جریان‌های روشن‌فکری در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
جز اصلاح متن با استفاده از AWB
خط ۲۸:
مهمترین شخصیت‌های جریان روشنفکری ایرانی پس از مشروطه [[سید حسن تقی‌زاده]]، [[محمد علی تربیت]] [[علامه قزوینی]]، [[میرزاده عشقی]]، [[ملک الشعرای بهار]]، [[ابراهیم پورداوود]]، [[محمدعلی جمالزاده]] و [[حسین کاظم‌زاده ایرانشهر]] بودند که برخی از آنان به روزنامه نگاری نیز مشغول بودند و برخی از آنان در [[مجله ایرانشهر]] و [[مجله کاوه]] با یکدیگر همکاری کردند. این گروه به همراه سابر روشنفکران از جمله [[حسن پیرنیا]]، [[محمدعلی فروغی]]، [[عبدالحسین تیمورتاش]]، [[سید احمد کسروی]]، [[فرخی یزدی]]، [[ملک الشعرای بهار]]، [[ارباب کیخسرو شاهرخ]]، [[سید ضیاالدین طباطبایی]]، [[ایرج میرزا]] و [[عارف قزوینی]] چهره‌های دیگر روشنفکری آن زمان بودند که نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران از جمله ظهور [[رضاشاه]] ایفا کردند.
 
از مهمترین خصوصیات روشنفکران نسل اول (دوران مشروطه) می توان به سه خصیصه اشاره کرد : نگاه متضاد (نه کاملاً مثبت و نه کاملاً منفی) به غرب بود. به این معنا که آنان از یکسو دستاوردهای فکری و علمی غرب را به ویژه در حوزه ساختار سیاسی و حکومت (نظام مردمسالاری) می ستودند. اما از سوی دیگر به سیاست های خارجی دولت های استعماری غربی (مثلاً انعقاد قرارداد ۱۹۱۹) به شدت حمله می کردند. در این زمینه می توان به اشعار میرزاده عشقی، عارف قزوینی، ملک الشعرای بهار، فرخی یزدی، و ایرج میرزا اشاره کرد. روشنفکران در این اشعار به شدت به انگلستان حمله کردند و به ویژه عمدتاً در اشعارشان موضعی ضد انگلیسی داشتند. لبه تیز این انتقادها، بیش از همه متوجه انگلیس و روسیه بود تا دیگر دول غربی (مثلاً آمریکا).
 
دومین خصوصیت مهم روشنفکران نسل اول دفاع از آزادی زنان و تأکید بر برابری مرد و زن و انتقاد از مناسبات رسوم و سنت های اجتماعی و فرهنگی بود که مانع حضور زنان در اجتماع می شد. در این زمینه نیز، شاعران روشنفکری مانند [[میرزاده عشقی]]، [[ملک الشعرای بهار]]، [[عارف قزوینی]]، و [[ایرج میرزا]] اشعاری در مخالفت با حجاب زنان سرودند، زیرا آن را از جمله مهمترین موانع حضور زنان در جامعه می دانستند.
 
سومین خصوصیت نسل اول روشنفکران در ایران، انتقاد آنان از مذهب و نهادهای مذهبی بود. آنان به ویژه از مذهب به دلیل آمیخته شدن آن با خرافات از یکسو، و تصلب و تعصب فکری برخی از مذهبیون از سوی دیگر انتقاد می کردند. البته، در این زمینه، برخی مانند [[ایرج میرزا]] به مذهب و عوام مذهبی حمله می کردند، در حالیکه برخی دیگر از روشنفکران مانند [[میرزاده عشقی]] و [[ملک الشعرای بهار]] لبه تیغ تیز انتقاد خود را عمدتاً متوجه عوام و متولیان مذهب (روحانیون) می نمودند تا خود نهاد مذهب.
 
بالاخره، چهارمین خصوصیت نسل اول روشنفکران (که شاید بتوان گفت خصیصه مشترک روشنفکران ایرانی در تمام دوران معاصر بوده است)، انتقاد آنان از جامعه و مردم بود. آنها این انتقادها را عمدتاً متوجه آن دسته از آداب و رسوم اجتماعی و فرهنگی می دانستند که باعث عقب ماندگی ایران و مانع ترقی و حرکت سریع تر آن به سوی مدرنیته و مظاهر آن (مثل عقب نگهداشته شدن زنان) بود.
 
زمینه مناسبی که پس از صدور فرمان مشروطیت در مرداد سال و فضای باز سیاسی حاصل از آن برای فعالیت روشنفکران بوجود آمده بود، پس از قدرت گرفتن رضاخان از بین رفت. رضاخان، پس از به قدرت رسیدن -- چه در دوره نخست وزیری و چه در دوران سلطنت -- کوشید نسل اول روشنفکران را از میان بردارد. در این راه، برخی از روشنفکران به گونه ای فیزیکی حذف شدند . [[میرزاده عشقی]] در دوازدهم تیرماه سال ۱۳۰۳ به دستور رئیس نظمیه (شهربانی) وقت در خانه اش هدف گلوله قرار گرفت و ترور شد و [[فرخی یزدی]] در هیجدهم مهر سال ۱۳۱۸ در زندان قصر به دست پزشک احمدی با آمپول هوا به قتل رسید. روشنفکران دیگر مانند [[ملک الشعرای بهار]] و [[عارف قزوینی]] زندانی، تبعید و یا خانه نشین شدند.
 
زمینه مناسبی که پس از صدور فرمان مشروطیت در مرداد سال و فضای باز سیاسی حاصل از آن برای فعالیت روشنفکران بوجود آمده بود، پس از قدرت گرفتن رضاخان از بین رفت. رضاخان، پس از به قدرت رسیدن -- چهرسیدن—چه در دوره نخست وزیری و چه در دوران سلطنت -- کوشیدسلطنت—کوشید نسل اول روشنفکران را از میان بردارد. در این راه، برخی از روشنفکران به گونه ای فیزیکی حذف شدند . [[میرزاده عشقی]] در دوازدهم تیرماه سال ۱۳۰۳ به دستور رئیس نظمیه (شهربانی) وقت در خانه اش هدف گلوله قرار گرفت و ترور شد و [[فرخی یزدی]] در هیجدهم مهر سال ۱۳۱۸ در زندان قصر به دست پزشک احمدی با آمپول هوا به قتل رسید. روشنفکران دیگر مانند [[ملک الشعرای بهار]] و [[عارف قزوینی]] زندانی، تبعید و یا خانه نشین شدند.
 
== روشنفکران نسل دوم (دوران پهلوی اول) ==
سطر ۸۵ ⟵ ۸۴:
{{عبدالکریم سروش}}
{{موضوعات ایران}}
 
[[رده:جنبش‌های اجتماعی در ایران]]
[[رده:فرهنگ در ایران]]