عقلانیت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عقلانیت''' یا '''خردورزی''' در [[فلسفه]] یونانی، به بکارگیری [[عقل]] و خرد برای حصول شناخت اطلاق می‌شود که در مقابلی مفاهیمی چون، تجربه‌گرایی یا اصالت حس قرار می‌گیرد. واژه انگلیسی رشنالیتی به طوربه‌طور گسترده در رشته‌های علمی [[علم اقتصاد|اقتصاد]]، [[جامعه‌شناسی]]، [[روانشناسی]] و [[علوم سیاسی]] در معانی متفاوت به کار می‌رود.<ref>http://www.merriam-webster.com/dictionary/rationality</ref>

فرد برای تعیین اینکه چه رفتاری منطقی تر است، باید چند فرضیهٔ اصلی را ارائه دهد، و همچنین نیازمند تدوین قابل سنجش مسئله (مباحثه - نامعلوم) است. هنگامی که هدف یا مشکل مستلزم تصمیم‌گیری است، عوامل عقلانیتی در میزان اطلاعات، قابل استفاده هستند (مثلاً اطلاعات کامل یا ناقص). به طوربه‌طور خلاصه، تدوین و فرضیه‌های پیشینه، مدلی است که عقلانیت در آن اِعمال می‌شود. نشان دادن نسبیت عقلانیت: اگر فرد، مدلی را می‌پذیرد که در آن، سود بردن فرد مطلوب و بهینه است، پس عقلانیت به صورت رفتاری است که تا نقطهٔ خودبینی، [[منطق]] منفعت جویانه است؛ در حالی که اگر فرد، مدلی را بپذیرد که در آن سود بردن گروه مطلوب و بهینه است، رفتار صرفاً خودخواهانه، غیر منطقی تلقی می‌شود. بدین ترتیب بی‌معنی است که عقلانیت را بدون فرضیه‌های مدل پیشینه که نحوه شکل‌گیری و تدوین مسئله را توصیف می‌کند، مد نظر قرار دهیم.

[[ماکس وبر|ماکس وبر،]] جامعه‌شناس آلمانی، تفسیر [[کنش اجتماعی]] را ارائه داد که بین چهار نوع مختلف [[عقلانیت آرمان‌گرا]] تمایز قائل بود. اولین نوع، که او عقلانیت Zwecrationary یا [[عقلانیت هدفمند]] / ابزاری نامید، با انتظارات مربوط به رفتار سایر انسانها یا اشیاء در محیط مربوط است. این انتظارات به عنوان وسیله‌ای برای یک عامل اجرایی خاص به منظور رسیدن به اهداف مورد استفاده قرار می‌گیرند، اهدافی که وبر اشاره می‌کند که «به طوربه‌طور منطقی دنبال می‌شوند و مورد بررسی قرار می‌گیرند.» وبر نوع دوم را، عقلانیت Wertrational یا ارزش گرا/ اعتقاد گرا نامید. در اینجا اقدامی برای آنچه که ممکن است فرد، دلایل درونی عامل اجرایی بنامد، صورت می‌گیرد: برخی از انگیزه‌های اخلاقی، زیبایی شناسی، مذهبی یا سایر انگیزه‌ها، مستقل از اینکه آیا این امر منجر به موفقیت خواهد شد یا نه. نوع سوم تأثیر گذار (عاطفی) بود، که به واسطهٔ تأثیر، احساس یا هیجان خاص عامل اجرایی مشخص شد - که وبر خود اذعان داشت که این نوعی عقلانیت بود که در حد واسط آنچه که او «هدفمند» قلمداد کرد، بود. نوع چهارم، نوع سنتی یا مرسوم بود، که با عادت ریشه دار و دیرینه تعیین می‌شد. وبر تأکید داشت که صرفاً یافتن یکی از این گرایش‌ها، بسیار غیر معمولغیرمعمول بود: ترکیب‌ها هنجار بودند. کاربرد او همچنین روشن می‌سازد که او دو مورد اول را مهم‌تر از سایرین در نظر گرفته بود و قابل بحث است که سومین و چهارمین مورد، زیرمجموعه‌های دو مورد اول هستند.

در روانشناسی استدلال، روانشناسان و [[اندیشمندان شناختی]]، از موقعیت‌های مختلف در مورد عقلانیت انسانی دفاع کرده‌اند. یکی از دیدگاه‌های برجسته، به اعتقاد [[فیلیپ جانسون لیرد]] و [[روت ام.جی|روت ام.]] جی. بیرن، در میان سایرین این است که انسان‌ها عملاً منطقی هستند، اما عملاً دچار اشتباه می‌شوند، یعنی انسان‌ها دارای صلاحیت منطقی بودن هستند، اما عملکرد آنهاآن‌ها به واسطهٔ عوامل مختلفی محدود می‌شود با این حال، استدلال شده‌است که بسیاری از آزمون‌های استاندارد استدلال [استنتاج]، مانند استدلال‌هایی در مورد [[اشتباه پیوستگی]] ([[ترکیب عطفی]])، در وظیفه گزینش واسون، یا [[اشتباه نرخ مبنا]] از مشکلات روش شناختی و مفهومی رنچ می‌برند. این امر منجر به اختلافات روانشناسی در مورد این موضوع می‌شود که آیا محققان (صرفاً) باید از قوانین استاندارد منطق، نظریه احتمالی و آمار استفاده کنند یا نظریه انتخاب منطقی به عنوان هنجارهای استدلال مناسب. مخالفان این دیدگاه، نظیر [[گرد گیگرینزر،]] به مفهوم [[عقلانیت محدود]] می‌پردازند، به خصوص برای وظایفی با عدم اطمینان بالا.<ref>Sturm, Thomas (2012). The “rationality wars” in psychology: Where they are and where they could go. ''Inquiry'', 55, 66-81.</ref>

# منطق (عقلانیت): آیا عقلانیت صرفاً ابزاری است، یعنی لاادری گری (ندانم گویی) در مورد منطق عمل انسان و انگیزه‌های آن است (عقلانیت ابزاری) یا آن به طوربه‌طور قابل ملاحظه‌ای آنهاآن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد (عقلانیت ذاتی، با تمرکز بر حداکثر سازی مادی).<ref name="Abulof">{{cite journal | last = Abulof | first = Uriel | date = 2015 | title = The Malpractice of Rationality in International Relations | journal = Rationality and Society | volume = 27 | issue = 3 | pages = 358–384 | url = http://rss.sagepub.com/content/27/3/358.abstract}}</ref>

[[علوم شناختی]] و [[علوم اعصاب مدرن]] نشان می‌دهد که مطالعه نقش احساس و هیجان در عملکرد ذهنی (از جمله موضوعاتی اعم از لحظه‌های بینش علمی و ایجاد برنامه‌های آینده) که هیچ انسانی تاکنون این معیار را محقق نساخته‌است، ممکن است شخصی که دارای احساسات عاطفی نباشد، برای مثال فرد مبتلا به [[آمیگدالین|آمیگدالای]] بسیار آسیب دیده یا روان پریشی شدید را مستثنی کند؛ بنابراین، چنین شکل ایدئال عقلانیت به خوبی توسط کامپیوترها، و نه افراد، با نمونه نشان داده می‌شود. با این حال، ممکن است محققان به طوربه‌طور سازنده‌ای به ایدئال سازی به عنوان یک مرجع، مراجعه کنند. [استناد مورد نیاز]

انسانها به واسطهٔ تعریف، منطقی نیستند، اما می‌توانند به طوربه‌طور منطقی فکر کنند و رفتار کنند، با توجه به اینکه آیا به طوربه‌طور صریح یا به طوربه‌طور ضمنی، استراتژی معقولیت نظری و عملی را در افکاری که می‌پذیرند و اقداماتی که انجام می‌دهند، اِعمال می‌کنند یا نه. همچنین تمایز بین عقلانیت شناختی (معرفتی)، تلاش برای ایجاد اعتقادات به شیوه‌ای بی طرفانهبی‌طرفانه و عقلانیت ابزاری شرح داده شده‌است.

عقلانیت نقشی اساسی ایفا می‌کند و چندین دیدگاه در این زمینه وجود دارد.<ref>{{cite book|title=Foundations of Rational Choice Under Risk|publisher=Oxford University Press|author=Paul Anand|year=1993}}</ref> اولاً، مفهوم ابزاری وجود دارد، اساساً این ایده که افراد و سازمان‌ها از لحاظ ابزاری منطقی هستند - یعنی بهترین اقدامات را برای رسیدن به اهدافشان اتخاذ می‌کنند. ثانیاً، مفهوم بدیهی (اصل بدیهی) وجود دارد که عقلانیت، مسئله منطقی بودن مطابق با ترجیحات و اعتقادات شما است. ثانیاً، افراد بر صحت (درستی) باورها و استفاده کامل اطلاعات تأکید کرده‌اند - در این دیدگاه، فردی که منطقی نیست، دارای عقایدی است که از اطلاعاتی که آنهاآن‌ها دارند به طوربه‌طور کامل استفاده نمی‌کند. بحث در مورد جامعه‌شناسی اقتصادی نیز راجع به این است که آیا افراد یا سازمان‌ها «واقعاً» منطقی هستند یا خیر، و همچنین آیا این منطقی است که آنهاآن‌ها را به صورت مدل‌های رسمی طراحی کنند یا نه. برخی معتقدند که یک نوع [[عقلانیت محدود]]، برای چنین مدلهایی، منطقی تر است.

برخی دیگر تصور می‌کنند که هر گونه عقلانیت هم راستا با [[نظریه انتخاب منطقی]]، مفهومی بی‌فایده برای درک رفتار انسان است؛ اصطلاح [[homo economicus]] ([[انسان، اقتصاد، و حکومت|انسان اقتصادی]]: انسان خیالی که در مدل‌های اقتصادی، از نظر منطقی، ثابت قدم اما فاقد احساس مسئولیت اخلاقی فرض می‌شود) به طوربه‌طور عمده به افتخار این دیدگاه، ارائه شد. [[اقتصاد رفتاری]] به دنبال در نظر گرفتن عوامل اقتصادی به همان صورتی که در واقع هستند، با مجاز دانستن تعصبات روان شناختی، به جای تصور عقلانی ابزاری ایدئال، می‌باشد.

درون [[هوش مصنوعی]]، [[عامل منطقی]] به طوربه‌طور معمول، عاملی است که [[مطلوبیت]] مورد انتظار را، با توجه به دانش فعلی آن، به حداکثر برساند. مطلوبیت، سودمندی پیامدهای اقدامات آن است. تابع مطلوبیت به طوربه‌طور دلخواه توسط طراح تعریف شده‌است، اما باید تابع عملکرد باشد، که نتایج مستقیم قابل سنجش مانند برنده شدن یا از دست دادن پول است. به منظور ایجاد یک عامل ایمن که به شیوه‌ای دفاعی عمل می‌کند، تابع غیرخطی عملکرد غالباً مورد نظر است، به طوری کهبه‌طوری‌که پاداش برای برنده شدن کمتر از مجازات برای باختن است. یک عامل اجرایی ممکن است در حوزه مسائل خود منطقی باشد، اما یافتن تصمیم منطقی برای مشکلات پیچیده خودسرانه عملاً امکان‌پذیر نیست. عقلانیت تفکر انسان، یک مشکل اساسی در [[روانشناسی استدلال]] است.<ref>Johnson-Laird, P.N. & Byrne, R.M.J. (1991). ''Deduction''. Hillsdale: Erlbaum.</ref>