پنجانگشت: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
جز ربات ردهٔ همسنگ (۲۶) +مرتب (۱۱.۵ core): + رده:گیاهان خوراک پروانه |
LetsDoItBot (بحث | مشارکتها) تمیزکاری، + ویرایش با ماژول ابرابزار با استفاده از AWB |
||
خط ۱:
{{Infobox High Court
| court_name = دیوان بینالمللی دادگستری{{سخ}}<small>International Court of Justice</small>
| caption =
| country = [[دادگاه بینالمللی|جهانی]]، ۱۹۲ کشور عضو
| location = [[لاهه]]، [[هلند]]
| coordinates = {{Coord|۵۲|۰۵|۱۱٫۷۶|N|۴|۱۷|۴۳٫۸۰|E|region:NL-ZH_type:landmark_source:dewiki|display=inline,title}}
selection/executive selection/cooption/etc -->
| authority = [[منشور ملل متحد]]{{سخ}}[[اساسنامه آیسیجی]]
| positions = ۱۵
| website = [http://www.icj-cij.org/ www.icj-cij.org]
| chiefjudgetitle = رئیس
| chiefjudgename = پیتر تومکا
| termstart =
| termend =
| termend2 =
}}
'''دیوان بینالمللی دادگستری''' معروف به '''دادگاه جهانی''' رکن قضائی اصلی [[سازمان ملل متحد]] است که مقر آن در کاخ صلح شهر [[لاهه]] در کشور [[هلند]] واقع شدهاست. رسیدگی به اختلافات قانونی میان کشورها به این دادگاه ارجاع میشوند و همچنین ارائه نظر مشورتی در پاسخ به سوالات حقوقی سازمانهای بینالمللی، آژانسهای تخصصی سازمان ملل و [[مجمع عمومی ملل متحد]] از وظایف اصلی این دیوان است.
زبانهای رسمی این دیوان [[زبان فرانسوی|فرانسوی]] و [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] هستند. این دیوان ۱۵ [[قاضی]] سرشناس، با تجربه، معروف، مشهور و دانا دارد که آنها را [[مجمع عمومی سازمان ملل متحد]] و [[شورای امنیت]] مشترکاً برای نه سال انتخاب میکنند. هر سه سال پنج کرسی [[قضاوت]] خالی میشود و پنج قاضی دیگر به جمع قضات اضافه میشوند. [[اساسنامه]] دیوان بینالمللی دادگستری جزء لاینفکی از [[منشور ملل متحد]] است و از اجزای اصلی نظم [[حقوق موضوعه|حقوقی موضوعهٔ]] بینالمللی به شمار میآید.
== تاریخچه ==
تاکنون دو [[دستگاه قضایی]]، عهدهدار حل اختلافات بینالمللی شدهاند؛ اولی، [[دیوان دائمی دادگستری بینالمللی]] بود که در ۱۹۲۰ میلادی توسط [[جامعه ملل]] ایجاد و در ۱۸ آوریل ۱۹۴۶ با انحلال جامعه ملل این دیوان هم منحل شد. این دیوان هم جلسات خود را در کاخ صلح لاهه برگزار میکرد. دیوان بینالمللی دادگستری بلافاصله پس از انحلال دیوان دائمی جایگزین آن شد و هماکنون نیز به فعالیت خود در شهر [[لاهه]] ادامه میدهد. اساسنامه دیوان بینالمللی دادگستری همان اساسنامه دیوان دائمی است و حتی [[آئین دادرسی]] دیوان دائمی هم بدون هیچگونه تغییر اساسی اقتباس شد. در سالهای بعد قواعد جدید آئین دادرسی توسط دیوان بینالمللی دادگستری اتخاذ شده اما اساسنامه دیوان تغییر نکرده است.<ref>ربکا والاس. صص ۵–۳۵۴</ref>
اولین جلسه دیوان بینالمللی دادگستری در آوریل ۱۹۴۶ در [[لاهه]] تشکیل شد و نخستین پروندهای که در این دیوان رسیدگی شد، مربوط به [[تنگه کورفو]] (میان آلبانی و انگلیس) بود که در ماه می۱۹۴۷ مطرح شد.<ref name="law">محمدرضا ضیائی بیگدلی، ''حقوق بینالملل عمومی''، ص. ۵۲۰</ref>
=== اعضای دیوان ===
دیوان، رکن قضائی اصلی سازمان ملل متحد است (ماده ۹۴ منشور ملل متحد) و در نتیجه کلیه کشورهای عضو این سازمان به طور خودکار، عضو دیوان بینالمللی دادگستری میشوند و حق رجوع به دیوان را دارند.
=== صلاحیت دیوان ===
==== صلاحیت شخصی ====
دیوان صلاحیت رسیدگی به این دعاوی را داراست:
* کشورها: فقط کشورها صلاحیت مراجعه به دیوان را دارند (بند ۱ ماده ۳۴ اساسنامه)
:۱. [[کشورهای عضو سازمان ملل متحد]] به خودی خود قبول کنندگان اساسنامهٔ دیوان بینالملل دادگستری هستند (بند ۱ مادهٔ ۹۳ منشور).
:۲. کشورهای دیگر که عضو [[سازمان ملل متحد]] نیستند، یا نمیتوانند عضو این سازمان باشند با قبول شرایط [[شورای امنیت]] که در قطعنامهٔ مورخ ۱۵ اکتبر ۱۹۴۶ شورای امنیت آمدهاست، حق مراجعه به دیوان را دارند.
:۳. هر کشوری که عضو سازمان ملل متحد نیست میتواند با قبول شرایطی که در هر مورد بر حسب توصیهٔ شورای امنیت توسط مجمع عمومی معین میگردد اساسنامه دیوان بینالمللی دادگستری را قبول نماید.
* افراد: علیرغم وجود بند ۱ مادهٔ ۳۴ افراد میتوانند با توسل به اصل [[حمایت دیپلماتیک]] از کشور متبوع خود، تقاضای رسیدگی در دیوان نمایند.
* سازمانهای بینالمللی: سازمانهای بینالمللی به هیچ وجه نمیتوانند در جهت حل اختلاف خود به دیوان تقاضای رسیدگی دهند اما بند ۲ و ۳ مادهٔ ۳۴ اساسنامه شرایط و نحوهٔ همکاری بین دیوان و سازمانهای بینالمللی را مشخص نموده.<ref name="law" />{{سخ}}
بند ۲ مادهٔ ۳۴ اساسنامهٔ دیوان بینالمللی دادگستری:
{{گفتاورد بزرگ}}
دیوان مزبور میتواند طبق شرایط مقرر در آییننامهٔ خود در مورد دعاوی که به دیوان رجوع شدهاست از مؤسسههای بینالمللی عمومی اطلاعات بخواهند و نیز اطلاعاتی را که این مؤسسات مبتکر به دیوان میدهند دریافت خواهد کرد.
{{پایان گفتاورد بزرگ}}
بند ۳ مادهٔ ۳۴ اساسنامهٔ دیوان:
{{گفتاورد بزرگ}}
هرگاه در ضمن دعوایی که به دیوان رجوع گردیده تفسیر سند یک مؤسسهٔ بینالمللی عمومی و یا تفسیر قرارداد بینالمللی که به موجب آن سند قبول شدهاست مطرح و مباحثه گردد دفتر دیوان باید صورتجلسات کتبی محاکمه را به اطلاع آن مؤسسه برساند.<ref>حجت دولتشاه، ''منشور سازمان ملل متحد''، ص. ۷۲–۷۳</ref>
{{پایان گفتاورد بزرگ}}
==== صلاحیت ترافعی ====
برخلاف آنچه تصور میشود، صلاحیت دیوان با صلاحیت محاکم داخلی کشور، بسیار متفاوت است. در حقوق داخلی، دادگاهها، صلاحیت عام دارند و باید تمام افراد جامعه در مقابل آنها پاسخگو باشند و آرای دادگاهها نیز به شرط رعایت قواعد شکلی و ماهوی برای همه جنبه الزامآور دارد. لکن ''دیوان بینالمللی دادگستری'' فاقد چنین ویژگی تعیینکنندهای است. در [[کنفرانس سانفرانسیسکو]] که در سال ۱۹۴۵ برای بررسی مسایل مربوط به دیوان تشکیل شد، نماینده ایران، کوشید صلاحیت اجباری دیوان را به دیگر اعضا بقبولاند. هرچند این اقدام با حمایت بسیاری از [[کشورهای جهان]] مواجه شد، لکن قدرتهای بزرگ به ویژه آمریکا و شوروی با آن مخالفت کردند و در نهایت اصل صلاحیت اختیاری دیوان به تصویب عموم رسید.
بر پایه این اصل، صلاحیت دیوان در رسیدگی به هر دعوی مبتنی بر رضایت کشورهای طرف آن دعوی است و اولین کاری که دیوان باید در هر دعوی به آن رسیدگی کند، احراز این رضایت است.
بنابراین کشورها این حق را دارند که صلاحیت دیوان را به طور کلی یا در اختلافات معینی نپذیرند؛ لذا کشورهای طرف دعوی باید در ارجاع موضوع به دیوان، اتفاق نظر داشته باشند و این اتفاق نظر باید طی قرارداد خاصی به دیوان عرضه شود. گاهی نیز کشورها در حین انعقاد قرارداد یا عهدنامهای، شرط ارجاع اختلافات احتمالی به دیوان را میگنجانند و به این ترتیب صلاحیت دیوان را برای حل اختلافات احتمالی آینده به رسمیت میشناسند.
از آنجا که دو مورد فوق، عملاً حوزهٔ عملکرد دیوان را محدود میکند، در بند ۲ ماده ۳۶ اساسنامه دیوان بینالمللی دادگستری، شرط اختیاری قضاوت اجباری نیز پیشبینی شدهاست. براساس این شرط، کشورها میتوانند صلاحیت دیوان را نسبت به مسایل حقوقی در رابطه با هر کشور دیگری که چنین تعهدی را بپذیرد، بشناسند.
به بیان دیگر کشورها میتوانند با اختیار خود، به دیوان صلاحیت قضاوت اجباری بدهند و نیز این صلاحیت را مشروط به معامله متقابل با چند کشور یا همه کشورها کنند. همچنین کشورها میتوانند، شرط اختیاری قضات اجباری را به زمان محدودی منحصر کنند.<ref name="law" />
=== قضات دیوان ===
دیوان از ۱۵ قاضی - که نباید دارای [[تابعیت]] مشابهی باشند- تشکیل میشود. قضات مذکور از میان اشخاصی انتخاب میشوند که دارای مشاغل مهم قضایی بوده، یا از حقوقدانان و برجستگان حقوق بینالملل میباشند. این افراد باید در کشور خود نیز دارای اعتبار معنوی قابل ملاحظهای باشند.
قضات دیوان باید نماینده نظامهای مهم حقوقی، مهمترین اسلوبهای قضایی جهان و تمدنهای بزرگ بشری باشند، نه نماینده دولتهای خویش (ماده ۹ اساسنامه) بنابراین دولتها حقی در انتخاب قضات ندارند و این افراد تابع دستورات دول خویش نیستند. بر اساس اساسنامه دیوان ترکیب قضات باید منعکسکننده شکلهای اصلی تمدن بشری و نظامهای حقوقی اصلی دنیا باشد. این به آن معنی است که قضاتی از سیستمهای حقوقی [[کامن لا]]، [[حقوق مدون]] و حقوق سوسیالیستی (امروزه حقوق پست-کمونیستی) در ترکیب قضات دیوان قرار دارند. هرچند قانونی در این زمینه وجود ندارد اما توزیع متناسب ژئوپولیتیکی قضات همواره رعایت شده است.
چهار کشور شوروی (و روسیه)، ایالات متحده، فرانسه و بریتانیا از زمان تأسیس دیوان تاکنون به طور پیوسته هر کدام یک قاضی در دیوان بینالمللی دادگستری داشتهاند. چین تنها عضو دائم شورای امنیت است که بین سالهای ۱۹۶۷ تا ۱۹۸۴ هیچ قاضی چینی را برای عضویت در این دیوان معرفی نکرد. قضات از بین خود یک رئیس و یک نایب رئیس انتخاب میکنند. برکناری قاضی فقط با رأی تمام قضات دیگر ممکن است که این اتفاق تاکنون نیفتاده است. چنانچه دولت طرف اختلاف فاقد قاضی با ملیت خود در دیوان باشد این حق را دارد که یک قاضی اد هوک فقط برای آن مورد خاص تعیین کند. برای مثال [[کریم سنجابی]] در پرونده شکایت [[بریتانیا]] از دولت [[ایران]] دربارهٔ [[شرکت نفت ایران و انگلیس]] از سوی دولت ایران به عنوان قاضی اختصاصی تعیین شد. در این پرونده دیوان با رد شکایت بریتانیا، خود را صالح به رسیدگی ندانست که به معنای موفقیت ایران در پرونده بود. ضرورتی هم ندارد که این قاضی تبعه دولتی باشد که او را برمیگزیند. حکم دادگاه با رای اکثریت قضات حاضر در جلسه صادر میشود و اگر رای برابر باشد نظر رئیس دیوان تعیین کننده است.<ref>ربکا والاس. صص ۷–۳۵۵</ref>
انتخاب قضات دیوان در یک پروسه دو مرحلهای صورت میگیرد:
:۱. در مرحله نخست، گروههای ملی که در دیوان دایمی داوری عضویت دارند، پس از مشورت با مراجع ملی، مانند دادگستری، دانشکدههای حقوق، کانونهای وکلا و…، ۴ نفر را به عنوان کاندیدا به [[دبیرکل]] سازمان ملل متحد معرفی میکنند که از این چهار نفر، نباید بیش از ۲ نفر آنها تابعیت مشابه داشته باشند. [[دبیرکل سازمان ملل]]، فهرست این کاندیداها را به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای امنیت [[سازمان ملل متحد]] تقدیم میکند.
:۲. در این مرحله، کاندیداها پس از کسب اکثریت مطلق آرای مجمع عمومی و شورای امنیت، به عضویت دیوان درمیآیند، اعضای دایم [[شورای امنیت]] در این خصوص نمیتوانند از [[حق وتو]] استفاده کنند (بند ۲ مادهٔ ۱۰ اساسنامه). طول مدت عضویت دیوان ۹ سال است. از آنجا که اگر با اتمام ۹ سال، تمام قضات دیوان به یکباره تغییر پیدا کنند به دوام و استمرار آن لطمه میخورد، هر سه سال یک بار، ۵ نفر از قضات با انقضای مأموریت ۹ ساله خویش تغییر میکنند. (در اولین دوره اتمام مأموریت، ۵ نفر در سه سال اول به قید قرعه صورت گرفت). قضات دیوان غیرقابل عزل هستند، مگر آنکه اعضای دیوان به اتفاق آرا، رأی دهند که یک عضو فاقد شرایط مقرر است. دیوان، دارای یک رئیس و یک نایب رئیس است و جلسات آن با حضور ۹ قاضی رسمیت و اعتبار مییابد.{{سخ}}
دیوان مجاز است به تشخیص خود یا درخواست طرفین، به منظور رسیدگی به موضوع یا دعاوی معین، یک یا چند شعبه تشکیل دهد. احکام این شعب به منزله احکامی خواهد بود که خود دیوان صادر کردهاست.<ref name="law" />
=== آرای دیوان ===
آرای دیوان تنها نسبت به کشورهای طرف دعوا و در موردی که موضوع حکم بودهاند لازمالاجرا است (مادهٔ ۵۹ اساسنامه). همچنین آرای صادره از سوی دیوان از اعتبار امر مختومه برخوردار است و قابل تجدیدنظر نمیباشد.
طرفین دعوی مطابق بند ۱ ماده ۹۴ [[منشور سازمان ملل]] و ماده ۵۹ اساسنامه دیوان، متعهد به متابعت از آرای دیوان هستند. در صورت بروز اختلاف در معنا و حدود حکم، دیوان بنا به درخواست هر یک از طرفین رأساً حق تفسیر رأی خود را دارد (مادهٔ ۶۰ اساسنامه). چنانچه کشوری از اجرای تعهداتی که به موجب رأی صادره از دیوان استنکاف کند، طرف دیگر حق خواهد داشت، به [[شورای امنیت]] شکایت کند و شورای امنیت در صورت ضرورت توصیه و یا تصمیماتی اتخاذ مینماید (بند ۲ مادهٔ۹۴ منشور).
نکته قابل توجهی که در این خصوص وجود دارد، این است که اگر یکی از اعضای دایم [[شورای امنیت]] در دیوان محکوم شود و به رأی عمل نکند و موضوع به شورا بکشد، آنگاه آن عضو دائم خواهد توانست با استفاده از حق وتوی خود، عملاً رأی دیوان را بلااثر کند و این، به دور از موازین انصاف و عدالت است.<ref name="law" />
=== آیین دادرسی دیوان ===
[[آیین دادرسی]] دیوان در اولین جلسه آن، در سال ۱۹۴۶ به تصویب رسید و در سالهای ۱۹۷۲ و ۱۹۷۸ اصلاحاتی در آن اعمال شد. بر اساس آیین دادرسی و اساسنامه دیوان، رسیدگی به هر دعوی، مستلزم سه مرحله کلی خواهد بود:
:۱. ابتدا باید دادخواست خواهان دعوی یا موافقتنامه طرفین دعوا به مدیر دفتر دیوان تقدیم و در دفتر مخصوص ثبت شود (مادهٔ ۴۰ اساسنامه).
:۲. بخش عمدهای از جریان رسیدگی به پرونده به صورت کتبی است. به این صورت که خواهان، خواسته خود را به صورت کتبی تقدیم دیوان میکند و دیوان آن را به طرف مقابل (خوانده) میفرستد و از او جواب میخواهد. این مرحله که تبادل لوایح نامیده میشود، ممکن است بسیار طولانی شود و طرفین دعوی بارها به ردوبدل کردن لایحه بپردازند (ماده ۴۳ اساسنامه).
:۳. در مرحله شفاهی وکلا، کارشناسان و نمایندگان طرفین دعوی در [[جلسه رسیدگی]] حاضر میشوند و به صورت رو در رو و شفاهی با یکدیگر مذاکره میکنند (مادهٔ ۴۳ اساسنامه). جلسه رسیدگی دیوان، علنی خواهد بود، مگر آنکه خود دیوان یا طرفین، خواستار غیرعلنی بودن آن باشند (مادهٔ ۴۶ اساسنامه). زبانهای رسمی دیوان، فرانسوی و انگلیسی است.
پس از این مرحله قضات دیوان گرد هم میآیند تا پس از مشورت با هم رأی خود را صادر کنند. بودجه دیوان توسط سازمان ملل متحد و از محل حق عضویت اعضا تأمین میشود. با این وجود در هر دعوی، هر یک از طرفین موظف است، هزینههای دادرسی مربوط به خود را تأمین کند، مگر اینکه دیوان ترتیب دیگری مقرر دارد.
دیوان در عمر ۵۷ ساله خود، حدود یکصد اختلاف را پذیرفته و نسبت به آنها رأی یا نظر مشورتی صادر کردهاست.<ref name="law" />
=== اعاده دادرسی ===
چنانچه ذکر شد، احکام دیوان قطعی است، لکن چنانچه کشوری پس از صدور حکم، موضوعی را کشف کند که مؤثر در رأی باشد و در زمان صدور رأی، آن کشور به موضوع مذکور واقف نبوده - مشروط به اینکه این بیاطلاعی، به علت اهمال نباشد - میتواند ظرف ۶ ماه از تاریخ کشف موضوع جدید، از دیوان تقاضای اعاده دادرسی کند. این شرایط سخت باعث شدهاست، عملاً کمتر موردی پیش بیاید که کشوری تقاضای اعاده دادرسی نماید، به طوری که تاکنون تنها یک مورد اعاده دادرسی پیش آمده که آن هم مربوط به دعوای [[فلات قاره]] تونس علیه لیبی بودهاست.
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
== منابع ==
* {{یادکرد کتاب
| نام۱ = حجت
| نام خانوادگی۱ = دولتشاه
| عنوان = منشور سازمان ملل متحد
| سال = ۱۳۸۸
| ناشر = انتشارات مجد
| مکان انتشارات = تهران
| شابک = ISBN 978-964-7820-15-8
}}
* {{یادکرد کتاب
| نام۱ =محمدرضا
| نام خانوادگی =ضیائی بیگدلی
| عنوان = حقوق بینالملل عمومی
| سال = ۱۳۸۶
| ناشر = کتابخانه گنج دانش
| مکان انتشارات = تهران
| شابک = ISBN 978-964-7618-49-6
}}
* ربکا والاس. ''«حقوق بینالملل»''، سید قاسم زمانی و مهناز بهراملو، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی، چاپ اول ۱۳۸۲.
== پیوند به بیرون ==
{{ویکینبشته|اساسنامه دیوان بینالمللی دادگستری}}
[http://www.edalatjooya.com/spip.php?article23 متن اساسنامهٔ دیوان بینالمللی دادگستری]
{{ارکان سازمان ملل متحد}}
[[رده:دیوان بینالمللی دادگستری]]
[[رده:
[[رده:بنیانگذاریشدههای ۱۹۴۵ (میلادی)]]
[[رده:سازمانهای بنیانگذاریشده در ۱۹۴۵ (میلادی)]]
[[رده:
|