ویکی‌پدیا

قوم تپوری: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Ariobarzan (بحث | مشارکت‌ها)
مدیران
۲۶٬۹۲۷ ویرایش‌ها
خط ۱:
{{دست اول|تاریخ=مه ۲۰۱۶}}
'''تپوران'''، '''تپوری'''، بنابر گزارش [[بطلمیوس]] جغرافی نگار شهیر یونانی، قوم تپور از قبایل [[ایرانی تبار]] دوران باستان و یکی از طوایف [[سکاها]]<ref>and to the eastward are the Galactophagi ; and eastward from Tapuris mountains and the scymbi scythae are the Tapurei. ptolemy (6.14.12)</ref> بوده است. [[دانشنامه ایرانیکا]] نیز در مقاله مردمان باستانی ایران، در ارتباط با [[قوم تپور]] به گزارش‌های [[بطلمیوس]] و [[استرابواسترابون]] استناد کرده است.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic They are spread toward the Caspian Gates and Rhaga in Media (Ptol., 6.2.6).These western Tapuri could have resulted from a tribal division north of the Sarnius/Atrak river—another, perhaps ancestral, group, the Tapurei, is located by Ptolemy (6.14.12) in Scythia. The remainder moved south and east into Margiana (“between the Hyrcani and the Arii,” Str., 11.8.8; Ptol., 6.10.2) along the Ochus/Arius (mod. Tejen/Hari-rud) river into Aria (cf. Polyb., 10.49). The Tapuri on the Caspian could, alternatively, represent a later westward migration along the main east-west highway from Margiana.], IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic</ref>
[[پرونده:Greco-BactrianKingdomMap.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|نقشه [[دولت یونانی بلخ]] همزمان با شاهنشاهی [[اشکانیان]] و پس از اخراج قوم [[آمارد]] از حاشیه جنوبی کاسپین. نام سرزمین Tapuria در جنوب دریای کاسپین دیده می‌شود.]]
 
خط ۷:
در پیوند با تاریخ [[مردم مازندرانی]]، باید به این نکته توجه داشت که پیشینه اطلاق نام [[مازندران]] به [[طبرستان]]، پس از سرایش [[شاهنامه]] بوده است و در نگاشته‌های پیش از [[شاهنامه]] [[فردوسی]]، نامی از [[مازندران]] در دست نیست و تاریخ نگاران یونانی و رومی، در گزارش‌های تاریخی خود پس از قدرت گیری [[اشکانیان]]، نام آن سامان را [[تپوریا]]([[TAPURIA]]) قید کرده‌اند. چنانچه در دوران [[ساسانیان]] آنرا [[تپورستان]] خوانده‌اند و پس از یورش [[عرب‌ها]] در منابع ایرانی و عربی، به [[طبرستان]] [[معرب]] شده است. همچنین بسیاری از اساتید شاهنامه شناس در این باره کتاب و مقالاتی ارائه کرده‌اند. مانند کتاب «پژوهشی در شاهنامه» نوشته دکتر [[حسین کریمان]]، ادیب و لغت شناس و مورخ معاصر و استاد دانشگاه شهید بهشتی که در باب تفاوت مازندران شاهنامه فردوسی با مازندران امروزی نوشته شده است.<ref>[http://www.mazandnume.com/fullcontent/7964/مازندران-و-شاهنامه/ «پژوهشی در شاهنامه» دکتر حسین کریمان به کوشش علی میر انصاری 1375 ; مازندران شاهنامه ، همان مازندران فردوسی نیست ] سایت مازندنومه</ref>
 
[[مردم مازندرانی]] یکی از اندک شمار [[اقوام ایرانی تبار]] هستند که امروزه از هویت و نام باستانی قومیت ایشان، در جغرافیای یونانی و رومی چون جغرافیای [[بطلمیوس]] و [[استرابواسترابون]] و همچنین گزارش مورخان یونانی و رومی چون [[آریان]] و [[کوینت کورس]]، نامی بر جای مانده است.<ref>curtius rufus quintus , history of ALEXANDER (3.2.7-12)</ref>
 
مردمی که امروزه مازندرانی یاد می‌شوند، همان مردم [[طبرستان]] هستند. نام طبرستان معرب نام تپورستان بوده و به پیشینه اسکان یکی از اقوام [[سکاها]] و ایرانی با نام تپور، در حاشیه جنوبی [[دریای مازندران]] کنونی بازمی‌گردد. قومی سکایی و ایرانی که در جغرافیای [[بطلمیوس]] و جغرافیای [[استرابواسترابون]] و همچنین در کتاب [[آناباسیس اسکندر]] نوشته [[آریان]] مورخ یونانی و گزارش [[کوینت کورس]] از این قوم یاد شده است.
 
در کتاب ۶، فصل ۱۴، بخش ۱۲ از جغرافیای [[بطلمیوس]] که دربارهٔ سرزمین‌های [[سکاها]] در [[آسیای میانه]] هست، از تیره‌ای از این قوم بعنوان قومی سکایی و ساکن در دل سرزمین‌های سکایی یاد شده است. [[بطلمیوس]] قوم تپور را سکایی خواند. در شمال شرق نقشه بطلمیوسی که ارائه شده، نام قوم تپور (tapurei) دیده می‌شود. بطوریکه در همین نقشه به روشنی می‌توان دید، فاصله سرزمین باستانی قوم تپور در نقشه [[بطلمیوس]]ی، از حاشیه جنوبی [[دریای مازندران]] کنونی، زیاد هست. سرزمین باستانی قوم تپور جایی در [[آسیای میانه]] و [[فرارود]] بوده است.
خط ۱۹:
همچنین [[بطلمیوس]] در کتاب ۶، فصل ۲، بخش ۶ از جغرافیای خود که دربارهٔ سرزمین [[ماد]] هست، از تیره دیگری از قوم تپور یاد کرده که در سرچشمه رود چرینداس (charindas river) در سرزمین ماد ساکن بودند.<ref>; on the north of which is Helymais,from wich to the source of the Charindas river are the regions the Tapuri inhabit. Ptolemy (6.2.6)</ref>
 
[[دانشنامه ایرانیکا]] نواحی یاد شده در گزارش [[استرابواسترابون]] را در امتداد [[دروازه کاسپین]] (شهر بندری دربند یا Caspian Gates) و شهر باستانی [[ری]] (در جغرافیای یونای Rhaga) می‌داند که در سرزمین [[ماد]] واقع بوده است و چنین نتیجه‌گیری کرده که بنابر این گزارش، دسته دیگری از قوم تپور در آن نواحی گسترده شده بودند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic Tapuri. The mountains inland from the coast of Hyrcania are called the “Tapurian mountains” by Arrian, after the people there, settled in the mountains between the Derbices and the Hyrcanii (Str., 11.9.1, 11.11.8). They are spread toward the Caspian Gates and Rhaga in Media (Ptol., 6.2.6).These western Tapuri could have resulted from a tribal division north of the Sarnius/Atrak river—another, perhaps ancestral, group, the Tapurei, is located by Ptolemy (6.14.12) in Scythia. The remainder moved south and east into Margiana (“between the Hyrcani and the Arii,” Str., 11.8.8; Ptol., 6.10.2) along the Ochus/Arius (mod. Tejen/Hari-rud) river into Aria (cf. Polyb., 10.49). The Tapuri on the Caspian could, alternatively, represent a later westward migration along the main east-west highway from Margiana. These Tapuri furnished 1,000 cavalry for the battle of Gaugamela (Curt., 3.2.7), apparently aligned with the Hyrcanii (the “Topeiri,” Arr., An. 3.8.4). Alexander later subdued them (Arr., An. 3.23.1-2; Polyb., 5.44.5; Curt., 6.4.24-25). A separate satrap administered them at the time of Alexander’s arrival, and this official was assigned the Caspian Mardi as well (Arr., An. 3.22.7, 24.3; 4.18.2).], IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic</ref>
 
در جغرافیای [[استرابواسترابون]] از قوم تپور بعنوان قومی ساکن میان سرزمین [[هیرکانی]] و سرزمین آریا ([[هرات]] باستان) یاد شده است.<ref>that Tapyri occupy the country between Hyrcani and Arii; that around the shores of the sea, next to the Hyrcani, are Amardi, Anariacæ, Cadusii, Albani, Caspii, Vitii, and perhaps other tribes extending as far as the Scythians; that on the other side of the Hyrcani are Derbices. strabo (11.8.8)</ref>
سرزمین آریا که در جغرافیای یونانی از آن یاد شده است، همان هَرَیو بوده که در [[سنگ نبشته بیستون]] نام آن قید شده است. [[هرات]] باستان که امروزه در [[افغانستان]] واقع شده است.
 
ساتراپ باستانی [[هیرکانی]] در جنوب و جنوب شرق دریای کاسپین و برابر وضعیت جغرافیایی استان‌های گلستان و مازندران کنونی بوده است. استرابواسترابون اقوام ساکن در حاشیه جنوبی دریای کاسپین و غرب [[هیرکانی]] را بدین گونه نام می‌برد: در یک مدار در اطراف دریا پس از هیرکانی‌ها (Hyrcanins)، آماردی‌ها (Amardi) و غیر ایرانیان (Anariacae) و کادوسی‌ها (cadusi) و آلبانی‌ها (albani) و کاسپی‌ها (Caspii) و (viti) و شماری دیگر از مردمان، تا جایی که به سکاها (scythians) می‌رسیم و از سوی دیگر به سرزمین [[هیرکانی]] (شرق هیرکانی) دربیک‌ها (Derbices) هستند و کادوسی‌ها در مرز ماد ...<ref>that Tapyri occupy the country between Hyrcani and Arii; that around the shores of the sea, next to the Hyrcani, are Amardi, Anariacæ, Cadusii, Albani, Caspii, Vitii, and perhaps other tribes extending as far as the Scythians; that on the other side of the Hyrcani are Derbices. strabo (11.8.8)</ref>
 
تا جایی که بسیار روشن هست استرابواسترابون اقوام جنوبی دریای کاسپین را تا قفقاز یاد کرده است و در جغرافیای استرابواسترابون از قوم تپور بعنوان سکنه حاشیه جنوبی دریای کاسپین (هیرکانی) یاد نشده است. همانگونه که بالاتر گفته شد، استرابواسترابون قوم تپور را ساکن سرزمینی میان هیرکانی و آریا (هَرَیو در سنگ‌نبشته بیستون = هرات باستان)، یعنی در شرق هیرکانی یاد کرده است.
دانشنامه ایرانیکا موقعیت جغرافیایی سرزمین یاد شده را برابر سرزمین [[مرو]] باستان ([[Margiana]]/[[مرو]]) دانسته است.
گفتنی است که مرو باستان هم یکی از سرزمین‌های [[سکا]]یی نشین در آسیای میانه بوده و در محدوده سرزمینی اقوام [[سکا]]یی [[داهه]].
خط ۳۲:
دانشنامه ایرانیکا با اشاره به گزارش جغرافیای [[بطلمیوس]] که تپورها را قومی [[سکا]]یی و ساکن سرزمین‌های [[سکاها]] یاد کرده بود، تپوری‌های غربی را نتیجه یک تقسیم قومی در شمال رود [[اترک]] (اترک امروزه در [[ترکمنستان]]) دانسته و نشانه‌ای از کوچ دسته‌هایی از این قوم [[سکایی]] از شرق و از سرزمین‌های [[سکا]]یی و [[مرو]] باستان به درون فلات ایران.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic Tapuri. The mountains inland from the coast of Hyrcania are called the “Tapurian mountains” by Arrian, after the people there, settled in the mountains between the Derbices and the Hyrcanii (Str., 11.9.1, 11.11.8). They are spread toward the Caspian Gates and Rhaga in Media (Ptol., 6.2.6).These western Tapuri could have resulted from a tribal division north of the Sarnius/Atrak river—another, perhaps ancestral, group, the Tapurei, is located by Ptolemy (6.14.12) in Scythia. The remainder moved south and east into Margiana (“between the Hyrcani and the Arii,” Str., 11.8.8; Ptol., 6.10.2) along the Ochus/Arius (mod. Tejen/Hari-rud) river into Aria (cf. Polyb., 10.49). The Tapuri on the Caspian could, alternatively, represent a later westward migration along the main east-west highway from Margiana], IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic</ref>
 
دانشنامه ایرانیکا همچنین گزارش [[آریان (مورخ)]] یونانی در کتاب [[آناباسیس اسکندر]] و [[کوینت کورس]] را یکی از دلایل جدا بودن ساتراپ [[آمارد]]‌ها (در مرکز مازندران کنونی) با محل اسکان قوم تپور، تا پیش از یورش [[اسکندر مقدونی]] و در پی آن قدرت گیری [[اشکانیان]] می‌داند. چنانچه در هیچ‌یک از گزارش‌های جغرافی نگاران یونانی، نامی از قوم تپور بعنوان سکنه جنوب دریای کاسپین (هیرکانی) دیده نمی‌شود و چنانچه در منابع بالاتر ارائه شده است، جغرافی نگاری چون [[بطلمیوس]] این قوم را سکنه سرزمین‌های سکایی قید کرده است یا جغرافی نگرانی چون [[استرابواسترابون]] این قوم را سکنه سرزمینی در شرق [[هیرکانی]] و میان [[هیرکانی]] و سرزمین آریا ([[هرات]] باستان) قید کرده‌اند که سرزمین‌های یاد شده سرزمین‌های سکایی نشین بوده‌اند.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic apparently aligned with the Hyrcanii (the “Topeiri,” Arr., An. 3.8.4). Alexander later subdued them (Arr., An. 3.23.1-2; Polyb., 5.44.5; Curt., 6.4.24-25). A separate satrap administered them at the time of Alexander’s arrival, and this official was assigned the Caspian Mardi as well (Arr., An. 3.22.7, 24.3; 4.18.2).], IRANICAONlINE IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic</ref>
 
این واقعیت که قوم تپور پیش از قدرت گیری [[اشکانیان]] در بیرون از حاشیه جنوبی دریای کاسپین می‌زیسته، یافته تازه‌ای نیست. چنانچه [[یحیی ذکا]] در <کاروند [[کسروی]]> آورده است: آما، [[آمارد]]ان یا ماردان، در زمان لشکر کشی [[اسکندر مقدونی]] به ایران، این تیره در [[مازندران]] نشیمن می‌داشتند و آن هنگام هنوز قبایل [[تپوران]] به آنجا نیامده بودند ولی سپس چنان‌که از گفته‌های [[استرابواسترابون]] پیداست در [[آذربایجان]] و [[ارمنستان]] و [[پارس]] و دیگر جاها پراکنده شدند.<ref>ایران باستان [[مادها]] و [[آمردها]]. کاروند کسروی، مجموعه مقاله‌ها و رساله‌های [[احمد کسروی]]، به‌کوشش [[یحیی ذکا]]</ref>
 
=== نقش کمانداران تپوری در جنگ گوگمل و در سپاه داریوش سوم هخامنشی ===
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/قوم_تپوری»