نظام نیمه‌ریاستی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ربات ردهٔ همسنگ (۲۶) +املا+مرتب+تمیز (۹.۱): + رده:گونه‌های حکومت |
|||
خط ۲:
|#3355dd|[[نظام ریاستی|جمهوری تمام‌ریاستی]]
|#66bb66|جمهوری با رییس قوهٔ مجریهٔ وابسته به مجلس
|#f0e847
|#ff9a33|[[جمهوری مجلس‌محور]]
|#e75353|[[پادشاهی مشروطه|پادشاهی مشروطهٔ]] [[مجلس‌محوری|مجلس‌محور]] با پادشاه تشریفاتی
خط ۱۱:
|#b9b9b9|هیچ کدام
|notes=این نمودار بر پایهٔ قانون کشورها است نه واقعیت، برای همین برخی کشورها که جمهوری‌های چندحزبی مطرح شده‌است معمولاً حکومت‌هایی خودکامه و اقتدارگرا مطرح می‌شود.}}]]
'''نظام نیمه‌ریاستی''' نوعی نظام حکومتی است که ویژگی‌های [[نظام ریاستی]] و [[نظام پارلمانی]] در آن تلفیق شده‌اند. در این مدل حکومتی مثل نظام‌های ریاستی [[ریاست کشور]] (ریاست دولت) بر عهده رئیس‌جمهوری است که در انتخابات عمومی به قدرت رسیده و مظهر حاکمیت ملی محسوب می‌شود و از مسئولیت سیاسی در برابر پارلمان مبراست، اما بر خلاف نظام‌های ریاستی و به شیوه نظام‌های پارلمانی [[هیئت وزیران]] با دریافت رأی اعتماد از نمایندگان [[مجلس]] رسمیت پیدا می‌کند و در جریان فعالیت‌های خود در برابر پارلمان مسئولیت سیاسی دارند و پارلمان قادر است با [[رأی عدم اعتماد]] هیئت دولت را از قدرت ساقط کند.
در نظام‌های نیمه‌ریاستی مثل نظام‌های پارلمانی ریاست دولت از [[ریاست حکومت]] تفکیک شده است. رئیس جمهور رئیس کشور محسوب شده و ریاست حکومت بر عهده [[نخست وزیر]] است. اما برخلاف نظام‌های پارلمانی رئیس کشور صرفاً یک مقام تشریفاتی نیست و از اختیارات فراوانی برخوردار است.
[[موریس دوورژه]] دانشمند علم سیاست نخستین شخصی بود که اصطلاح ''نظام نیمه‌ریاستی'' ''(régime semi-présidentiel)'' را در سال ۱۹۷۸ در توصیف [[جمهوری پنجم فرانسه]] به کار برد. بر اساس تعریف دوورژه یک نظام نیمه‌ریاستی با داشتن این سه ویژگی مشخص می‌شود:<ref name="web.archive.org">Matthew Søberg Shugart. [https://web.archive.org/web/20080819200307/http://dss.ucsd.edu/~mshugart/semi-presidentialism.pdf Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns]. Graduate School of International Relations and Pacific Studies, University of California, San Diego. September 2005.</ref>
* یک رئیس‌جمهور که با رأی مردم انتخاب شده است.
* رئیس‌جمهور به موجب [[قانون اساسی]] از اختیارات قابل توجهی برخوردار است.
* نخست‌وزیر و کابینه‌ای که با رأی اعتماد اکثریت نمایندگان مجلس انتخاب و با رأی عدم اعتماد آن‌ها برکنار می‌شوند.
[[فرانسه]] مهمترین مثال یک نظام نیمه‌ریاستی است که از سال ۱۹۵۸ با تصویب قانون اساسی جمهوری پنجم فرانسه به این شیوه اداره می‌شود. تا پیش از آن فرانسه با نوعی نظام پارلمانی اداره می‌شد که تفکیک قوا نیز در آن رعایت شده بود و در نتیجه این وضعیت دولت‌ها به راحتی توسط پارلمان سرنگون می‌شدند. [[ژنرال دوگل]] برای حل این معضل بر افزایش اختیارت رئیس‌جمهور و انتخاب رئیس‌جمهور با رأی مردم تاکید کرده و در نهایت توانست اصلاحات مورد نظر خود را در قانون اساسی اعمال کند.<ref name="ReferenceA">{{یادکرد|نویسنده=غمامی، محمدمهدی|مقاله=تفکیک قوا؛ مفهوم و شیوه‌های اجرایی|ژورنال=گواه|تاریخ=پائیز ۸۶|شماره=شماره ۱۰|صفحه=صفحه ۱۰۲-۱۰۳}}</ref>
در سال‌های اخیر کشورهای متعدد دیگری نیز این الگو را برای نظام‌های حکومتی خود به کار گرفتند. پس از فروپاشی [[بلوک کمونیستی]] شکل‌هایی از نظام نیمه‌ریاستی در قانون اساسی جدید برخی از کشورهای کمونیستی سابق اتخاذ شد و برخی کشورهای آفریقایی به این سیستم حکومتی روی آوردند.<ref
نظام حکومتی فعلی ایران [[جمهوری اسلامی ایران]] مدلی منحصربه‌فرد محسوب می‌شود که به نظام نیمه‌ریاستی شباهت دارد. اولین [[قانون اساسی ایران]] پس از انقلاب ۱۳۵۷ دقیقاً از الگوی فرانسوی پیروی کرده و یک نظام تفکیک قوای سه قوه‌ای<ref>در قانون اساسی ایران به جای تفکیک قوا از «استقلال قوا» استفاده شده است، چراکه تفکیک قوا مخصوص نظام‌های ریاستی است در حالی‌که مشروعیت حاکمیت در قانون اساسی ایران از طریق نظام ولایت فقیه و امامت امت به سه قوه سرایت می‌کند.</ref> را با حضور نخست‌وزیر و هماهنگ‌کنندگی رئیس‌جمهور ایجاد کرد. با این تفاوت که [[ولی فقیه]] به جای رئیس‌جمهور بالاترین مقام سیاسی کشور محسوب می‌شد. معایب این نظام باعث شد تا ایران در [[همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|بازنگری قانون اساسی ۱۳۶۸]] با حذف مقام نخست‌وزیری تغییراتی را در سیستم حکومتی خود اعمال کند.<ref
▲نظام حکومتی فعلی ایران [[جمهوری اسلامی ایران]] مدلی منحصربه‌فرد محسوب می‌شود که به نظام نیمه‌ریاستی شباهت دارد. اولین [[قانون اساسی ایران]] پس از انقلاب ۱۳۵۷ دقیقاً از الگوی فرانسوی پیروی کرده و یک نظام تفکیک قوای سه قوه‌ای<ref>در قانون اساسی ایران به جای تفکیک قوا از «استقلال قوا» استفاده شده است، چراکه تفکیک قوا مخصوص نظام‌های ریاستی است در حالی‌که مشروعیت حاکمیت در قانون اساسی ایران از طریق نظام ولایت فقیه و امامت امت به سه قوه سرایت می‌کند.</ref> را با حضور نخست‌وزیر و هماهنگ‌کنندگی رئیس‌جمهور ایجاد کرد. با این تفاوت که [[ولی فقیه]] به جای رئیس‌جمهور بالاترین مقام سیاسی کشور محسوب می‌شد. معایب این نظام باعث شد تا ایران در [[همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|بازنگری قانون اساسی ۱۳۶۸]] با حذف مقام نخست‌وزیری تغییراتی را در سیستم حکومتی خود اعمال کند.<ref>{{یادکرد|نویسنده=غمامی، محمدمهدی|مقاله=تفکیک قوا؛ مفهوم و شیوه‌های اجرایی|ژورنال=گواه|تاریخ=پائیز ۸۶|شماره=شماره ۱۰|صفحه=صفحه ۱۰۲-۱۰۳}}</ref>
== جمهوری‌های نیمه‌ریاستی ==
| |||