ویکی‌پدیا

فهرست متولیان آستان قدس رضوی در دوره قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Hashr (بحث | مشارکت‌ها)
۳۲۴ ویرایش‌ها
جز توليت آستان قدس رضوي در زمان قاجاريه به نگهداری آرامگاه موسی الرضا در زمان قاجاریه منتقل شد
جایگزینی صفحه با '{{حذف سریع|کپی از منبع}}'
خط ۱:
{{حذف سریع|کپی از منبع}}
{{ویکی‌سازی}}
توليت آستان قدس رضوي در زمان فاجاريه
به علت درگيري بين جانشينان شاهرخ نادري و هرج و مرج اوايل دوره قاجاريه، آستان قدس تا مدتها از توليت برخوردار نبود، و اداره آستان قدس در اختيار صاحب منصبان و بزرگان آستان قدس بود؛ چنانكه اسناد باقيمانده حاكي از آشفتگي و عدم نظم در امور آستانه در آن مي‌باشد. در آن زمان اين وضعيت تا آمدن ميرزا موسي‌خان فراهاني ادامه داشت؛ با تلاش و كوشش وي اوضاع بهبود يافت و توليت در دوره قاجاريه با دوره‌هاي قبلي تفاوت‌هاي ماهوي زيادي پيدا نمود. اگر بخواهيم تعريفي از متولي اين دوره به دست دهيم، تعريف روزنامه "Gazzete of Persia" مي‌تواند جامع‌ترين معنا را در بر داشته باشد:
در مشهد يك نظام حكومتي منحصر به فرد حكمفرماست كه يكي داراي قدرت اداري غيرروحاني و والي ايالت است كه از طرف شاه برگزيده مي‌شود و ديگري روحاني و متولي باشي است كه سرپرست حرم مطهر، سخنگو و نماينده امام است. قلمرو قدرت متولي باشي منحصراً در داخل بست و با وظايف معيني مي‌باشد؛ چرا كه دوگانگي قدرت حتي در داخل حرم به چشم مي‌خورد. انتصاب متولي باشي از اختيارات شاه است و اين منصب حقوق ثابت و معيني ندارد. اين منصب الزاماً مختص به يك فرد روحاني نيست و نفوذ و اقتداري كه معمولاً از طرف اين مقام اعمال مي‌شود، تقريباً هم طراز با قدرت روحانيت است و گاهي حتي از قدرت والي ايالت، بيشتر است.
 
چهار نكته در مورد توليت در دوره قاجاريه حائز اهميت است:
1ـ برخلاف متوليان دوره صفويه و افشاريه كه از ميان علما و سادات انتخاب مي‌شدند، متوليان دوره قاجاريه از ميان رجال حكومتي كه اكثراً از مركز فرستاده مي‌شدند، انتخاب مي‌گرديدند.
2ـ در دوره‌هاي پيشين بيشتر متوليان از افراد بومي خود استان انتخاب مي‌شدند، ولي در اين دوره تمام افراد بدون استثنا از تهران فرستاده مي‌شدند.
3ـ براي اولين بار افرادي به صورت مشترك عهده‌دار توليت آستان قدس و اداره ايالت شدند.
4ـ تمام متوليان دوره قاجاريه نائب التوليه داشتند كه از رجال سرشناس آستان قدس انتخاب مي‌شدند و توليت را در اداره امور كمك مي‌نمودند. دستمزد متوليان اين دوره نيز مانند قبل از عشر حق التوليه و حق النظاره موقوفاتي كه متولي شرعي داشتند پرداخت مي‌شد.
 
فهرستي از متوليان دوره قاجاريه و خدماتي كه به آستان قدس نمودند، ياد مي‌شود:
1ـ ميرزا موسي خان فراهاني (1247ق): وي برادر قائم مقام فراهاني بود كه بعد از يك فترت طولاني در امور آستان قدس به توليت انتخاب شد و زحمات زيادي را براي تنظيم امور كشيد. تا زمان وي اداره امور آستانه در اختيار صاحب منصبان و متوليان شرعي موقوفات بود. وي با گرفتن وكالت از متوليان شرعي و به عهده گرفتن اداره موقوفات امور اداري را بر طبق يك رويه خاص تنظيم نمود. برخي از اقدامات وي عبارتند از:
ـ آبادي رقبات موقوفه و احياء و تصرف زمينهايي كه در طي سالهاي حكومت افشاريان و اوائل قاجاريه در دست اشخاص باقي‌مانده بود و نظارت دقيق بر مداحل و انجام كارها.
ـ كاشيكاري صحن نو، مرمت گلدسته‌ها و بيوتات و داير كردن سقاخانه.
ـ تربيت خدام درگاهي و امور خادمان و فراشان، دربانان و كفشبانان.
ـ ساخت دبستان سادات علوي در صحن قدس براي آموزش اطفال يتيم.
ـ داير كردن بيمارستان مجهز.
ـ دايركردن مهمانسراي حضرت.
ـ وقف املاك و مستغلات تبريز بر مصارف مفيد كه در تصرف آستان قدس بود.
2ـ حاج ميرزا عبدالله خويي (1262-1264ق): وي در جريان شورش سالار كشته شد.
3ـ شيخ عبدالرحيم بروجردي (1266-1268ق).
4ـ مرزا عبدالباقي منجم‌باشي (1268-1270ق).
5ـ ميرزا فضل الله وزير نظام برادر ميرزا آقاخان صدر اعظم (1270-1272ق).
شرح كارهايي كه وي در آستان قدس انجام داده از اين قرار است:
ـ تزيين ابنيه دارالحفاظ، دارالسياده و توحيدخانه و مرمت صحن جديد و عتيق.
ـ فرش نمودن صحن جديد و عتيق
ـ تأمين روشنايي صحنها
ـ تعمير كتابخانه و مرمت كتب
ـ تعمير ايوان طلاي سقاخانه
ـ بيرون كردن زنان فاحشه و پسران بدكاراز شهر
ـ تزيين و تذهيب در مرصع ضريح
ـ تعمير بازار عباسقلي خان
ـ جاري ساختن آب سناباد از مطبخ آستان قدس.
ـ فرش كردن خيابان علياء و سفلاي مشهد با سنگ و خشت و تعمير وسط خيابان با آجر.
ـ ساخت بازار در طرف شمال خيابان عليا كه درآمد آن به تهيه شمع و چراغ براي صحن جديد برسد.
ـ ساخت كارونسرا براي جواهرفروشان و فيروزه تراشان.
ـ اختصاص دادن بازار آغچه به سنگتراشان و بازار عباسقليخان به سراجان.
ـ مرمت مسجد گوهرشاد.
ـ ساخت دارالتوليه در بالاي حوض انبار صحن عتيق.
ـ باز كردن در نقره دارالسعاده و در نقره پايين پا.
ـ وقف رقبات معروف به تيمچه حكاكان و بازار كفشدوزان و بازار وزير نظام، براي روشنايي صحنها و كمك به زوار در سال 1271ق.
6ـ ميرزا محمد حسين الحسيني معروف به عضدالملك (1272-1277ق).
وي بعد از موسي خان، بيشترين اصلاحات را در آستان قدس انجام داد و در سال 1272 با كمك علماء و صاحب منصبان آستان قدس طوماري را از موقوفات و رقبات و املاك آستان قدس جمع‌آوري نمود كه به طومار عضدالملك معروف است و از شناخته شده‌ترين اسناد موقوفات آستان قدس است كه صحت و درستي آن به مهر و امضاي 553 نفر از علما و معتمدين و موثقين و خادمين آستان قدس و در سال 1275 به امضاي ناصرالدين شاه رسيده است. شرح خدمات وي بدين قرار مي‌باشد:
ـ ساخت كاروانسرايي در سمت غربي صحن قدس.
ـ تعمير سقاخانه.
ـ مرمت صحن جديد و تعمير راهرو و سقاخانه.
ـ افزودن روشنايي و چراغ روضه منوره
ـ ثبت وقايع روزانه آستان قدس توسط روزنامه‌نويسان
ـ نقره اندود كردن مناره‌هاي مسجد جامع
ـ آينه‌كاري دارالحفاظ
ـ تصرف باغ سالار و آصف الدوله به عنوان غرامت ضررهاي شورش سالار
ـ تزيين و كاشيكاري مسجد بالاسر و رواق پشت سر مبارك
ـ تزيين توحيدخانه و مرمت جدار آن به سنگهاي منقش
ـ بناي حمام زنانه در جنب حمام مردانه حضرت
ـ تعمير قنوات مخروبه
ـ مرمت گنبد ربيع بن خثيم و تعمير مدرسه فاضل خان.
ـ طلاكاري در روضه و طلا نمودن ايوان شرقي صحن جديد متصل به دارالسعاده.
ـ وقف مزرعه حسين‌آباد گناباد براي مصارف خاص.
ـ انتقال دفتر آستان قدس به حجره‌هاي فوقاني صحن كهنه جهت تجمع كارمندان دفتري.
ـ شست و شوي فرشهاي حرم در مزرعه طرق.
ـ وقف قنات حسين‌آباد بر عزاداري امام رضا(ع) و پنج تن آل عبا و عيدي به فقرا در روز غدير خم در سال 1274ق.
ـ اختصاص درآمد موقوفه براي علما و فضلا.
ـ تعيين مواجبي براي صاحبان حرف به منظور جذب آنها.
7ـ ميرزا جعفرخان مشيرالدوله (1277-1281ق).
شرح خدمات وي بدين قرار بوده است:
ـ فرستادن دربانان براي استقبال زوار.
ـ توجه به مهمانسرا و توسعه آن و پخت غذا بر طبق وصيت واقفان.
ـ توجه به شخصيت‌ها و بزرگان شهر.
ـ تعيين شام، جهت خدمه
ـ تغيير محل دارالشفاء و بردن آن به خيابان عليا «درمانگاه رازي» و ساخت كاروانسراي ناصريه به جاي آن.
8ـ حاج علي اكبر قوام الملك شيرازي (1281-1282ق).
9ـ مير سيدمحمدحسين عضدالملك قزويني براي بار دوم انتخاب شد (1282-1283ق).
10ـ ميرزا محمدخان سپهسالار (1283-1284ق).
ـ آينه‌كاري و تزيين توحيدانه
ـ دستور داد دكاكين بالا خيابان و پايين خيابان را طاق زدند.
11ـ ميرزا محمدخان مجدالملك (1284-1285ق).
ـ ساخت پيش‌طره‌هاي دكاكين خيابانها و دكاكين مختصه آستانه و كاروانسراي ناصري
ـ برقرار كردن وظيفه براي سادات در آستانه.
12ـ ميرزا محمدحسين دبيرالملك (1285-1287ق).
آينه‌كاري حرم مطهر (كتيبه‌اي از او در حرم باقي است).
13ـ ميرزا ابوالقاسم خان معين الملك (1287-1288ق).
14ـ شاهزاده حاجي سلطان محمد ميرزا سيف الدوله (1288-1290ق).
ـ برهم زدن حوض حوضخانه و پر نمودن آن به منظور ساختن مقبره براي خود كه بدين كار موفق شد.
ـ آوردن چوبهاي كاج از باغهاي قدمگاه و درست كردن جاي‌هايي براي نگهداري كتاب.
15ـ ميرزا اسعدخان موتمن الملك (1290-1297ق).
رفع نواقص كتابخانه و فرستادن كتابها از قرآن خانه به محل جديد
ـ خراب كردن كاروانسراي سلطاني به منظور احياي مجدد آن.
ـ بناي عمارات عاليه و حوضخانه‌اي در باغ سالار براي سكونت متوليان.
ـ تهيه فهرستي براي كتب كتابخانه.
ـ وقف مزرعه سيدآباد ميان ولايت براي زوار
ـ وقف قريه كشف بر فقرا و تنظيف صحنها
16ـ محمدتقي ميرزا، ركن الدوله، استاندار و متولي‌باشي آستان قدس (1297ق).
17ـ ميرزا حسين خان سپهسالار (1297ق).
ـ تزيين و آينه‌كاري دارالسياده
ـ به جريان انداختن حوض حوضخانه كه سيف‌الدوله آن را پر كرده بود.
18ـ محمدتقي ميرزا ركن الدوله، بعد از فوت سپهسالار دوباره به سمت متولي انتخاب شد (1298).
وقف قنات و مزرعه ركن الدوله بر هزينه روشنايي حرم مطهر 1300ق
19ـ عبدالوهاب خان آصف الدوله شيرازي (1301-1303ق).
ـ عضدالدوله، كه براي كمك به آصف الدوله به درخواست وي از تهران به مشهد فرستاده شده بود. ولي اختيار اصلي در دست آصف الدوله بود.
20ـ فيروز ميرزا فرمانفرما (1303ق) استاندار خراسان و متولي بود. وي صنعت كاشي و ظروف كاشي را در مشهد رايج نمود.
21ـ ميرزا محمدعلي صدرالممالك (1303-1306ق).
22ـ محمدتقي ميرزا، ركن الدوله، استاندار و متولي باشي (1306-1308ق).
23ـ فتحعلي خان صاحب ديوان شيرازي، متولي‌باشي و استاندار (1308-1311ق).
24ـ ابوالفتح ميرزا مويد الدوله (1311-1313ق).
25ـ ميرزا محمدعلي صدرالممالك قزويني كه براي بار دوم انتخاب شد (1313-1314ق).
26ـ اميرحسين خان آصف الدوله، استاندار و متولي باشي (1314-1315ق).
27ـ ميرزا محمودخان مديرالدوله (1315-1316ق).
28ـ ميرزا محمدرضا صديق الدوله نوري مازندراني (1316-1319ق).
وي دستور داد تا طومار وقفنامه‌هاي آستان قدس را گردآوري كرده و كتابي به نام آثارالرضويه را چاپ نمود كه به كتابچه صديق الدوله معروف است.
وي همچنين نهر بالاي خيابان تا در صحن كهنه را نرده چوبي كشيد و حاشيه نهر را گلكاري كرد.
29ـ شاهزاده سلطان حسين ميرزا نيرالدوله، استاندار و نايب التوليه (1319ق).
30ـ ميرزا ابوالقاسم نصيرالملك شيرازي (1319-1320ق).
31ـ شاهزاده مهديقلي ميرزا سهام الملك (1320-1322ق).
32ـ حاج غلامرضاخان آصف الدوله شاهسون (1322-1323ق).
33ـ حاج ميرزا كاظم آقا امام جمعه تبريز (1323-1326ق).
34ـ ميرزا شفيع صدر الممالك قزويني (1326-1329ق).
35ـ ميرزا مرتضي قليخان طباطبايي ناييني (1329-1334ق).
وي وضعيت حجرات آستان قدس را كه در اختيار صاحبان مشاغل و حرف بود در اختيار خانواده‌هاي متمكن قرار داد، تا به صورت مرتب و آبرومند درآيد.
36ـ حاج سيدجواد ظهيراالاسلام (1334-1336ق).
37ـ ميرزا مرتضي قليخان طباطبايي (1336-1338ق).
38ـ حاج سيدجواد ظهير الاسلام (1338-1340ق).
39ـ ميرزا مرتضي قليخان طباطبايي (1340-1341ق).
40ـ ميرزا محمدعلي قائم مقام التوليه (1341ق).
وي قروض آستانه را از مال خود پرداخت و سيستم اداري آستان قدس را از شكل سياق‌نويسي به وضع فعلي در آورد همچنين تعميراتي را در آستان قدس انجام داد.
41ـ ميرزا مرتضي قليخان طباطبايي (1303ش).
http//www.aqrazavi.org
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/فهرست_متولیان_آستان_قدس_رضوی_در_دوره_قاجار»