شورش صاحب‌الزنج: تفاوت میان نسخه‌ها

{{جعبه جنگ | جنگ = شورش صاحب الزنج| قسمتی‌از = | تصویر = [[پرونده:Zanj Rebellion.svg|300px]]| زیرنویس = | زمان = 255ه‍۲۵۵ه‍. ق| مکان = [[بصره]]، جنوب [[عراق]] و [[اهواز]]| مختصات = | علت = معترض به حقوق بردگان| قلمرو = | نتیجه =شکست قطعی زنگیان | جنگنده۱ = زنگیان| جنگنده۲ =عباسیان | فرمانده۱ = [[صاحب‌الزنج|علی ابن محمد]]{{سخ}}[[ابراهیم بن جعفر همدانی]]| فرمانده۲ = [[معتمد (خلیفه)|معتمد]]{{سخ}}[[موفق بالله]]{{سخ}}[[معتضد]]{{سخ}}[[صاعد بن مخلد]]| قوای۱ = | قوای۲ = | خسارات۱ = | خسارات۲ = | خسارات۳ = | یادداشت =}}

'''شورش صاحب الزنج'''، شورشی بود تحت فرماندهی علی ابن محمد ملقب به [[صاحب زنج]] در [[بصره]] به سال ۲۵۵ ه‍.ق در زمان [[خلافت]] معتمدعباسی[[معتمد (خلیفه)|معتمد]] عباسی که دستگاه خلافت را مدتی به خود مشغول کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان|نام خانوادگی=جعفریان|نام=رسول|ناشر=کانون اندیشه جوان وابسته به مؤسسه کانون اندیشه جوان تهران|سال=1386۱۳۸۶|شابک=|مکان=تهران|صفحات=دفتر دوم}}</ref>

در اصل و منشأ نژاد صاحب الزنج وحدت نظر وجود ندارد. بعضی او را از اعراب عبدالقیس و عده‌ای دیگر او را ایرانی می‌دانند. در منابعی همچون [[طبری]] و [[ابن اثیر]] با القابی مانند خبیث و پلید یاد می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صاحب الزنج چالشی دیگر در برابر دستگاه خلافت سال سوم شماره 11|نام خانوادگی=علی بیگی|نام=حسین|ناشر=فصلنامه تاریخ پژوهان|سال=1386۱۳۸۶|شابک=|مکان=قم|صفحات=82}}</ref> بعضی وی را شیعه یا علوی می‌نامند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=قیام زنگیان|نام خانوادگی=اژند|نام=یعقوب|ناشر=کتاب شکوفه|سال=1364۱۳۶۴|شابک=|مکان=تهران|صفحات=}}</ref> و در بعضی از منابع آمده که او با اینکه ادعای نسبیت از علی و فاطمه را داشت ولی تفکر شیعی نداشته و به [[خوارج]] گرایش داشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سیاسی اسلام ج.10۱۰|نام خانوادگی=ابراهیم حسن|نام=حسن|ناشر=اساطیر|سال=1382|شابک=|مکان=تهران|صفحات=65|مترجم=ابوالقاسم پاینده}}</ref> در هر صورت قیام وی در محدوده قیام‌های تشیع جایی ندارد چرا که انگیزه او از قیام جنبه اقتصادی داشت نه عقیدتی.

وی در تلاش بود تا با [[یعقوب لیث صفاری]] و [[قرمطیان]] بر علیه [[عباسیان]] رابطه بر قرار کند که موفق نشد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صاحب الزنج. چالشی دیگر در برار دستگاه خلافت سال سوم شماره 11۱۱|نام خانوادگی=علی بیگی|نام=حسین|ناشر=فصلنامه تاریخ پژوهان|سال=1386۱۳۸۶|شابک=|مکان=قم|صفحات=98}}</ref> قیام او از سال ۲۵۵ ه‍.ق در بصره به مدت ۱۵ سال دستگاه حکومتی را در گیر خود کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دولت عباسیان|نام خانوادگی=طقوش|نام=محمد سهیل|ناشر=پژوهشکده حوزه و دانشگاه|سال=1383۱۳۸۳|شابک=|مکان=قم|صفحات=204۲۰۴}}</ref> پیش از این تاریخ نیز بردگان سیاه درسال ۷۵ ه‍.ق در [[مدینه]] قیام کردند ولی توسط حجاج ابن یوسف سقفی سرکوب شدند و همچنین در سال ۱۴۰ ه‍.ق در مدینه قیام کردند و حتی والی مدینه را از شهر بیرون کردند اما سرانجام سرکوب و پراکنده شدند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ ایران بعد از اسلام. چاپ پنجم|نام خانوادگی=زرین کوب|نام=عبد الحسین|ناشر=امیر کبیر|سال=1368۱۳۶۸|شابک=|مکان=تهران|صفحات=474۴۷۴}}</ref>

طی این سالها خلیفه به علت شورش‌های [[یعقوب لیث]] و امور شرق و شمال شرق ایران قادر به خنثی کردن قیام [[صاحب الزنج]] نبود ولی بعد از فراغت از کار [[یعقوب لیث]] بر این شد تا کار زنگیان را تمام کند درسال ۲۷۰ ه‍.ق در زمان خلیفه [[معتمد]] برادر ابو احمد موفق طلحه فرمانده جنگ با [[زنگیان]] شد و شخصاً رهبری عملیات را نظامی را برعهده گرفت. او سپاهیان صاحب الزنج را محاصره اقتصادی کرد و غلات و ارزاق آنان را به آتش کشید درنتیجه با گرسنگی سختی مواجه شدند پس قوایشان تحلیل رفت و بسیاری از آنان تسلیم شدند و صاحب الزنج را تنها گذاشتند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=دولت عباسیان|نام خانوادگی=طقوش|نام=محمد سهیل|ناشر=پژوهشکده حوزه و دانشگاه|سال=1383۱۳۸۳|شابک=|مکان=قم|صفحات=204۲۰۴}}</ref> [[صاحب الزنج]] ناچار شد با تعداد اندکی از شهر فرار کند اما موفق در صفر ۲۷۰ ه‍.ق او را دستگیر کرد و سرانجام گردنش را زد و نزد خلیفه فرستاد در نتیجه این شورش طولانی به مدت ۱۴ سال و شش ماه در ۲ صفر سال ۲۷۰ ه‍.ق از هم پاشید. این پیروزی آنقدر برای حکومت عباسی ارزشمند بود که موفق برادر خلیفه به ناصرالدین الله معروف شد. زنگیان پس از شکست بی رحمانه سرکوب و کشته شدند یا دوباره به صورت برده خانگی درآمدند. هرچند این شورش به نتیجه نرسید اما دیگر مانند قبل از [[بردگان]] و [[زنگیان]] بهره‌کشی نشد و بهره‌برداری از آنان به جای جنبه عمومی به خصوصی و خانوادگی تبدیل شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=صاحب الزنج. چالشی دیگر در برابر دستگاه خلافت|نام خانوادگی=علی بیگی|نام=حسین|ناشر=فصلنامه تاریخ پژوهان|سال=1386۱۳۸۶|شابک=|مکان=قم|صفحات=98۹۸}}</ref>

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = جعفریان| نام =رسول | پیوند نویسنده = | عنوان = طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان| ترجمه = | جلد = | سال = 1386۱۳۸۶| ناشر = کانون اندیشه جوان وابسته به مؤسسه کانون اندیشه جوان|مکان = تهران| شابک = | صفحه =}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = علی بیگی| نام = حسین | پیوند نویسنده = | عنوان = صاحب الزنج چالشی دیگر در برابر دستگاه خلافت| ترجمه = | جلد = | سال = 1386۱۳۸۶| ناشر = فصلنامه تاریخ پزوهان|مکان = قم| شابک = | صفحه =}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =اژند | نام =یعقوب | پیوند نویسنده = | عنوان = قیام زنگیان| ترجمه = | جلد = | سال = 1364۱۳۶۴| ناشر = کتاب شکوفه|مکان = تهران| شابک = | صفحه =}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ابراهیم حسن | نام = حسن| پیوند نویسنده = | عنوان = تاریخ سیاسی اسلام| ترجمه =ابوالقاسم پاینده | جلد = | سال =1382۱۳۸۲ | ناشر =اساطیر |مکان = تهران| شابک = | صفحه =}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = علی بیگی| نام = حسین| پیوند نویسنده = | عنوان =صاحب الزنج چالشی دیگر در برابر دستگاه خلافت | ترجمه = | جلد = | سال =1386۱۳۸۶ | ناشر = فصلنامه تاریخ پزوهان|مکان |مکان = قم| شابک = | صفحه =}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = طقوش| نام =محمد سهیل | پیوند نویسنده = | عنوان = دولت عباسیان| ترجمه = | جلد = | سال = 1383۱۳۸۳| ناشر = پژوهشکده حوزه و دانشگاه|مکان =قم | شابک = | صفحه =}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =زرین کوب | نام = عبدالحسین| پیوند نویسنده = | عنوان = تاریخ ایران بعد از اسلام| ترجمه = | جلد = | سال = 1368۱۳۶۸| ناشر = امیر کبیر|مکان = تهران| شابک = | صفحه =}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = طقوش| نام = محمد سهیل| پیوند نویسنده = | عنوان = دولت عباسیان| ترجمه =| جلد = | سال = 3831۱۳۸۳| ناشر = پژوهشکده حوزه و دانشگاه|مکان = قم| شابک = | صفحه =}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = علی بیگی| نام = حسین| پیوند نویسنده = | عنوان = صاحب الزنج چالشی دیگر در برابر دستگاه خلافت | ترجمه = | جلد = | سال = 1386۱۳۸۶| ناشر = فصلنامه تاریخ پزوهان|مکان = قم| شابک = | صفحه =}}