طاق شیرین و فرهاد: تفاوت میان نسخه‌ها

}}'''طاق شیرین و فرهاد''' ساختمانی باستانی مربوط به [[دوره ساسانیان]] است و در [[استان ایلام]] ،[[شهرستان ایوان]]، [[بخش زرنه]]، روستای چهل زرعی، تنگ کوشک واقع شده استشده‌است. این اثر در تاریخ {{جلالی حروف|۱۷|۱۲|۱۳۸۱|پیوند=نه}} با شمارهٔ ثبت ۷۹۶۹ به‌عنوان یکی از [[فهرست آثار ملی ایران|آثار ملی ایران]] به ثبت رسید.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://web.archive.org/web/20151023092637/http://iranshahrpedia.ir:80/static/view/page/cultural-heritage-reports |عنوان = دانشنامهٔ تاریخ معماری ایران‌شهر|نشانی بایگانی = http://web.archive.org/web/20150406043613/http://iranshahrpedia.ir/docs/Asar-e%20Sabti%20(Up%20to%2026666)%20(Version%2090%2008%2029).zip|تاریخ بایگانی=۲۳ اکتبر ۲۰۱۵ | ناشر = سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران |تاریخ = |تاریخ بازدید =۱۹/۵/۲۰۱۱}}</ref>

اساس این بنا تاقی سنگی با پلانی مربع شکل است. تاق شیرین یک اتاقک نیمه زیرزمینی است به طول ۳۲۰ سانتیمتر و عرض ۲۹۰ سانتیمتر و ارتفاع ۲۲۰ سانتیمتر از کف طاق؛ که در سطح تحتانی دیوار شمالی آن دریچه‌ای با پوشش بدون دور (تخت) به ابعاد ۱۰۰ × ۱۴۵× ۶۴ سانتیمتر تعبیه شده استشده‌است. ورودی بنا در بخش جنوب شرقی با پوشش بدون دور (تخت) و به ابعاد ۱۲۵ ×۱۳۰ ×۸۰ سانتیمتر است. شیوه ساخت تاق شیرین با دیگر بناهای هم عصرش متفاوت است، بدین صورت که ابتدا محل احداث بنا در شیب طبیعی کوهپایه انتخاب، سپس [[سطح شیب دار]] را رو به شرق برش داده و بیش از نیمی از بنا را در درون برش ایجاد شده ساخته‌اند. تنها بخش بیرونی بنا شامل سقف پلکانی و دو طرف درگاه دارای منظر بیرونی است. دیوارهای بنا در سه جهت شمال، جنوب و غرب محصور در برش احداث شدهٔ تپه است، بصورتی که بخش تراش خوردهٔ سنگهاسنگ‌ها در نمای داخلی و بخش نتراشیده در برش دیواره قرار گرفته استگرفته‌است. نوع تاق را تاق آهنگ یا گهواره‌ای می‌گویند که خاص دوران تاریخی [[ساسانیان]] است.

مصالح ساخت این بنا را تماماً سنگهایسنگ‌های حجیم تراش‌خورده تشکیل داده که به صورت [[خشکه چین]] و بدون ملات و به صورت رج رج بر روی هم قرار گرفته‌اند. برش دادن تپه نیز بخاطر وضعیت ساخت بنا و جلوگیری از ریزش آن بوده استبوده‌است. سازندگان بنا پس از احداث دیوارها، با یک حرکت دقیق و محاسبه شدهٔ هندسی و معماری در ارتفاع ۱۱۰ سانتیمتر خیز تاق را شروع کرده، و پوشش بنا را با قرار دادن [[سنگهای تراش خورده]] بصورتبه صورت عمود در کنار هم بصورتبه صورت طاق گهواره‌ای یا آهنگ در ارتفاع ۲۲۰ سانتیمتر بوجود آورده‌اند. در بنا تاق مذکور، معماران با بکار بردن تنها ۱۷۵ قطعه سنگ‌تراش خورده، دیوارها و تاق گهواره‌ای را احداث نموده‌اند. سنگهایسنگ‌های بکار رفته در بنا در هر رج، در ارتفاع یکسان و در یک خط تراش خورده‌اند. سنگهاسنگ‌ها با طول‌های متفاوت بدون ملات، زبانه یا چفت و بند بر روی هم قرار گرفته‌اند. بزرگترین قطعه سنگ بکار رفته در این بنا، در سردر در ابعاد ۷۲ × ۵۵ ×۱۳۲ سانتیمتر و کوچکترین آن به ابعاد ۲۶ × ۲۴ سانتیمتر در دیواره بنا بکار رفته استرفته‌است. بنای تاق در فضای داخلی کاملاً یکنواخت، ساده و بدون هرگونه تزئینی است. در سطح داخلی بنا در حال حاضر کفی موجود نمی‌باشد؛ تنها بخش نعل درگاهی با پوششی از سنگهایسنگ‌های تخت لاشه‌ای از جنس صخره‌های بالا دست بنا پوشیده شده استشده‌است. برای کشف کف احتمالی بنا، گمانه‌ای درضلع شمال غربی سطح داخلی و در مجاورت دیوارهای شمال و غرب ایجاد گردید، اما اثری از کف بدست نیامد. براساس شواهد موجود، احتمالاً کف بنا را چون نعل درگاهی از سنگهایسنگ‌های لاشه‌ای تخت کف سازیکف‌سازی نموده بوده‌اند. کف کنونی بنا شامل شن و خاک به صورت فشرده و کوبیده شده استشده‌است.

آنچه که شیوهٔ معماری تاق شیرین را منحصر به فرد نموده، طراحی پشت بام تاق بصورتبه صورت مسطح و یکنواخت بجایبه جای فرم هلالی است. پشت بام پلکانی بنا پیش از خاکبرداری، در زیر لایه‌هایی از خاک و شن مدفون بود. پس از خاکبرداری و پاکسازی این قسمت، بخشی کوچک ولی در عین حال با اهمیت شامل سه قطعه سنگ در دو ردیف (سنگهای رج اول و دوم پشت بام) بدست آمد. با الگو گرفتن از این بخش و بررسی دقیق سنگهایسنگ‌های جمع‌آوری شده در حین خاکبرداری، دیگر بخشهای پشت بام بازخوانی و احیاء گردید. با بازخوانی و احیاء پشت بام بنا مشخص شد که دور تا دور پشت بام بنا، یک [[مربع کامل]] در حاشیه تاق گهواره‌ای به ابعاد ۵۳۰ × ۵۳۰ سانتیمتر و در ارتفاع ۱۸۰ سانتیمتر ساخته شده، به صورتی که پوشش پلکانی شامل چهار پله بر روی هم قرار گرفته‌اند.

در ردیف دوم و سوم پلکان، سنگهاسنگ‌ها نسبت به ردیف زیرین ۱۹ تا ۲۰ سانتیمتر به طرف داخل عقب‌نشینی دارند. این فاصله در هر دو ردیف با قلم شانه‌ای در یک خط افقی بصورتبه صورت سرتاسری ایجاد شده استشده‌است. در ردیف چهارم که آخرین ردیف است، ضمن رعایت همه موارد مذکور از سنگهایسنگ‌های بزرگتری استفاده شده است، با این تفاوت که عقب‌نشینی این ردیف از سنگهاسنگ‌ها تنها ۵ سانتیمتر است. علاوه بر این، سنگهایسنگ‌های ردیف آخر دارای آب پرهای حجاری شده، پردازش شده و صیقل داده‌شده است. در سطح فوقانی این ردیف از سنگها، آثار بستهایی فلزی از نوع دم چلچله‌ای دیده می‌شود که با هدف تثبیت سنگهاسنگ‌ها و استحکام پشت بام بنا تعبیه شده بوده استبوده‌است.

در بخش غربی پشت بام به فاصلهٔ ۱۵۰ سانتیمتر از پلکان ردیف اول و در مجاورت برش ایجاد شده در تپه، برای پیشگیری از ریزش دیوارهٔ برش تپه، فرسایش خاک، و مدفون شدن ساختمان، دیواری به طول ۸ متر و ارتفاع ۱۵۰ سانتیمتر در جهت شمال به جنوب با استفاده از قلوه سنگ رودخانه‌ای و ملات شفته احداث گردیده است. این دیواره نیز در بخشهایی آسیب دیده بود که باز سازیبازسازی و مرمت گردید.

تاق شیرین در پای دامنهٔ شرقی ارتفاعات صخره‌ای از نوع سنگهایسنگ‌های لاشه‌ای قرار گرفته استگرفته‌است و به علت قرارگیری در مسیر فرسایش صخره‌های متلاشی شده، مدام در معرض مدفون شدن قرار داشته استداشته‌است. این اثر تاریخی در محدوده [[منابع طبیعی]] و در منطقه گرمسیری ایوان قرار دارد و هنوز هم عشایر کوچرو از آن به عنوان منطقه قشلاقی استفاده می‌نمایند. نوع پوشش گیاهی منطقه مرتع، و نوع بافت خاک زمین پیرامون آن، شنی سنگلاخی است.