خلیج فارس: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها) جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با استفاده از AWB |
جز ربات ردهٔ همسنگ (۳۰) +مرتب (۱۴.۹ core): + رده:تحریف نام خلیج فارس |
||
خط ۷۱:
جزایر ایرانی خلیج‌فارس به صورت پشته‌های کشیده و موازی ساحل که در واقع دنباله رشته کوه زاگرس هستند که بر اثر بالا آمدن آب بشکل جزیره درآمده‌اند مانند [[قشم]] و [[کیش]] یا اینکه کم و بیش دایره‌ای شکل هستند مانند [[هرمز]] و [[ابوموسی]] که گنبدهای نمکی سری هرمز هستند.
سطح جزایر خلیج‌فارس از رسوبات تخریبی و [[مارن]] تشکیل شده‌است که کم و بیش [[صدف]] دارند. خاک این جزایر عمدتاً شور یا حاوی [[گچ]] است که در نتیجه رشد گیاهان را به گونه‌های خاص محدود می‌کند. شکل ساحلی خلیج‌فارس در مجاورت ایران از نوع طولی است که موازی با محور ارتفاعات مجاور است که گاهی تراکم آبرفت‌ها فاصله زیادی بین خط ساحل و ارتفاعات زاگرس ایجاد کرده مانند جلگه بوشهر، و گاهی دامنه تاقدیس‌ها در خط ساحلی قرار گرفته‌اند مانند غرب خور موج.<ref name="persiangulfstudies.com"
=== اقلیم‌شناسی ===
خط ۷۸:
آب‌های شیرینی که وارد خلیج‌فارس می‌شوند عمدتاً محدود به روان آب‌های کوه‌های زاگرس در [[ایران]] و کوه‌های [[ترکیه]] و [[عراق]] است. رودخانه‌های [[اروندرود]]، [[کارون]]، [[جراحی (رود)|جراحی]]، [[مند (رود)|مند]]، [[دالکی (رود)|دالکی]] و [[رودخانه میناب|میناب]] بزرگترین و پرآب‌ترین رودخانه‌هایی هستند که به خلیج‌فارس می‌ریزند که بیشتر سرچشمه‌های آن‌ها در کوه‌های زاگرس قرار دارند. در کرانه جنوبی آب‌های ورودی به خلیج‌فارس بسیار کم است که موجب بالا بودن رسوبات کربناتی در این بخش شده‌است. به دلیل محصور بودن، اثر اقیانوس بر خلیج‌فارس بسیار ناچیز است و به همین علت سرعت جریان‌های زیرین و افقی آن بسیار کم و در حدود ۱۰ سانتی‌متر در ثانیه‌است.
شوری بیشتر خلیج‌فارس نسبت به اقیانوس موجب پیدایش جریان آبی از اقیانوس هند به خلیج‌فارس می‌شود که به موازات ساحل ایران و در جهت پادساعت‌گرد است. جریان ذکر شده با کاهش دما و شوری همراه است به‌طوری‌که در تنگه هرمز مقدار نمک ۳۶٬۶ گرم در لیتر و در انتهای شمال غربی و در دهانه کارون در حدود ۴۰ گرم در لیتر است. میزان بارندگی در سواحل جنوبی کمتر از ۵ سانتی‌متر در سال و در سواحل شمالی بین ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر در سال است.<ref name="persiangulfstudies.com"
== پیشینه تاریخی خلیج‌فارس ==
خط ۸۷:
=== نام خلیج‌فارس ===
خلیج‌فارس و مترادف‌های آن در سایر زبان‌ها، اصیل‌ترین نام و نامی است بر جای مانده از کهن‌ترین منابع، که از سده‌های پیش از میلاد بطور مستمر در همه زبان‌ها و ادبیات جهانی استفاده شده‌است و با [[پارس]]، [[پارس|فارس]]، [[ایران]] و [[عجم]] ـ [[نام‌های ایران]] ـ و معادل‌های آن در سایر زبان‌ها گره خورده‌است.<ref name="hamshahrionline.ir"
گرچه این آبراهه در همه متون تاریخی و جغرافیایی عربی خلیج‌فارس و بحر فارس نامیده شده‌است با این حال، این نام‌گذاری از [[دهه ۱۳۳۰]] خورشیدی از سوی ملی‌گرایان عرب مورد چالش واقع شده‌است. کشورهای عربی، از دهه ۱۹۶۰ میلادی و با گسترش اندیشه‌های [[پان عربیسم|پان عربی]] توسط [[جمال عبدالناصر]]<ref name="یوتیوب|3xNwSbo7n70">{{یوتیوب|3xNwSbo7n70|}}</ref> از نام جعلی ''خلیج عربی'' استفاده می‌کنند. این مطلب طی یک بخشنامه از طرف [[اتحادیه عرب]] به همه کشورهای عربی رسماً ابلاغ شده‌است. اما سایر کشورهای جهان و سازمان‌های بین‌المللی همچنان از نام اصلی و کهن خلیج‌فارس به صورت رسمی استفاده می‌کنند و گاهی اوقات ممکن است در مکاتبات غیررسمی برای سادگی یا تحت نفوذ مالی عربی عبارت خلیج را بکار برند.
در سال‌های اخیر بسیاری از دانشمندان غربی و عربی و مسلمان در خصوص قدمت نام خلیج‌فارس یا علت [[تحریف نام خلیج فارس|تحریف نام
تا پیش از [[دهه ۶۰]] [[قرن بیستم میلادی]]، تمامی کشورهای عربی از «عبارت الخلیج الفارسی» در مکاتبات رسمی خود استفاده می‌کردند.<ref>[http://parssea.org/?p=7024 تصویر دست‌نوشته جمال عبدالناصر]</ref>
اما در سال‌های اخیر و به ویژه از دههٔ شصت میلادی به این سو، [[تحریف نام خلیج فارس|تحریف نام خلیج‌فارس]] در مکاتبات رسمی و در برخی نشریات و بنیادهای خبرپراکنی عربی دنبال شده‌است.<ref name="hamshahrionline.ir"
=== نام خلیج‌فارس در اسناد، اطلس‌ها و نقشه‌های کهن ===
خط ۱۲۸:
== اهمیت خلیج‌فارس ==
خلیج‌فارس در واقع محور ارتباط بین اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است. از نظر راهبردی در منطقه [[خاورمیانه]]، به عنوان بزرگترین و مهمترین مرکز ارتباطی بین این سه قاره‌است و بخشی از یک سیستم ارتباطی شامل اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند است. به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت‌های جهانی و هم چنین بازرگانان و تجار دنیا بوده‌است. هم چنین این منطقه منبع مهم انرژی جهان است. در مجموع خلیج‌فارس از نظر جغرافیای سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخ و تمدن یک پهنه آبی مهم و حساس در دنیا محسوب می‌شود.<ref name="persiangulfstudies.com"
=== اهمیت اقتصادی ===
[[پرونده:Siraf beach02.JPG|بندانگشتی|چپ|250px|ساحل خلیج‌فارس در [[بندر سیراف]] در [[استان بوشهر]] ایران]]
[[پرونده:South Pars Horizon.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|افق خلیج‌فارس در منطقه [[پارس جنوبی]]]]
بزرگترین عامل اهمیت خلیج‌فارس وجود معادن سرشار نفت و گاز در کف بستر و سواحل آن است به‌طوری‌که این منطقه را «مخزن نفت جهان» نام نهاده‌اند. خلیج‌فارس مسیر انتقال نفت کشورهای [[ایران]]، [[عراق]]، [[کویت]]، [[عربستان]] و [[امارات متحده عربی]] است، و به همین سبب، منطقه‌ای مهم و راهبردی به‌شمار می‌آید. در حدود ۳۰ درصد نفت جهان از منطقه خلیج‌فارس تأمین می‌شود<ref name="jamejamonline.ir"
همچنین بندرهای مهمی در حاشیه خلیج‌فارس وجود دارد که از آن‌ها می‌توان [[بندرعباس]]، [[بوشهر]]، [[بندرلنگه]]، [[کیش]]، [[خرمشهر]] و [[بندر ماهشهر]] در ایران، و [[شارجه]]، [[دوبی]] و [[ابوظبی]] را در [[امارات متحده عربی]] و بندر [[بصره]] و [[فاو]] در عراق را نام برد.
خط ۱۴۴:
== دریا زنی در خلیج‌فارس و ساحل دزدان ==
{{نوشتار اصلی|ساحل دزدان}}
در قرن ۱۸ تا ۱۹ به منطقه سواحل امروزی [[امارات متحده عربی]] و شمال [[عمان]] [[ساحل دزدان]] یا ساحل قراصنه یا ساحل پایریت در خلیج‌فارس گفته می‌شد. پس از پیروزی ارتش هند/بریتانیا بر دزدان و امضای قرارداد صلح نام این منطقه به ساحل متصالحه تغییر یافت.<ref name="hamshahrionline.ir"
پادشاهان یا حکمرانان [[جزیره هرمز|هرمز]] در دوران عظمت و اقتدار خویش حوزهٔ [[مسقط]] و منطقه‌ای در [[دریای عمان]] و حتی قسمتی از کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس را که بعداً ساحل دزدان دریایی (Pirate coast) نام گرفته‌است همیشه تحت کنترل قرار می‌دادند و به هر ترتیبی که بود در این مناطق محروسه و کرانه‌های جنوبی [[ایران]] مانع عملیات دریازنان گردیده و عنداللزوم آن‌ها را سرکوب می‌کردند و لذا می‌توان گفت که در قرن پانزدهم کم و بیش فعالیت دریازنان بر اثر وجود حکمرانان هرمز عقیم باقی می‌ماند. بعد از سپری شدن دورهٔ جلال و قدرت هرمز بدواً [[پرتغال
== منابع غذایی خلیج‌فارس ==
بیش از ۱۵۰ نوع ماهی متفاوت در خلیج‌فارس یافت می‌شود. بیشتر آبزیان خلیج‌فارس به‌جز چند مورد که وارد آب‌های کارون، بهمن شیر و اروند می‌شوند مابقی در آب‌های شور زندگی کرده و در همان‌جا تخم ریزی و تولید مثل می‌کنند. از مهمترین انواع ماهی‌های تجاری خلیج‌فارس می‌توان به [[زبیده]]، [[حلوا سفید]]، [[ماهی قباد|قباد]]، [[شیر ماهی]]، [[شانک]]، [[ماهی سنگسر|سنگسر]]، [[پیش ماهی]]، [[هامور]]، [[سیکین]]، [[کارفه]]، [[ماهی طوطی|طوطی]]، [[حلوا سیاه]]، [[شوریده]]، [[خبور]]، [[ماهی کفشک|کفشک]]، [[سرخو]]، [[خابور]] و [[ماهی سبور|سبور]] اشاره کرد. از دیگر محصولات غذایی باارزش خلیج‌فارس می‌توان به [[میگو]] اشاره کرد. انواع [[صدف|صدف‌های خوراکی]] نیز در برخی سواحل مانند ساحل [[بندرعباس]] و [[ساحل گشه]] (ساحل صدف) در بندر لنگه و همچنین در اطراف بعضی جزایر مانند هرمز، قشم و لارک یافت می‌شوند که بازار عمده آن کشورهای اروپایی است.<ref name="ReferenceB"
== محیط‌زیست خلیج‌فارس ==
خط ۱۶۲:
=== دلفین‌ها و نهنگ‌ها ===
[[پرونده:HengamDolphins.jpg|بندانگشتی|250px|چپ|دلفین‌های آب‌های [[جزیره هنگام]]]]
دلفین‌ها و نهنگ‌ها از جمله پستان داران آبی هستند که در خلیج‌فارس و [[دریای عمان]] زندگی می‌کنند. [[دلفین
=== کوسه‌ها ===
خط ۱۷۲:
=== آلودگی آب ===
در دهه‌های گذشته آلودگی زیست‌محیطی یکی از چالش‌های مهم در این پهنه آبی بوده‌است. از آن جایی که ۶۰ درصد از ذخایر [[نفت خام|نفت]] جهان در خلیج‌فارس است، احداث سکوهای نفتی و مجتمع‌ها و پالایشگاه‌ها در اطراف خلیج‌فارس و ورود نفت، مواد شیمیایی و پساب‌ها به داخل آب از عوامل مهم این آلودگی می‌باشند. یکی از مهمترین آلودگی‌های خلیج‌فارس در زمان جنگ ایران و عراق رخ داد بطوری‌که در حدود ۵٬۸ میلیون بشکه نفت در آب رها شد و همچنین آتش‌سوزی چاه‌های نفت که باعث ورود حجم عظیمی از نفت خام به دریا شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&ID=205&Sub=199|عنوان=چاه‌های نفتی علت عمده آلودگی خلیج فارس|ناشر=کانون پژوهش‌های خلیج فارس |زبان=فارسی| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DzQaNpXk | تاریخ بایگانی = ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&ID=203&Sub=199|عنوان=پساب‌های صنعتی در خلیج فارس|ناشر=کانون پژوهش‌های خلیج فارس |زبان=فارسی| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6DzQclPpc | تاریخ بایگانی = ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref> همچنین عبور سالانه بیش از ۱۰٬۰۰۰ شناور از خلیج‌فارس و دریای عمان که ۷۵ درصد آن‌ها به حمل و نقل نفت خام و محصولات نفتی مربوط است و در پی آن تخلیه مواد زائد مختلف مانند آب شستشوی موتور، فاضلاب، آب توازن کشتی و بسیاری موارد دیگر سبب بروز مداوم انواع آلودگی‌ها در منطقه می‌شود که اثرات قابل توجهی بر محیط زیست دارد. طبق مطالعات انجام شده سالانه در حدود ۱٬۵ میلیون تن نفت به خلیج‌فارس نشت می‌کند و به همین علت سازمان بین‌المللی دریانوردی(IMO) این منطقه را در سال ۲۰۰۷. م به عنوان منطقه ویژه دریایی اعلام کرد. طبق آمارها میزان آلودگی این منطقه بیشتر از حد متوسط بین‌المللی است.<ref name="jamejamonline.ir"
==== آلودگی ناشی از گرد و غبار ====
خط ۱۹۹:
Image:Persian Empire Abraham Ortelius.jpg| <small>نقشه‌ای که توسط کارتوگرافر آلمانی آبراهام ارتلیوس ترسیم شده که در نخستین اطلس نوین در میان سال‌های ۱۵۷۰ تا ۱۶۲۴ چاپ شده‌است. نام خلیج فارس در نقشه مشهود است</small>
Image:Istakhri map 2.jpg|<small>نقشه‌ای که توسط [[اصطخری]] جغرافیدان ایرانی در قرن ۹ میلادی در کتاب ''الاقالیم'' رسم شده‌است، و در آن نام «دریای فارس» (بحر فارس) برای خلیج فارس به‌کار رفته‌است.</small>
Image:Persia1808.JPG|<small>نقشه [[بریتانیا
Image:Iran e Bozorg2.jpg|<small>نقشه‌ای اروپایی از سال ۱۷۱۹ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.</small>
Image:PG 1740.jpg|<small>نقشه تاریخی به زبان فرانسه از خلیج فارس</small>
خط ۲۸۹:
[[رده:پهنه‌های آبی کویت]]
[[رده:تاریخ خلیج فارس]]
[[رده:تحریف نام خلیج فارس]]
[[رده:جغرافیای خاورمیانه]]
[[رده:جغرافیای سیاسی]]
| |||