خانقاه: تفاوت میان نسخه‌ها

خانقاه عربی شده واژه پارسی '''خانگاه''' می‌باشد. نام‌های دیگر آن "زاویه"، :دویره"، "رباط" و به [[ترکی استانبولی]] "تکه/تکیه" به محل زندگی، آموزش، و گردهم آئی و فعالیت [[درویش|درویشان]] و [[صوفی|صوفیان]] گفته می‌شود. درگاه و آستانه بیشتر به خانقاه هائی گفته می‌شد که محل زندگی [[پیر (تصوف)|پیر]] و یا مدفن وی بوده‌است. در دوره‌های گذشته سالک در سیر و سلوک جغرافیائی خود بعنوان استراحتگاه و توقف از وجود خانقاه‌ها استفاده می‌کرد.

برخی را عقیده بر اینست که خانقاه از لغت "«خان"» بمعنی سفره گرفته شده‌است ویا از تخفیف لغت" «خانه آقا"» که اشاره به محل سکونت یا دفن پیر یا قطب آن خانه دارد.

در سرتاسر جهان اسلام بخصوص مناطق تاثیرتأثیر یافته از اسلام ایرانی خانقاه‌ها وجود داشته و اکنون کم و بیش وجود دارند از آسیای مرکزی، سراسر خاورمیانه تا شمال افریقاآفریقا آثاری از آنها باقی‌مانده‌است. شاید بتوان گفت تأسیس خانقاه‌ها مرهون طریقت کرامیّه و سرسلسله آن ابوعبدالله محمدابن کرام(۲۵۵ قمری) می‌باشد اما قرن چهارم قمری آغار بکار رسمی خانقاه‌ها در خراسان است، اما اصطلاح زاویه و رباط از زمان [[خلافت عباسیان|خلافت اسلامی]] در قرن اول متداول بوده و به قرارگاه‌ها و استراحتگاه‌های مرزی اطلاق می‌شد. هرچند در زمان [[امپراتوری عثمانی]] اصطلاح زاویه برای خانقاه‌ها استفاده می‌شد، ولی از آن زمان به بعد بطور عمده خانقاه‌ها بنام "«تکه"» نامیده شدند.

هرچند تاریخ دقیق پیدایش خانقاه‌ها مشخص نیست، ولی هسته اولیه آنها از مجالس ذکر زهاد و عرفایی که در یک مجلس دور هم به عبادت و ذکر مشغول می‌شدند تشکیل شده‌است. شاید بتوان گفت اولین آثار اینگونه مجالس در [[بصره]] بوده و در قوت القلوب [[ابوطالب مکی]] آمده‌است که مجالس ذکر در منزل [[حسن بصری]](۲۵۸ قمری) تشکیل میشدهمی‌شده و اشخاصی مانند ایوب سختیانی و مالک دینار و محمد واسع در این مجالس حضور داشته و ادامه دهنده جلسات بودند. در این زمان هنوز اطلاق کلمه خانقاه و صوفی به این مکان و اشخاص متداول نبوده‌است. از این حلقه، عبدالواحد ابن زاید رباط عٌبادان را در بصره پایه‌گذاری کرد که افرادی مانند سلیمان دارانی و [[بشر حافی]] و سری سقطی(۲۴۴قمری) در این رباط اقامت و به سیر و سلوک مشغول بودند. برای اولین بار، در نوشته‌های ابن حوقل، ساکنین رباط عبادان را صوفی نامیده‌است و نیز کلمه "«دویره"» برای نخستین بار به محفل عبدالرحمان سلمی (۴۱۲ قمری) و بعداً به محل درس و زندگی ابوسعید ابوالخیر اطلاق شده‌است. برای توصیف محل زندگی و مقبره [[بایزید بسطامی]] (۲۶۰ قمری) و [[سهل تستری]](۲۸۲ قمری) از کلمه "«صومعه"» استفاده شده‌است.<ref>دانشنامه ایرانیکا</ref>

در بعضی طریقت‌ها مثل [[نقشبندیه|نقشبندیّه]] و قلندریّه این آئین‌ها و آداب به حداقل بوده ولی در دیگر خانقاه‌ها اجرا میشده‌استمی‌شده‌است.

== شعری از سنائی در بارهدرباره خانقاه ==

== خانقاه از دید صوفیان [[سلسله نعمت اللهینعمت‌اللهی]] ==

«خانقاه خلوتخانه صوفیان است و قرارگاه آنان، مجلس اهل حال است و مکتب سیر کمال. سالکان الی اللّه در آن آیند تا زنگ تعیّن از آیینهٔ دل بزدایند. کعبهٔ عاشقان است و قبلهٔ صادقان. حریم اهل راز است و محراب پاکدلان بی نیازبی‌نیاز. مأمن رندان سینه‌چاک است و از خود گذشتگان بی باک، منزل ارباب وفا است و اصحاب صفا. در فضایش جز نوای دوست نشنوی، و در هوایش جز نسیم محبت و وفا نبویی. طالبانش دل و دین داده‌اند و برای جانبازی و فداکاری آماده. ساکنانش از همه چیز جز خدا بیگانه‌اند و از همهٔ عقلا برکنار و دیوانه. بزرگانش از ما و من برکنارند و دعوی اناالحق دارند. آری عاشق شگفتی‌ها دارد که عقل آنها را جنون می شمارد،می‌شمارد، همت دلیرانه‌ای باید که عقال عقل را بگشاید و به فتوای جنون از خود بیرون شود و به خانقاه درآید، تا از هرچه گمان برد فزونتر آید و دریابد که خانقاه ملک عرش است و عرش ملکوت خانقاه» (دکتر [[جواد نوربخش]] نورعلیشاه)<ref>آداب خانقاه، دکتر جواد نوربخش، انتشارات خانقاه نعمت اللهی،نعمت‌اللهی، تهران ۱۳۳۴ (چاپ اول) و ۱۳۵۵ همراه با ترجمه انگلیسی (چاپ دوم)</ref>

* [[خانقاه‌های نعمت اللهینعمت‌اللهی]]

* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = Bowering | نام = Gerhard | پیوند نویسنده = | دانشنامه = [[دانشنامه ایرانیکا]] | مقاله =[http://www.iranicaonline.org/articles/kanaqah Kanaqah] | ویرایش = | سال = آوریل ۲۰۱۰ | ناشر = | جلد = ۱۵ | عنوان جلد = | مکان = | شابک = | صفحه = ص ۴۵۶ | زبان = انگلیسی}}

* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = ارجح | نام = اکرم | پیوند نویسنده = | دانشنامه = [[دانشنامه جهان اسلام]] | مقاله =[http://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6819 خانقاه(۱)] | ویرایش = | سال = | ناشر = | جلد = ۱۴ | عنوان جلد = | مکان = | شابک = | صفحه = | زبان =}}

* {{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی = منفرد | نام = افسانه | پیوند نویسنده = | دانشنامه = [[دانشنامه جهان اسلام]] | مقاله =[http://encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6820 خانقاه(۲)] | ویرایش = | سال = | ناشر = | جلد = ۱۴ | عنوان جلد = | مکان = | شابک = | صفحه = | زبان =}}