راحةالصدور: تفاوت میان نسخه‌ها

اگر چه متن این کتاب از متون فاخر شمرده شده و از آن در میان شاهکارهای نثر فارسی نام برده شده است اما راوندی از اشعار و امثال فارسی و عربی، احادیث، کلمات قصار و مواعظ حکما و برخی از قصاید خود در مدح کیخسرو در بسیاری جاها بدون مناسبت استفاده کرده چنان‌که این اطاله کلام در پند واندرز رشته حکایت تاریخی را قطع می کنند. به نظر می رسد دلیل این تکلف در نثر کتاب، ویژگی های نثرنویسی دوران مؤلف بوده باشد چنان‌که در دوره سلجوقیان و پس از آن، نثر نویسان با تأثیرپذیری از آراستگی [[سبک عراقی]] که بر اثر تفوق جویی دانش آموختگان مدارس در مقابل سادگی سبک خراسانی بوجود آمده بود دست به صنعت پردازی ادیبانه می زدند، راوندی نیز به همین منوال در نثر راحة الصدور با وجود اینکه که موضوعی تاریخی دارد، [[متکلفانه]] و [[مصنوع]] سخن گفته است.<ref>{{پک|عبدالحسین زرین کوب|۱۳۷۵|ک=از گذشته ادبی ایران|ص=۱۲۶}}</ref> همین تطاول و اضافات بی مناسبت سبب آن شده تا با وجود اینکه راوندی مؤکداً خواسته تا کتاب خلاصه نشود، این کتاب دو بار به صورت شایسته ای با حذف اضافات به اختصار در آمده. بار اول در رساله ای با نام [[رساله در تاریخ سلجوقیه]] که اختصار کننده و تاریخ اختصار آن معلوم نیست در پایان کتاب [[تاریخ جهانگشای جوینی]] به تصحیح [[محمد قزوینی]] به چاپ رسیده و بار دوم به صورت کتاب [[العراضة فی الحکایة السلجوقیه]] که [[محمد بن محمد بن عبدالله بن النظام الحسینی یزدی]] (متوفی ۷۴۳ه) وزیر سلطان ابوسعید بهادر خان، آخرین پادشاه مغول ایران (۷۱۷–۷۳۶ه ق) در حدود سال ۷۱۱ آن را تلخیص نموده.<ref>{{پک|عطاء ملک جوینی|۱۹۱۱م|ک=تاریخ جهانگشای جوینی|ص=۱}}</ref>

درحالیکه [[کلود کاهن]] استاد تاریخ شرق و سرزمین های اسلامی دانشگاه پاریس، کتاب راوندی و سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری (م ۵۹۹ ه ق) را مستقیم یا غیر مستقیم تنها منبع ضروری برای نویسندگان [[تاریخ سلاجقه]]<ref>{{پک|یعقوب آژند|۱۳۶۰|ک=تاریخ‌نگاری در ایران|ص=۵۰}}</ref> که تاریخ سلجوقیان و تا حدی سلاجقه آسیای صغیر را بیان می کنند، می داند لیکن [[میرزا اسماعیل خان افشار حمید الملک]] در سال ۱۳۱۳ با سلسله مقالاتی این نظریه را که این کتاب تنها یک انتحال<ref>{{پک|میرزا اسماعیل خان افشار||م=مقاله سلجوقنامه ظهیری نیشتبوری و راحه الصدور راوندی|ف=مجله مهر}}</ref> و راوندی جز یک [[منتحل]] نبوده را مطرح ساخت همچنانکه [[یان ریپکا]]<ref>{{پک|یان ریپکا|۱۳۶۴|ک=ادبیات ایران در زمان سلجوقیان و مغولان|ص=۱۴۴}}</ref> و [[عبدالحسین نوایی]]<ref name="ReferenceA">{{پک|عبدالحسین نوایی|۱۳۸۴|ک=متون تاریخی به زبان فارسی|ص=۵۱}}</ref> نیز بر همین عقیده بوده اند و برخی دیگر نیز بدون تصریح به انتحال فقط به [[تأثیرپذیری]] و وامداری از سلجوقنامه اذعان دارند. مرحوم [[زرین کوب]] نیزبا اذعان به این تأثیر پذیری، چنین امری را اجتناب نا پذیر و طبیعی دانسته و آن را امری عادی در خلق آثار ادبی به شمار آورده.<ref>{{پک|عبدالحسین زرین کوب|۱۳۷۳|ک=نقد ادبی|ص=۹۹}}</ref>

خود راوندی نیز در راحة الصدور به سلجوقنامه اشاره کرده ولی صریحاً به اختصار آن اعتراف ننموده<ref>{{پک|نجم الدین راوندی|ک=راحه الصدور|ص=۶۴}}</ref> که این نشان می دهد که او از وجود این کتاب آگاه بود و سلجوقنامه در زمان تألیف راحة الصدور به صورت کتابی مستقل در دسترس راوندی بوده که این موضوع این تردید را پدید می آورد که او احتمالاً قصد جعل کتابی جدید و انتحال را نداشته بلکه با [[اقتباس]] از سلجوقنامه خواسته کتابی را با طبع ادبی خود که کامل کننده سلجوقنامه در تاریخ سلجوقیان باشد، تهیه کند. از طرف دیگر با قبول اینکه راحة الصدور کتابی مجعول و به عبارت صحیح تر منتحل از کتاب سلجوقنامه است می توان به دلیل ضعف برخی از بخش های متن کتاب در مقابل قدرت بخش های دیگر پی برد چرا که در راحه الصدور بخش های گرفته شده از سلجوقنامه دارای فخامتی ادبی است و بخش های اضافه شده توسط راوندی به دلیل ضعیف بودن با آنها هم خوانی ندارد<ref>{{پک|عبدالحسین نوایی|۱۳۸۴|کname=متون تاریخی به زبان فارسی|ص=۵۱}}<"ReferenceA"/ref> از سوی دیگر بی مناسبت بودن امثال نیز بر عدم تبحر راوندی صحه می گذارد مضاف بر اینکه اشتباهاتی در ذکر سال وقایع نیز در متن راوندی دیده می شود. برخی پزوهشها نیز با مقابله متن این کتاب با آثاری چون"[[ذخیره خوارزمشاهی]]،"[[کلیله و دمنه]]"و "[[سند بادنامه]]"بر انتحال بودن این اثر سخت اسرار دارند.<ref>{{پک|مختار کمیلی|۱۳۸۷|م=مقاله ایی در راوندی،انتحال یا اقتباس|ف=فصلنامه آیینه میراث}}</ref>

* [http://www.noormags.comir/view/fa/articlepage/14150/9/text نقد و نظری در باب کتاب «راحةالصدور و آیةالسرور»|پایگاه مجلات تخصصی نور]