کمال‌الدین بهزاد: تفاوت میان نسخه‌ها

در زمان شاه طهماسب بهزاد جایگاه بالایی داشت و با سلطان محمد و آقامیرک در کتابخانهٔ سلطنتی همکاری می‌کرد. در ''[[لطایف‌نامه|لطایف‌نامهٔ]]'' [[فخری سلطان محمد هروی]] داستانی دربارهٔ شیوهٔ کار بهزاد در دوران کهنسالی است. به‌نقلبه نقل از داستان، بهزاد دستیار و شاگردی ترک به‌نامبه نام [[درویش محمد نقاش خراسانی]] داشت که تهیه‌کنندهٔ رنگ بود و بهزاد سپس‌تر کارهای خود را به او واگذار کرد. به‌گفتهٔبه گفتهٔ حیدر میرزا، شاگردان دیگر بهزاد قاسم‌علی چهره‌پرداز، مقصود و ملایوسف هستند و عالی، شیخ‌زاده خراسانی و آقامیرک را نام برده‌است. قاضی احمد دوستی دیوانی و پدر مظفرعلی نقاش را نام می‌برد. وی همچنین بهزاد را با [[یاری مذهب هروی|یاری مذهّب هروی]] معاصر می‌داند چراکه آن‌ها با همکاری یکدیگر نسخه‌ای از ''بوستان'' به سال ۸۹۳ ه‍.ق نگاه‌داری‌شده در [[قاهره]] را تصویرگری و تذهیب کرده‌اند. قاضی احمد جایگاه درویش و قاسم‌علی را اندکی مقدم بر دورهٔ بهزاد می‌داند که رابطهٔ استاد–شاگردی را مورد تردید قرار می‌دهد؛ و سرانجام اسکندربیگ منشی مظفرعلی را از شاگردان بهزاد می‌داند. نفوذ و تأثیر بهزاد نخست در آثار شاگردانش دیده می‌شود که برخی از آنان مانند قاسم‌علی و آقامیرک، تقریباً به درجهٔ هنری استاد خویش رسیده‌اند. روایتی از میرعلی‌شیر در ''[[مجالس‌النفائس]]''، [[درویش‌محمد خراسانی]] را از شاگردان بهزاد معرفی می‌کند.<ref group=en>{{پک|Ettinghausen|1986|ف=BIHZAD,|ک=The Encyclopaedia of Islam|زبان=en}}</ref><ref group=en>{{پک|Soucek|1989|ف=BEHZĀD, KAMĀL-AL-DĪN|ک=Iranica|زبان=en}}</ref><ref>{{پک|آریان|۱۳۶۲|ک=کمال‌الدین بهزاد|ص=۳۵}}</ref> با وجود این واقعیت که دگرگونی دیگری در سبک، بسیار سریع در دورهٔ صفوی رخ داد، اما در سه دههٔ نخست سدهٔ دهم هجری، سبکی میانه و گذار شکل گرفت که ویژگی‌های بسیاری از کار بهزاد را نشان می‌دهد. یک نمونه که دربردارندهٔ ویژگی‌های کلی سبک اوست، نسخهٔ خطی [[خمسه علی‌شیر نوایی|خمسهٔ علی‌شیر نوایی]] به تاریخ ۹۹۳ ه‍.ق است. نقاشان هرات، شیوهٔ کار مکتب بهزاد را به بخارا بردند که در دربار پادشاهان شیبانی ادامه پیدا کرد. نسخه‌ای خطی به‌نام ''[[مهر و مشتری]]''، اثر عصّار، نسخه‌برداری‌شده در بخارا به تاریخ ۹۲۹ ه‍.ق، نمونهٔ خوبی است که نشان می‌دهد شیوهٔ بهزاد در بخارا دقیق‌تر از آنچه در تبریز بوده، چگونه حفظ شده‌است. روش بهزاد و مکتب هرات تا پس از میانه‌های سدهٔ دهم باقی ماند. با مهاجرت هنرمندان از مراکزی که هنوز تحت نفوذ بهزاد باقی مانده‌بودند،مانده بودند، مکتب هرات و روش بهزادی وارد هند شد.<ref group=en>{{پک|Soucek|1989|ف=BEHZĀD, KAMĀL-AL-DĪN|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> و در نهایت این‌کهاینکه اثرگذاری وسیع بهزاد در آثار نقاشان ایران، [[هند]]، [[ترکیه]] و [[آسیای میانه]] به‌جابه جا ماند.<ref>{{پک|پاکباز|۱۳۸۶|ف=کمال‌الدین بهزاد|ک=دائرةالمعارف هنر|ص=۴۲۳}}</ref>

کسانی چون [[میرمصور]] و [[آقامیرک]] با وجود تفاوت کارشان از نظر پیچیدگی و ترکیب‌بندی و رنگ، وفادارتر از سلطان محمد به شیوهٔ بهزاد بوده‌اند. افزون بر اینان، میرزاعلی، میرسیدعلی، مظفرعلی، عبدالصّمد، محمد قدیمی، دوست‌محمد، عبدالعزیز و برخی نقاشان دیگر، از «وارثان کِلک بهزاد» به‌شمار می‌روند. مکتب اینان کیفیتی چون شکوه تزیین،تزئین، فراوانی رنگ و احساس غنی سرشار است. نقاشان مکتب جدید تبریز، پیرو سنت بهزاد در تصویر زندگی روزمرهٔ مردمان، سعی در نمایشی کامل از جهان پیرامون خویش در نگاره‌های خود داشتند و صفحه را از پیکرها و معماری و منظره می‌آکندند، اما با وجود نگاه واقع‌گرایانه، هیچ‌گاه طبیعت‌نگاری در آثار را پیش نگرفتند و ترفندهای ایجاد نمای سه‌بعدی را به‌کار نبردند. فضاسازی مفهومی — که برای تعریف آن، از نشانه‌های انتزاعی بهره برده‌می‌شد — همچنان پابرجاست. پلان‌های تصویری از کناره‌های نگاره خارج می‌شوند و با تغییر فرم و رنگ، دور و نزدیک به‌چشم می‌آیند. بدین‌ترتیب،بدین ترتیب، فضا هم دوبعدی است و هم دارای عمق، و در عین این‌کهاینکه یکپارچه است، ناپیوسته هم به‌نظر می‌رسد. هر بخشی روایت‌کنندهٔ رویدادی جداست. وقایع پیوستگی زمانی و مکانی ندارند، اما درهمان‌حال، همه چیز در یک لحظه دیده می‌شود. این‌گونه فضاسازی چندساحتی — که نشان‌دهندهٔ تأثیر عرفان در هنر ایرانی است — انسجام نظامِ زیبایی‌شناختیِ نگارگریِ ایرانی را به اوج می‌رساند.<ref>{{پک|پاکباز|۱۳۸۴|ک=نقاشی ایران|ص=۹۱–۹۳}}</ref>