جامع‌التواریخ: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Prise de Nîshâbûr (1294).jpeg|250px|چپ|بندانگشتی|''[[غازان]] [[نیشابور]] را تصرف می‌کند''. نگاره اینگاره‌ای از کتاب جامع التواریخ.]]

'''جامع التواریخ''' یا '''تاریخ رشیدی''' از آثار ارزشمند و کهن [[تاریخ|تاریخی]] به زبان [[فارسی]] دربارهدربارهٔ تاریخ، اسطوره‌ها، باورها و فرهنگ قبایل ترک و مغول و همچنین تاریخ [[پیامبر|پیامبران]] از [[آدم]] تا [[محمد]] پیامبر اسلام، تاریخ ایران تا پایان دوره [[ساسانیان]] و سایر اقوام است که توسط [[رشیدالدین فضل‌الله همدانی]] سیاستمدار و تاریخ‌نگار ایرانی در اواخر سده هفتم خورشیدی/اوایل سده ۸ قمری و [[سده ۱۴ (میلادی)|سده ۱۴ م.]] نگاشته شده است.<ref name="جهان اسلام">[http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=4364 ''دانشنامه جهان اسلام''، "جامع التواریخ (یا تاریخ رشیدی)"]</ref>

کار نوشتن این کتاب در هنگام زندگی غازان خان در [[۷۰۰ (قمری)|۷۰۰]] ق. (۶۸۰ خ. /[[۱۳۰۰ (میلادی)|۱۳۰۰ م.]] ) آغاز شد و در زمان فرمانروایی [[الجایتو|الجایتوخان]] در [[۷۱۰ (قمری)|۷۱۰]] ق. ([[۶۸۹]] خورشیدی) پایان یافت.<ref name="منابع ایران">{{یادکرد |کتاب=منابع تاریخی ایران در دوران اسلامی |نویسنده=ورهرام، غلامرضا |ناشر=امیر کبیر |چاپ=اول |شهر=تهران |صفحه=ص۷۱ |سال=۱۳۷۱ |شابک=}}</ref>

احتمالاً غازان خان می‌دانسته است که مغولان با وجود برتری و تفوقی که بر ایرانیان دارند ناچار در عنصر ایرانی محو خواهند شد و فرهنگ و تمدن ایران آنها را در کام خود خواهد کشید.کشید؛ بنابراین خواست که برای بازماندگان مغول یادگاری از تاریخ و اعمالشان به زبان فارسی برجای گذارد و بهترین فرد ممکن برای این کار یعنی [[رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی]] را انتخاب کرد.

جلد دوم و سوم کتاب شامل تاریخ اولجایتو تا هنگام نگارش کتاب، تاریخ [[پیامبر|پیامبران]] از [[آدم]] تا [[محمد]] پیامبر اسلام، تاریخ ایران تا پایان دوره [[ساسانیان]]، تاریخ زندگانی محمد و خلفا، تاریخ خاندان‌های فرمانروای ایران پس از اسلام تا زمان لشکرکشی مغولان و تاریخ قوم‌ها و ملت‌های گوناگون از جمله اغوزان، چینیان، هندیان و فرنگان که در بر گیرنده پاپ‌ها و قیصران است.<ref name="جهان اسلام"/><ref name="ketabnews">[http://www.ketabnews.com/detail-4893-fa-0.html جامع التواریخ] در وبگاه ''کتاب نیوز''</ref>

با اینکه نگارنده خود از کارگزاران [[ایلخانان]] مغول بوده و ناچار در اثر خود از آنان با احترام یاد کرده است، گزارش کشتارها، ویرانگری‌ها و غارت‌های آنان را نیز به تفصیل بیان کرده و تأسف خود را از این وقایع ابراز نموده است و نیز نظر خود را دربارهدربارهٔ کشتن کارگزاران ایرانی همچون خواجه ''[[شمس‌الدین جوینی]]'' و خواجه ''[[بهاءالدین جوینی]]'' و حتی برخی امیران مغول مثل امیر ''نوروز'' آورده است.<ref name="جهان اسلام"/>

در حقیقت جامع‌التواریخ نخستین دورهٔ کامل تاریخ و جغرافیای [[آسیا]] است که با استفاده از وسایل و منابعی ترتیب داده شده است که تا آن زمان در اختیار هیچکسهیچ‌کس قرار نگرفته بود. جامع‌التواریخ از لحاظ دقت و صحت و اصول تاریخ‌نویسی بسیار ارزشمند است. علاوه بر اینکه این کتاب دامنهٔ وسیعی از مطالب را به نثری عالمانه بیان نموده است. همچنین از نظر دسترسی مؤلف به منابع شفاهی بسیار نیز درخور توجه است و اگر رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی آن نوشته‌های پراکنده و در معرض نابودی و همچنین سخنان و افسانه‌های شفاهی مغولان و ترکان را به قلم نیاورده بود امروزه از هیچ‌کدام از آنها خبری در دسترس نبود و به حیطهٔ فراموشی سپرده شده بودند.

... چنگیز خان از شهر [بخارا] بیرون آمد و عموم مردم شهر را حاضر گردانید و بر منبر مصلی عیدگاه رفت و بعد تقریر خلاف و غدر سلطان [محمد خوارزمشاه] به شرحی تمام گفت.گفت؛ و گفت ای قوم بدانید که شما گناهان بزرگ کرده‌اید و بزرگان شما به گناه مقدمند. از من می‌پرسید که این سخن به چه دلیل می‌گویم؛ به سبب آنکه من عذاب خدایم. اگر از شما گناهان بزرگ نیامدی، خدای بزرگ چون من عذابی بر شما نفرستادی...<ref> جامع‌التواریخ (جلد اول، ص ۳۶۱)</ref>

* [[رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی]]، ''جامع‌التواریخ''، به تصحیح [[بهمن کریمی]]، انتشارات اقبال، ۱۳۳۸. (مقدمه‌های جلد اول)