف به جای اینکه بیانگر یک [[واج]] باشد (
معمولاً ایران‌شناسان برای مطالعه و اندرنگرش متن‌های پهلوی آنها را به خط لاتینی برمی‌گردانند. این برگردانیدن به دو گونه [[حرف‌نویسی]] و [[آوانویسی]] صورت می‌پذیرد. در مرحلهٔ نخست متن را به دبیرهٔ لاتینی حرف‌نویسی می‌کنند و در مرحلهٔ بعد آن را آوانویسی می‌کنند. به‌خاطر ابهام خط پهلوی حتی حرف‌نویسی متن‌ها هم کار چندان آسانی نیست. در برخی موارد خصوصاً آنِ مربوط به خط پهلوی کتابی گاه بر سر صورت حرف‌نویسی‌شدهٔ واژه میان ایران‌شناسان اختلاف نظر وجود دارد. آوانویسی خط پهلوی هم دشواری‌های زیادی دارد. نخست اینکه در خط پهلوی [[مصوت کوتاه|مصوت‌های کوتاه]] نشانهٔ جدا و ویژه‌ای نمی‌دارند. دوم اینکه [[مصوت بلند|مصوت‌های بلند]] را گاه به صورت صامت هم می‌توان در نظر گرفت. این دو ویژگی گفته‌شده در خط امروزی فارسی هم وجود دارد (مثلاً شاپور را شاپوَر هم می‌توان خواند). دیگر آنکه در خط پهلوی [[املای تاریخی]] و شبه‌تاریخی فراوان یافت می‌شود. از این رو صورت نوشتهٔ کلمات لزوماً صورت ملفوظ آنها در زمان کتابت متن نیست.
خط ۳۷:
== پیوند به بیرون ==
[[رده:ایران پیش از اسلام]]
[[رده:پارسی میانه]]
| |||