بخارا: تفاوت میان نسخه‌ها

یافته‌های باستان‌شناسی و وجود اشیایی از [[عصردوره مفرغ]]، نشانه‌ای بر وجود زیستگاه‌هایی در بخارا طی هزارهٔ دوم پیش از میلاد است.<ref name="autogenerated1"/> در عهد باستان، [[مردمان ایرانی]] در اطراف رود زرافشان جایگاه‌ها و شهرهایی داشتند. در واقع بخارا یکی از آبادی‌های متعددیبی شماری بوده که در دهانه رود زرافشان واقع شده بودند. مدرکی وجود ندارد که در آن دوران رود زرافشان به آمودریا رسیده باشد در نتیجه می‌توان تصور کرد که در هزاره نخست پیش از میلاد با استفاده از تکنیک‌های آبیاری آن زمان جمعیت در حال افزایشی در این منطقه سکونت داشته‌اند که از آب زرافشان برای گسترش زمین‌های قابل کشت این آبادی‌ها استفاده می‌کردند.<ref>Richard N. Frye, [http://www.iranicaonline.org/articles/bukhara-i “BUKHARA i. In Pre-Islamic Times,”] Encyclopaedia Iranica, Online Edition, 1989, available at http://www.iranicaonline.org/articles/bukhara-i</ref> نام واحهٔ بخارا در [[سنگ‌نبشته بیستون|کتیبهٔ داریوش در بیستون]]، «تاریخ» [[هرودت]] و نیز در [[اوستا]] نیامده‌است. می‌توان چنین تصور کرد که بخارا در در روزگار [[هخامنشیان]] جزو ساتراپ‌نشین [[سغدیانا]] (سغد) بوده‌است. در سال ۳۳۰ ق.م. در تصرف [[اسکندر مقدونی]] درآمد. بعد جزء [[دولت یونانی باختری]] گردید. در سدهٔ ششم م. ترکان بیابانگرد آن را متصرف شدند و در سدهٔ هفتم چینی‌ها. در سال ۷۰۵ م. اعراب آن را تصرف کردند و تا سدهٔ نهم در تصرف خلفای اموی و عباسی بود.

هم‌زمان باهمزمانبا ظهور اسلام در فرارود، در بخارا زنی حکومت می‌کرده‌است که نام او در تاریخ‌نامه‌ها نمانده‌است. به نوشته تاریخ بخارا هنگامی که بخارا-خداه (فرمانروای بخارا) که [[بیدون]] نام داشت، درگذشت، «از وی پسری شیرخواره ماند نام او [[طغشاده]]».<ref>(نرشخی، ۱۳۶۳:۱۲)</ref> به‌همین دلیل، مادر طغشاده که زنی بسیار مقتدرنیرومند بود، به نیابتجانشینی از فرزندش زمام امور بخارا را به دست گرفت.<ref name="autogenerated2">فروزانی، سید ابوالقاسم، پایگاه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زنان در دوران سامانیان. مجله «پژوهش‌های تاریخی» (دانشگاه سیستان و بلوچستان)» پاییز و زمستان ۱۳۸۷ - شماره ۳. (از ص ۱۳۵ تا ۱۴۸).</ref>

در سال ۵۳ هـ.ق. [[عبیدالله بن زیاد]] از جانبسوی معاویه والی خراسان شد.<ref>(طبری، ۱۳۶۲ ج ۷:۲۸۶۱–۲۸۵۹)</ref> ملکه بخارا در سال ۵۴ قمری یعنی در آن هنگام که عبیداللّه بن زیاد برای گرفتن شهر بخارا آماده می‌شد از ترکان ساکن در پیرامون قلمرو خویش کمک خواست.<ref>(بلاذری، ۱۳۷۶:۵۷۱)</ref> وی در حالی‌که در انتظار نیروی کمکی ترکان به سر می‌برد، با شگردی مناسب، حمله عبیداللّه بن زیاد را به مدت دو هفته به تأخیردرنگ انداخت. خاتون بخارا و حامیان ترک او جنگ‌های متعددیبسیاری با مسلمانان به رهبری عبیداللّه بن زیاد داشتند اماولی سرانجام کاری از پیش نبردند و ملکه بخارا پس از پراکندگی سپاهیان به [[ارگ (معماری)|ارگ]] شهر بازگشت.<ref>(نرشخی، ۱۳۶۳:۵۳–۵۲)</ref> در میان غنایم بسیاری که در این نبرد به دست مسلمانان افتاد جورابی زرین و مرصع به جواهر از آن ملکه بخارا بود که دویست هزار درهم ارزش داشت.<ref>(طبری، ۱۳۶۲:۲۸۶۱)</ref>

با آن‌که مسلمانان در نبرد با سپاهیان فرمانروای بخارا پیروزی‌های مهمی به دست آوردند، شهر بخارا همچنان در برابر سپاه عبیداللّه بن زیاد مقاومتایستادگی می‌کرد. سرانجام، ملکه بخارا با فرستادن نمایندگان خویش به نزد عبیدالله بن زیاد، امان طلبیدخواست و براساس مفاد پیمان صلحدوستی میان طرفین مقرر گردید که خاتون بخارا سالیانه یک میلیون درهم (به عنوان هزینه آشتی) به عبیداللّه بن زیاد بپردازد.<ref name="autogenerated2"/><ref>(بلاذری، ۱۳۷۶:۵۷۱/نرشخی، ۱۳۶۳:۵۳)</ref>

بخارا از بزرگ‌ترین شهرهای [[فرارود]] و یکی از کانون‌های دانش و ادب ایران پس از اسلام است. در ۱۰۰۰ م. در تصرف [[سامانیان]] درآمد و پایتخت سامانیان بود. در ۱۰۲۷ [[سلجوقیان]] آن را تصرف نمودند. در ۱۲۱۹ توسط [[چنگیز]] فتح و ویران شد و در ۱۳۸۳ در تصرف [[تیمور لنگ]] درآمد. بعد در ۱۵۰۵ در تصرف ازبکان که از نوادگان تیمور بودند ([[شیبانیان]]) و به عنوان پایتخت [[خانات بخارا]] درآمد، [[نادرشاه افشار]] در ۱۷۴۰ میلادی این منطقه را به تصرف خود درآورد اماولی با مرگ او حکومت دوباره به ازبکان شیبانی رسید و در نیمه‌های سده نوزدهم میلادی روس‌ها با غلبه بر خان بخارا آن را ضمیمهپیوست امپراتوری خود کردند. پس از آن اگرچه خان بخارا حاکم تشریفاتی این شهر بود ولی در حقیقت جزیی از خاک [[روسیه]] محسوببه شمار می می‌گردیدرفت.

نخستین روزنامهٔ فارسی آسیای میانه با نام [[بخارای شریف]] در سال ۱۲۹۰ خورشیدی در بخارا منتشر شد. دیگر روزنامه‌های نخستین بخارا که به فارسی تاجیکی بود، سمرقند، آیینه، صدای فرغانه و صدای ترکستان بودند. همچنین در ابتدای قرنسده بیستم، در قلمرو بخارا به دنبال تلاشهای معارف پروران، نهضت تجددگرایان ظهور کرد که با نامهای بخاراییان جوان و جدیدها مشهور شد.<ref>[http://www.iranseda.ir/old/showfullitem/?r=118418 تاریخ تحولات فرهنگی بخارا از دیدگاه محمد جان شکوری]</ref>

با انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه، سوسیالیست‌ها در آسیای میانه به قدرت رسیده و [[جمهوری شوروی خلق بخارا]] را تأسیس کردند که بیشتر بخش‌های ازبکستان و تاجیکستان کنونی را در قلمرو خود داشت. آکادمیسین [[محمد جان شکوری]] در کتاب [[فتنهٔ انقلاب در بخارا]] با استناد به داده‌های تاریخی و دانسته‌های خود می‌گوید که آنچه روز ۲ سپتامبر ۱۹۲۰ در بخارا اتفاق افتاد، انقلاب نبود، بلکه تعرض [[روسیه]] همراه با بلوای [[بلشویک]]های [[پان‌ترک|پان‌ترکیست]] بود که کمر [[فرهنگ ایرانی]] منطقه را شکست.<ref name="autogenerated3"/> در سال ۱۹۲۴ میلادی تقسیمات کشوری آسیای میانه تغییر گرد و بخارا جزئی از [[جمهوری شوروی ازبکستان]] اعلام شد، هرچند تاجیک‌ها به این تقسیم‌بندی معترض بوده و خواهان الحاقپیوستن بخارا و سمرقند به جمهوری تاجیکستان شده بودند.