زبان‌شناسی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{زبان‌شناسی}}

 

زبان‌شناسی به مفهوم جدید آن، علمی نسبتاً نوپا بوده که قدمتی تقریباً یک صد ساله دارد، اما مطالعات تخصصی دربارهٔ زبان به چند قرن پیش از میلاد بازمی‌گردد، یعنی زمانی که [[پانینی]] قواعدی برای زبان [[سانسکریت]] تدوین کرد. در زبان‌شناسی، ابعاد مختلف زبان در قالب حوزه‌های [[صرف]]، [[نحو]]، [[آواشناسی]]، [[واج‌شناسی]]، [[معناشناسی]]، [[کاربردشناسی]]، [[تحلیل گفتمان]]، [[زبان‌شناسی تاریخی تطبیقی]]، [[گونه‌شناسی (زبان‌شناسی)|رده‌شناسی]]، [[زبان]] و نیز حوزه‌های بین‌رشته‌ای مانند [[جامعه‌شناسی زبان]]، [[روانشناسی زبان]]، [[عصب‌شناسی زبان]]، [[زبان‌شناسی قضایی]]، [[زبان‌شناسی بالینی]]، [[زبانشناسی تحلیلی]]، [[زبان‌شناسی آموزشی]] و [[زبان و منطق]] بررسی می‌شوند. از آنجا که زبان یک پدیده پیچیدهٔ انسانی و اجتماعی‌ست، برای مطالعهٔ جامع و دقیق آن، بهره‌گیری از علوم مرتبط دیگر الزامی به نظر می‌رسد. در واقع، مطالعهٔ فراگیر زبان، رویکردی چندبعدی را می‌طلبد؛ بنابراین، زبان‌شناسی علاوه‌بر مطالعه جنبه‌های توصیفی و نظری زبان به ابعاد کاربردشناختی، روان‌شناختی، مردم‌شناختی، اجتماعی، هنری، ادبی، فلسفی و [[نشانه‌شناسی|نشانه‌شناختی]] زبان توجه می‌کند. به عبارتی می‌توان گفت زبان‌شناسی معاصر، حوزه‌های مطالعاتی بسیار گسترده‌ای را شامل می‌شود که توجه دانش پژوهان و دانشمندان گوناگونی را با ذائقه‌های علمی متنوعی به خود جلب نموده‌است. در همین راستا، مطالعاتی مانند رابطه و تعامل بین زبان و [[ذهن]]، زبان و [[شناخت]]، زبان و رویکردهای فلسفی، زبان و قوه تعقل، زبان و منطق، دانش ذاتی، یادگیری زبان اول، کاربرد زبان و محیط زیست، زبان و قانون، زبان و هوش مصنوعی، زبان و فرهنگ، زبان و جامعه، زبان و تکامل انسان، زبان و سیاست، زبان و تفکر و دیگر نشانه‌های ارتباطی می‌توانند زیر مجموعه‌های رشتهٔ زبان‌شناسی تلقی شوند.<ref>[http://www.ui.ac.ir/fa/conferences/pages/zabanshenasi.pdf زبان‌شناسی در یک نگاه(PDF)]</ref>

 

== انقلاب‌های علمی در زبان‌شناسی ==

 

دومین انقلاب در زبان‌شناسی، [[ساخت‌گرایی (نظریه یادگیری)|ساخت‌گرایی]] است که [[فردینان دوسوسور]] به بنانهادن آن مشهور شد هرچند قبل از وی [[الکساندر فون هومبولت]] این نظریات را به نحوی بیان کرده‌بود، اما عدم توجه به نظرات وی باعث شهرت کاذب سوسور شد. (A Short History of Linguistics, 1967, p. 150-151) زبان‌شناسی سوسور واکنشی به تاریخ‌گرایی و انقلاب نخست بود. سوسور پایه‌گذار ساخت‌گرایی است. آنچه سوسور در این بحث مطرح می‌کرد، توجه به وضعیت هم‌زمانی است نه تبیین‌های تاریخی. اما جوهرهٔ بحث سوسور مبتنی بر مفهوم نشانه است. دوسوسور زبان را به‌مثابهٔ یک نظام مورد بررسی قرار داد و زبان‌شناسی همزمانی را از زبان‌شناسی تاریخی جدا کرد. تا آن هنگام، گروه‌های زبان‌شناسیِ دانشگاه‌ها بیشتر به زبان‌شناسی تاریخی می‌پرداختند. «نشانه» ازنظر سوسور واژه است و به یک معنا زبان‌شناسی سوسوری، واژه‌بنیاد است. او از دالّ و مدلول، که دو بخش عمدهٔ نشانه هستند، صحبت می‌کند. سوسور زبان را نظامی از نشانه‌ها می‌داند. این منظرِ سوسور به‌مدت پنجاه سال زبان‌شناسی را تحت تأثیر خود قرار داده‌بود.

انقلاب سوم در حوزهٔ زبان‌شناسی را [[نوام چامسکی]] در سال ۱۹۵۷ با ارائهٔ نظریاتی راجع به [[دستور جهانی]] و [[زبان‌آموزی کودک]] پدیدآورد. این نظریات باعث ایجاد یک چارچوب نظریِ مهم در علم زبان‌شناسی شد که [[دستور زایشی]] نام دارد. انقلاب او از این نظر در خور توجه است که او زبان‌شناسی را نحو بنیاد کرد و «جمله» را واحد مطالعه برای زبان‌شناسی قرار داد؛ بنابراین، زبان‌شناسی یک سیر تکوینی را طی کرد. دیدگاه چامسکی از ۱۹۵۷ تا امروز در آمریکای شمالی و رویکرد آن به نام زبان‌شناسی زایشی، تفکر غالب است. این یکی از پارادایم‌های مطرح در زبان‌شناسی امروز است. این رویکرد اولاً در سطح جمله باقی‌مانده‌است و به سطح فراجمله نمی‌رود و ثانیاً به تفکر عقل‌گرایی دکارتی معتقد است. یعنی این نکته بخشی از دانش زبانیِ ما در بدو تولد با ما به عرصهٔ جهان می‌آید. پس معتقد است برخی از ویژگی‌های زبان، ذاتی است.

 

 

 

 

این رویکرد و این انقلاب چهارم به زبان نگاهی گفتمان بنیاد دارد و هرگز جمله را به‌عنوان یک واحد مستقل بررسی نمی‌کند و همیشه در متن بررسی می‌کند. درست است که به‌عنوان نمونهٔ اعلا و متعارف، واحد زبانی متن است، اما این رویکرد معتقد است که حتی یک واژه هم می‌تواند متن باشد. یعنی متن اندازهٔ مشخص و از پیش تعیین شده‌ای ندارد. در این سال‌ها، سازوکارهای زبانیِ تشکیل متن، بسیار در زبان‌شناسی کاویده شده‌است. تحلیل گفتمان به سازوکارهای زبانیِ تشکیل متن می‌پردازد و این‌که چه ابزارهایی به جمله‌های زبان متنیت می‌بخشند.<ref>[http://www.hamshahri.net/news-13136.aspx گزارش نشست کتاب ''تحلیل گفتمان انتقادی'']</ref>

[[محمد مقدم]] در ۱۳۴۳ گروه زبان‌شناسی همگانی و زبان‌های باستانی را در [[دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران]] بنیاد گذاشت و تا ۱۳۴۷ مدیریت آن را به عهده داشت. از جمله کسانی که پیشگامان زبان‌شناسی در ایران محسوب می‌شوند، می‌توان به (پرویز خانلری)، (عباس احمدی)، (علی‌اشرف صادقی)، (یدالله ثمره)، (محمدرضا باطنی)، (هرمز میلانیان) و (علی‌محمد حق‌شناس) اشاره کرد.

 

=== زبان‌شناسی در دانشگاه‌های ایران ===

زبان‌شناسی در ایران تا سال‌ها فقط در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری تدریس می‌شد. در سال ۱۳۸۷، برای اولین بار [[دانشگاه اصفهان]]، [[دانشگاه شیراز]] و [[دانشگاه رازی کرمانشاه]] در مقطع کارشناسی، دانشجوی زبان‌شناسی پذیرفتند.<ref>دفترچه انتخاب رشته آزمون سراسری دانشگاه‌ها، ۱۳۸۷</ref>

[[دانشگاه تهران]]، [[دانشگاه علامه طباطبایی]]، [[دانشگاه تربیت مدرس]]، [[پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی]]، [[دانشگاه الزهرا]]، [[دانشگاه اصفهان]]، [[دانشگاه فردوسی مشهد]]، [[دانشگاه بوعلی سینا]]، [[دانشگاه رازی]]، [[دانشگاه سیستان و بلوچستان]]، [[دانشگاه پیام نور مرکز تهران]] و [[دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران|دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات]] دارای مقطع دکترای این رشته هستند.<ref>دفترچه راهنمای آزمون دکتری تخصصی ۱۳۹۰</ref>

 

 

== جستارهای وابسته ==