گلیم: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱:
{{منبع|تاریخ=ژوئیه ۲۰۱۵}}
[[پرونده:Gelim- e Harsin.JPG|بندانگشتی|200px|گلیم [[هرسین]] طرح عروسک]]
سطر ۶ ⟵ ۵:
[[پرونده:Kilim.jpg|بندانگشتی|200px|گلیم [[مزلقان]] اراک طرح مداخل]]
[[پرونده:Ali_MTM.jpg|بندانگشتی|200px|گلیم پشم [[مرینوس]] فیرزآباد]]
'''گلیم''' دست بافته ای است از تار و پود که معمولا از پشم حیوانات اهلی بر دار بافته شده و عموما به عنوان فرش کاربرد داشته است.
== معرفی ==
'''گلیم''' دست بافته ای ساده است از (تار پنبه یا پشم) و پود (بشم) که معمولا از پشم حیوانات اهلی بر دار افراشته بافته شده که هر منطقه طرح مختص به خود را داراست و عموما به عنوان فرش کاربرد داشته است.
ممکن است بافت گلیم با تغییراتی کاربردهای دیگری غیر از فرش در بین عشایر داشته باشد: از جمله نمک دان ، جل اسب، نوار چادر.
شاید بتوان گفت در آسای مرکزی ، شرق اروپا و شمال آفریقا هر جا که پرورش بز و گوسفند و شتر رواج داشته و مردمانش در بافت فرش تخصص داشته اند گلیم هم بافته اند. مردمان ترکمن، ففقاز، ترک، عرب و... دستبافته گلیم را تولید و بکار برده اند.
در ادبیات فارسی عموما گلیم با زیلو یا جاجیم و... به یک معنی بکار رفته است ولی به طور مشخص گلیم فرشی است که از بافتن پود بر تار هایی که بر دار افراشته تنیده شده است بافته می شود و از دستگاه کمکی نظیر ماسوره و... استفاده نمیشود که این مورد تفاوت گلیم با زیلو یا جاجیم و انواع دیگر ذکر شده در ادبیات می باشد.
'''مهم''': گلیم با زیلو و جاجیم تفاوت دارد.
'''گِلیم''' یا '''پَلاس''' یکی از انواع [[صنایع دستی]] زیراندازی و پوششی است که از [[ابریشم]]، موی [[بز]]، [[پشم]] [[گوسفند]] و یا دیگر چهارپایان اهلی بافته می‌شود. گلیم به شکل سنتی‌اش، معمولاً برای پوشاندن زمین، دیوار و یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده می‌شود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه‌های شهری نیز خریداری می‌شود.
[[رنگ|رنگ‌های]] استفاده شده در گلیم سنتی [[گیاه|گیاهی]] هستند. گاهی گلیم‌ها را برای جلوه بیشتر و کهنه شدن رنگ، با [[چای]] و پوست [[گردو]] شستشو می‌دهند.
عشایر و بافتندگان گلیم محدودیتی در اندازه گلیم نداشته اند و با توجه به نیاز خود گلیم را در اندازه کوچک برای واگیره یا بزرگتر برای تزئین (گلیمچه) یا فرش بافته اند و استانداردی در ابن مورد وجود ندارد.
گیم ها در اندازه رایج برای قالی هم بافته شده اند که می توان به
* ۷۰×۱۰۰ <small>سانتی‌متر</small>
* ۱۰۰×۱۵۰ <small>سانتی‌متر</small>، که به ذرع و نیم مشهور است و متداولترین اندازه‌است.
* ۲×۳ <small>متر</small>
* ۳×۴ <small>متر</small>
*
و... اشاره کرد
==
انواع گلیم با توجه به نوع بافت آن و نحوه ی پرداخت به صورت تک رو یا دو رو در مناطق مختلف تولید شده است:
این نوع گلیم در عنبران، اردبیل بافته می‌شود و می‌توان گفت نقشهای این گلیم از شیریکی پیچ اقتباس شده‌است و معمولاً ترنجی در وسط آن کمتر دیده می‌شود و گل متن که کشمیری نام دارد سراسر آن را با تکرار پر نموده‌است و گلهای دیگری که در این بافته به کار می‌رود عبارتند از: خارا، گل شاه عباسی، گل گرمایی، جفت گل و یک حاشیه در این گلیم وجود دارد که حاشیه چرخی و دیگری حاشیه وکیلی نام گرفته‌اند.▼
# گلیم سوزنی
#
#
== مواد
=== رنگرزی ===
در بافت گلیم ها در گذشته از نخ رنگرزی شده با مواد رنگرزی طبیعی استفاده شده است که این سنت در بافت گلیم های سنتی مرغوب و اصیل تا به امروز هم ادامه دارد.
مواد رنگرزی عموما از منابع گیاهی و معدنی تهیه می شود، هر چند ممکن است از منابع حیوانی نظیر قرمز دانه هم استفاه شود.
معمولا نخ های تار که عموما از بشم حیوانات تهیه می شود را رنگرزی می کنند که در بافت گلیم با ترکیب این نخ های رنگرزی شده تنوع طرح ها حاصل می گردد.
=== نخ تار ===
عموما نخ تار از بنبه بدست می آید اما بافت گلیم بر تار های جنس پشم نیز مشاهده است.
=== نخ پود ===
نخ پود معمولا از پشم حیوانات اهلی که بدست می آید. ممکن است در گلیم های ظریف تر که بیشتر برای تزئین استفاده می شده است از نخ کرک (بدست آمده از کرک حیوانات) هم استفاده بشود.
== مناطق بافت ==
گلیم هی مناطق مختلف ایران از طرح و مواد اولیه ای که برای بافت آن استفاده می شود قابل تشخیص و طبقه بندی هستند.
=== گلیم ایل شاهسون === مهمترین بافت آنها، گلیم های لرها گلیم های مرغوبی می بافند که بیشتر با رنگ های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیه آنها را برای آنکه محکم باشد قالی بافی می کنند.
گلیم هرسین بنا بر ذوق و سلیقه بافنده و شرایط اطراف او بافته می شود. در حاشیه و زمینه، نقش ها ریز و پر بافته می شوند، به طوری که جای خالی در این گلیم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بید بودن در حاشیه گلیم استفاده می کنند. رنگ های گلیم هرسین عمدتاً به سفید، سورمه ای، سبز و قرمز و اخیراً سرخابی محدود می شود.
بلوچ ها به دلیل شرایط اقلیمی همیشه با طبیعت در پیکارند و همواره آرزوی برخورداری از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت های خود بیان کرده اند. معمولاً سرتاسر گلیم بلوچ از بافت راه راه شکل گرفته که در هر ردیف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم می خورد. رنگ های تیره مانند قهوه ای، قرمز تیره، شتری و آبی سیر و رنگ های روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصه طرح های بلوچ اند.
خمسه از یگانگی پنج ایل شیراز تشکیل می شوند. بافت های سوماک خمسه ده بید نام دارد. متداولترین طرح گلیم ها زمینه ای طبیعی به رنگ تیره است که ستارگانی مورب به صورت لوزی های متداخل روی آن بافت شده است. گلیم های ستاره ای را بیشتر به صورت کم عرض می بافند و بعد به هم می دوزند. گلیم های جدیدتر گاه زمینه ای سفید با عرض بیشتر دارند.
سنه امروزه سنندج نامیده می شود. در هیچ جای ایران گلیم هایی به ظرافت گلیم های سنه بافته نمیشود. طرح آن بیشتر طرح هراتی آمیخته با طرح بوته ای و خطوط مورب در رنگ های متعدد است. زیباترین طرح گلیم سنه، ترنجی در وسط و زمینه ای رنگی دارد و بته ای نیز با ظرافت در آن بافته شده است.
رنگ های تند و شاد از ویژگی های گلیم قشقایی است اما رنگ های متضادی نیز در کنار رنگ های قرمز و زرد به کار می رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرح های قشقایی است. مانند: هشت ضلعی، ستاره هشت پره تصاویر طاووس، بز، آهو.
طرح مخصوص افشار معمولاً ستاره های متعدد روی زمینه ای به رنگ طبیعی یا رنگ سیر است. نقش ها، گل های ستاره ای هستندکه به صورت مورب کنار هم چیده می شوند و به صورت لوزی در هم نمایان می شوند.
دارای بافت چاک دار کوچک است. بیشتر کار عناصر ترک زبان شاهسون است که تعداد زیادی از آنها در این منطقه مقیم شده اند. گلیم های زرند، دراز، باریک و با دوامند. طرح های قراردادی با گل و گیاهی با مو خزنده و گاهی به صورت طرح لوزی مشبک یا دو تا سه ترنج در هم هستند.
گلیم ترکمنی سبک و محکم است. در این گلیم ها رنگ مهمترین عامل است و رنگ قرمز با سایه روشن های مختلف نقش ویژه ای دارد، رنگ های دیگر نارنجی، آبی، سبز و گاهی زرد است. این رنگ های متضاد هماهنگی زیبایی به وجود می آورند.
=== مسند عنبران ===
▲این نوع گلیم در عنبران، اردبیل بافته می‌شود و می‌توان گفت نقشهای این گلیم از شیریکی پیچ اقتباس شده‌است و معمولاً ترنجی در وسط آن کمتر دیده می‌شود و گل متن که کشمیری نام دارد سراسر آن را با تکرار پر نموده‌است و گلهای دیگری که در این بافته به کار می‌رود عبارتند از: خارا، گل شاه عباسی، گل گرمایی، جفت گل و یک حاشیه در این گلیم وجود دارد که حاشیه چرخی و دیگری حاشیه وکیلی نام گرفته‌اند.
== طرح‌های مشهور گلیم ==
سطر ۸۱ ⟵ ۸۲:
* طرح خشتی (یا قاب قاب)
'''روش بافت گلیم''':
سطر ۱۰۰ ⟵ ۹۱:
{{پانویس}}
{{گلیم‌ها}}
{{صنایع دستی}}
{{قالی‌ها و قالیچه‌ها}}
[[رده:گلیم]]
| |||