ارگ کریم‌خان: تفاوت میان نسخه‌ها

ارگ کریم خانی در مرکز شهر [[شیراز]] قرار دارد. این ارگ در دوره سلطنت [[زندیه|سلسله زندیه]] ساخته شده‌است و پس از اینکه [[کریم خان زند]] شیراز را به عنوان پایتخت خود و این مکان را به‌عنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریم خانی معروف شد. در زمان سلطنت [[سلسله پهلوی]] از ارگ به‌عنوان زندان استفاده شد که آسیب‌هایی به آن وارد شده‌است. در سال ۱۳۵۰ این ارگ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. این بنای بزرگ اکنون زیر نظر [[سازمان میراث فرهنگی]] [[جمهوری اسلامی ایران]] اداره می‌شود و از چند سال پیش کار مرمت این بنا آغاز شده‌است تا به عنوان موزه بزرگ [[استان فارس|فارس]] مورد استفاده قرار گیرد. این اثر در تاریخ {{جلالی حروف|۱۴|۰۳|۱۳۵۱|پیوند=نه}} با شمارهٔ ثبت ۹۱۸ به‌عنوان یکی از [[فهرست آثار ملی ایران|آثار ملی ایران]] به ثبت رسیده استرسیده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://web.archive.org/web/20151023092637/http://iranshahrpedia.ir:80/static/view/page/cultural-heritage-reports |عنوان = دانشنامهٔ تاریخ معماری ایران‌شهر|نشانی بایگانی = http://web.archive.org/web/20150406043613/http://iranshahrpedia.ir/docs/Asar-e%20Sabti%20(Up%20to%2026666)%20(Version%2090%2008%2029).zip|تاریخ بایگانی=۲۳ اکتبر ۲۰۱۵ | ناشر = سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران |تاریخ = |تاریخ بازدید =۱۹/۵/۲۰۱۱}}</ref>

نمای بیرون این بنا آجرکاریست و بلندی دیوارهای کنگره دار 12 متر است که در هر گوشه یک برج 14 متری برپا شده.در قسمت لبه هایلبه‌های دیوار جان پناه هایپناه‌های بسیار مناسبی جهت دیده بانی و تیراندازی به هنگام جنگ ساخته شده استشده‌است.ظاهر بنا حتی در محوطه داخلی تزیین زیادی ندارد و تنها به نمای داخلی اتاقهااتاق‌ها محدود میشودمی‌شود.

مصالح عمده به کاررفته دربنا آجر و سنگ میباشدمی‌باشد که تنها سنگ مرمر به کاررفته و از تبریز اورده شده بود.

ساختمان ارگ دارای دیوار هایدیوارهای ببسیار ضخیم و نفوذ ناپذیریست.بیشترین ضخامت دیوارها در دیوارهای بیرونی ارگ وجود دارد.در این دیوارها درقسمت بالا ناودانهایی سنگی جهت باران درست شده و نیز مزقله هاییمزقله‌هایی جهت تیراندازی تعبیه شده استشده‌است.

برج هابرج‌ها در چهارگوشه ارگ ساخته شده و هر یک 6متر شالوده دارد.گفته شده در هنگام ساخت این بنا به علت نشست خاک و نامناسب تشخیص دادن خاک شمال غربی جهت ایجاد برج میبایست وزن زیادی را تحمل کند محل ساخت ان چند متر به سمت غرب کشیده شده به همین علت این برج در راستای برجهای دیگر نیست و به شکل ذوزنقه ی ناقص درامده است.این برجها دارای سه طبقه مجزا هستند وتوسط راه پله هاییپله‌هایی به صورت دورانی قابل رفت‌وآمد میباشدمی‌باشد.در این طبقات دو اتاق وجود دارد یک اتاق جهت استراحت نگهبانان و یک اتاق جهت نگهداری اسلحه.این برجها توسط دری به پشت راه دارد.ورودی ارگ در نمای بیرونی با یک تابلوی بزک کاشیکاری صحنه نبرد رستم با دیو سفید مزین شده که مربوط به دوره قاجار است. نمای کاشیکاری محوطه داخلی در ضلع شرقی بالای در ورودی کاملاً ازبین رفته استرفته‌است.

وجود شیر سرها در دور تا دور لبه بام ضمن جلوگیری از تابش مستقیم خورشید در ظهر تابستان به داخل اتاقهااتاق‌ها در هنگام بارندگی به خوبی از پنجره هایپنجره‌های بزگ گره چینی محافظت میکند.

سنگهای به کاررفته از جنس سنگ آهک معروف به گندمک میباشدمی‌باشد.بر روی این سنگهاسنگ‌ها علامتی است که منحصر به افراد سنگتراش سازنده ی آن قطعات میباشدمی‌باشد و به منزله ی مهر سنگتراش است.<ref>حسین زمرشیدی.معماری ایران مصالح شناسیمصالح‌شناسی سنتی.انتشار ازاد.1375</ref><ref>محمد صادق موسوی نامی اصفهان.تاریخ گیتی گشا(در تاریخ زندیه) انتشارات امیر کبیروچاپ دوم1368</ref>

== ارتباط اتاقهااتاق‌ها ==

تمامی اتاقهااتاق‌ها از قسمت داخل به هم مرتبط می‌شود و بدون بیرون امدن از فضای داخلی قابلیت رفت‌وآمد دارند.ورودی اتاقهااتاق‌ها کاملاً روبروی یکدیگر است و تنها یک فضای راهرو مانند بین دو اتاق فاصله انداخته است.

اتاقهای کوچک بالای راهرو هاراهروها که شامل چهار اتاق در هر ضلع می‌شود با مقرنس و تزییناتی مشابه مزین شده ولی در نقاشی آن مواد و مصالح با درجه کیفیت پایین بکاررفته استبکاررفته‌است.

این اتاقهای کوچک در قسمت پشتی دارای پستویی هستند که روبه روی پستوهای پایین ساخته شده استشده‌است.علاوه بر این اتاقهااتاق‌ها در درهرهر ضلع در دوطرف شاهنشین راهرو هایراهروهای کوچکی وجود دارد که راه ارتباطی با محوطه می باشدمی‌باشد هیچ ارتباطی با اتاقهای اصلی ندارد.به نظر میرسد در راهرو هاراهروها اتاقهای کوچکی ساخته شده که توسط پلکانی به راه رو پایین متصل می شودمی‌شود.این فضا بیشتر جهت استراحت غلامان بوده استبوده‌است.

طاقچه هایطاقچه‌های بالای دوال

ازاره هایازاره‌های اتاق

طاقچه هایطاقچه‌های پایین

کتیبه هایکتیبه‌های بالای طاقچه هایطاقچه‌های پایین

قوش مقرنس سقفها در هر یک از اتاقهای ارگ منحصر به فرد میباشدمی‌باشد. و تنها در دیگر اتاق ضلع شمالی وجنوبی سقفها با مقرنس کامل و دوبرابر طاقهای معمول در ارگ کار شده.

نقش مایه ی داخل طاقچه هاطاقچه‌ها ی بالای دوال شامل نقوش تذهیبی میباشدمی‌باشد.که معمولاً از سه چیز تشکیل شده استشده‌است در قسمت وسط یک نقش بزرگتر و در بالا و پایین ان نقش شاپرک.

شاهنشین هایشاهنشین‌های سه ضلع شمالی غربی و جنوبی مرسوم به تالار بلندپایه بهشت پیرایه است.

شاهنشین شمالی برای زمستان بسیار مناسب میباشدمی‌باشد.دو ستون جلوی این شاه نشین از سنگ یکپارچه معروف به گندمک میباشدمی‌باشد که بر روی آن تزینات گل شاه عباسی نقش بسته است.در این شاه نشین که نمای بسیار زیبایی دارد یک نیم کاسه مقرنس رو به حیاط وجود دارد و زیر آن بخاری قرار دارد و قسم دوال زیر سقف با مقرنس تزیین شده و سقف کاذب آن چوبی بوده استبوده‌است.اتاقهای شمالی کاملاً قرینه ی قسمت جنوبی میباشدمی‌باشد.

در جبهه ی غربی شاهنشین اصلی که روب روی حوض بزرگ است قراردارد.این شاهنشین به جای ستون هایستون‌های سنگی دارای ستونهای چوبی با نقوش تزیین مارپیچ است.چوب این ستونها یک تکه و از جنس چوب سرو است و قسمت بالای آن مقرنس کار شده استشده‌است.(قسمت تهتانی ستون چوبی اخیراً مورد مرمت قرار گرفته)شاه نشین ضلع غربی کاربردی تابستانه دارد.

حوض آب با سنگهایسنگ‌های یکپارچه است که با فواره هاییفواره‌هایی همراه می باشدمی‌باشد.جنس سنگ آن از نوع آهکی و معروف به اتابک است.این نوع حوض در برابر آب بسیار مقاوم است.

حوض هایحوض‌های شمالی و جنوبی در امتداد خود آبراهه ایآبراهه‌ای دارد که در انتها به یک گودال مکعب شکل سنگی منتهی می شودمی‌شود.

آب این مجموعه از آب قنات رکن آباد معروف به رکنی تامینتأمین شده استشده‌است.این آب از نظر املاح معدنی بهترین آب شیراز محسوب میشده است و هم اکنون با خراب شدن این قنات سیستم آبرسانی این مجموعه از بین رفته استرفته‌است.

حمام ارگ جزو اولین حمام هایحمام‌های اختصاصی با این سبک در ایران میباشدمی‌باشد و جهت استحمام خانواه سلطنتی مورد استفاده قرار میگرفته استمیگرفته‌است.

قسمت اول ورود به حمام سربینه آن میباشدمی‌باشد.در این مکان چهار سکو جهت نشستن و لباس کندن دارد.

در وسط این قسمت حوض هشت گوشی وجود دارد.در گوشه ایگوشه‌ای از سربینه محلی برای گرم کردن فضا توسط آتش و درست کردن چای و قلیان کشیدن تعبیه شده.

در زیر سکو هایسکوهای سربینه محل گذاشتن کفش و بسته لباس بوده استبوده‌است.

سربینه توسط راه رویی به گرم خانه متصل میشودمی‌شود.

گرم خانه ی حمام سه قسمت را شامل میشودمی‌شود:

گرم خانه توسط کانال هاییکانال‌هایی که جهت جریان هوای گرم به زیر دیگ خزانه متصل است وجود دارد.

خزینه سه قسمت دارد در قسمت وسط دیگ مسی نصب شده و در زیر دیگ آتش روشن میشده است.دو حوض طرفین آن حاوی آب ولرم بوده استبوده‌است.<ref>غلامعلی رجایی .ایران و کریم خان؛تهران موسسهمؤسسه فرهنگی هنری ضریح؛چاپ اول 1377</ref>

در حال حاضر این مجموعه به عنوان یک بنای تاریخی و دیدنی محسوب میشودمی‌شود.که هرساله افراد زیادی از سراسر دنیا برای دیدن این بنای تاریخی می آیند. و از نزدیک شاهد زیبایی هایزیبایی‌های این بنا میشوندمی‌شوند.

قسمت هاییقسمت‌هایی از این بنا به منظور جلوگیری از شدت اسیب دیدگی توسط گروه هایگروه‌های کارشناس مرمت احیا شده استشده‌است. با این حال با گذشت زمان قسمت هاییقسمت‌هایی از طرح هاطرح‌ها و نقاشی هانقاشی‌ها و مقرنس هایمقرنس‌های سقفها از بین رفته استرفته‌است.

اما متأسفانه به دلیل نا اگاهی مردم از ارزش و اهمیت بنا هایبناهای تاریخی شاهد یادگاری هایییادگاری‌هایی در قسمت هایقسمت‌های مختلف این بنا میباشیم.ک موجب خراب شدن بنا میشودمی‌شود.همه افراد جامعه باید برای فرهنگ سازیفرهنگ‌سازی این موضوع ومراقبت از میراث هایمیراث‌های با ارزش بکوشیم تا بیش از این آثار با ارزشی که از گذشته برای ایندگان مانده از بین نبریم.<ref>هوشنگ اسفندیاری.جلوه گاه هنر و معماری در کاخ اندرونی کریم خان</ref>

اخرین پژوهشی که در رابطه با بنای ارگ کریم خان زند صورت گرفته توسط اقای هوشنگ اسفندیاری(دکتری رشته مرمت)صورت گرفته که درباره معماری و توصیف محوطه و نقوش و تزیینات این بنا تحقیق کرده اندکرده‌اند.همچنین سرپرست کارگاه مرمت ارگ کریم خان بوده اندبوده‌اند.