خط اوستایی: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
FreshmanBot (بحث | مشارکتها) |
برچسبها: افزودن پیوند بیرونی به جای ویکیپیوند ویرایشگر دیداری |
||
خط ۳:
[[پرونده:Bodleian J2 fol 175 Y 28 1.jpg|بندانگشتی|250px|[[یسنا]]]]
در دورهٔ [[ساسانیان]]، [[الفبا|الفبایی]] از الفبای [[زبوری]]<ref name=":0">زرشناس، زهره، 1382، زبان و ادبیات باستانی ایران، دفتر پژوهشهای فرهنگی، ص 22.</ref> و [[پهلوی]] ساخته شد و [[اوستا]] بدان نوشته شد. این الفبا را الفبای اوستایی و دین دبیره نامیدهاند. این خط که جنبهٔ آوایی یا فونتیک دارد، هم برای نوشتن متن اوستا، و هم در مواردی برای نوشتن [[فارسی میانه]] یا تلفظ متون فارسی میانه که به [[خط پهلوی کتابی]] بودند استفاده میشد.
{{نوشتههای اوستایی}}
خط ۱۴:
این کار، که نمایانگر نوآفرینی (revival) آیین مزدا و بنیان نهادن راست دینی (orthodoxy) سختگیرانه مرتبط با قدرت سیاسی است، احتمالاً در اثر تمایل به عرض اندام بیشتر در برابر بوداییان، مسیحیان، و مانویان اجرا شد که دین و آیینشان بر پایهٔ کتاب بود<sup>[۱]</sup>. در مقابل، روحانیت زرتشتی قرنها بود که به از برکردن کتاب مقدس از طریق گوش دادن به یک آموزگار روحانی خو گرفته بود که این آموزگار سخنان زرتشت را برای شاگرد آنقدر میخواند تا شاگرد با تکرار و همخوانی با وی، سخنان و نواخت (ریتم چگونگی خواندن (صرف)) را از بر شود. سپس این کار را همین شاگردان بعدها برای شاگردان دیگر تکرار مینمودند و به همین روش برای نسلها خواندن و نگهداشتن کتاب مقدس انجام میپذیرفت. این کار ضروری بود چرا که روحانیت زرتشتی اداکردن درست و دقیق و نواخت (cadence) نماز را یک پیش شرط لازمالاجرا میدانست. افزون بر این، ضرورت ازبرخوانی نیایش (liturgy) همراه با مناسک و تشریفات مذهبی جایی برای نوشتن چیزی باقی نمیگذاشت.
با این وجود، توانمندی برای درست نوشتن اوستا یک سود داشت: در دوران ساسانی واژههای زبان اوستایی تقریباً برای مردم نامفهوم گشته بود که همین منجر به آماده کردن متون زند گردید (برگرفته از واژه اوستایی "زینتی" (zainti) به معنای "فهمیدن"). زند، تفسیر و ترجمه نوشتههای مقدس است. توسعه الفبای اوستایی این امکان را فراهم آورد تا یادداشتها و تفسیرهای مرتبط با متن در میان نوشتههای کتاب افزوده شود. پیامد مستقیم این کار یک تفسیر همگون و استاندارد از نسک اوستا بود که تا به امروز باقیماندهاست. از دیدگاه پژوهشی، این متنها بغایت ارزشمند هستند چرا که اگر نمیبودند نوشتهها بندرت حفظ میشدند<ref name="Kellens_1989_36">{{harvnb|Kellens|1989|p=36}}.</ref>.
متون زرتشتی سدههای نهم تا دوازدهم میلادی پیشنهاد میکند که در زمانی مجموعه بسیار بزرگتر از ادبیات زرتشتی وجود داشته اما این متون، در صورت وجود، تاکنون از میان رفتهاند و بنابراین خطی که برای نوشتن آنها بکار رفته ناشناختهاست. این پرسش که آیا چیزی مشابه با نمونه ساسانی در دوران اشکانی نیز وجود داشتهاست یا نه در تمام [[سده نوزدهم]] مینوخرد پژوهشگران را مشغول به خود کرد. حقیقت اوستای اشکانی هر چه که باشد، شواهد زبان شناختی نشان میدهد که چنانچه حتی چنین چیزی وجود هم میداشته از آنجاییکه هیچ شکل زبان شناختی در نسخههای قدیمی که بتوان با قاطعیت آن را نتیجه نادرست نویسی دانست و همچنین اینکه موارد شکبرانگیز دیگر بسیار کمیابند و در واقع بهطور پیوستهای رو به کاهش، نمیتوانستهاست آنچنان تأثیر عملی دربرداشته باشد<sup>[۱]</sup>. اگرچه وجود یک کهن الگوی (Archetype)اشکانی ناممکن نیست نقش نداشتن آن در خط اوستایی به اثبات رسیدهاست.
خط ۲۰:
== ریشهشناسی و الفبا ==
خط پهلوی که خط اوستایی بر آن استوار است، خط رایج برای نوشتن زبانهای گوناگون ایرانی میانه بود، ولی برای نوشتن [[زبان دینی]] که نیازمند دقت فراوان بود بسنده نبود چرا که پهلوی یک ابجد ساده شده هجایی با ۲۲ نماد (حرف) بود که بیشتر آنها مبهم بودند (بدین معنا که دارای بیش از یک صدا بودند).
در مقابل، اوستایی یک خط کامل با نویسههای (کاراکتر) روشن و رسا برای صداها بود و اجازه ابهام زدایی آوایی چندصداییها (allophone) را میداد. این الفبا شامل شماری از نویسههای بر گرفته از پهلوی شکسته (a, i, k, t, p, b, m, n, r, s, z, š, x<sup>v</sup>) بود حال آنکه برخی از نویسهها (ā, Y) تنها در پهلوی دینی موجود بود (در پهلوی شکسته y , k دارای نویسه یکسان هستند)<sup>
خط اوستایی، مانند [[خط پهلوی]] و آرامی از [[راست به چپ]] نوشته میشود<ref name="Hoffmann_1989_493">{{harvnb|Hoffmann|1989|p=49}}.</ref>. در خط اوستایی حرفها به هم جسبیده نیستند و خطوط پیوند (انواع استاندارد عبارتند از: sk, šc, št, ša)کمیاب بوده و خاستگاه ثانویه دارند
واژهها و بخش نخستین ترکیبها بوسیله نقطه جدا میشوند. گذشته از اینها، نشانگذاری (punctuation) در دستنوشتهها ضعیف بوده یا اصلاً وجود ندارد، و از اینرو کارل فردریش گلدنر در دهه ۱۸۸۰ یک روش نشانگذاری استاندارد را برای نوشتن درست کرد. در این شیوه، که او بر اساس آنچه خود یافته بود آن را توسعه داد، سه نقطه به شکل یک یک سهگوش نقش دونقطه، نقطه بند، پایان جمله و پایان بخش را بازی میکند که در واقع با اندازه نقطهها و اینکه یک نقطه در بالا و دونقطه در پایین یا برعکس دو نقطه در بالا و یک نقطه در پایین قرار بگیرد تعیین میشود. دو نقطه بالا و یکی پایین، با افزایش اندازه نقطه، نشان دهنده دو نقطه، نقطه بند، پایان جمله و پایان بخش میباشد. یک نقطه در بالا و دو نقطه در پایین به معنای پایان جمله و بخش نگریسته میشود<sup>
== فهرست سرهمنویسهها ==
[[File:Avesta-ligatury.svg|پیوند=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Avesta-ligatury.svg|بندانگشتی|200x200پیکسل|فهرست دونویسهایهای اوستایی برپایه پژوهشهای [[پرودس اکتور شروو|شروو]] {{به نروژی|Skjærvø}} (۲۰۰۳)]]چهار دونویسهای (ligature ) رایج در دستنوشتههای اوستایی<ref name="TUS">{{cite book|url=https://www.unicode.org/versions/Unicode10.0.0/ch10.pdf#G29021|title=The Unicode Standard, Version 10.0|date=June 2017|publisher=Unicode, Inc|isbn=978-1-936213-16-0|location=Mountain View, CA|chapter=Chapter 10.7: Avestan}}</ref>:
*{{large|{{script|Avst|𐬱}}}} (š) + {{large|{{script|Avst|𐬀}}}} (a) = {{large|{{script|Avst|𐬱𐬀}}}} (ša)
*{{large|{{script|Avst|𐬱}}}} (š) + {{large|{{script|Avst|𐬗}}}} (c) = {{large|{{script|Avst|𐬱𐬗}}}} (šc)
*{{large|{{script|Avst|𐬱}}}} (š) + {{large|{{script|Avst|𐬙}}}} (t) = {{large|{{script|Avst|𐬱𐬙}}}} (št)
* {{large|{{script|Avst|𐬀}}}} (a) + {{large|{{script|Avst|𐬵}}}} (h) = {{large|{{script|Avst|𐬀𐬵}}}} (ah)
U+200C ZERO WIDTH NON-JOINER میتواند برای بستن دلخواه بکار گرفته شود. برای نمونه: بسجنید {{large|{{script|Avst|𐬱𐬀}}}} (U+10B31 10B00) با {{large|{{script|Avst|𐬱‌𐬀}}}} (U+10B31 200C 10B00)
فاسی<ref name="Fossey_1948_49">{{harvnb|Fossey|1948|p=49}}.</ref> (Fossey ) ۱۶ سرهمنویسه را فهرست بندی کرده ولیکن بیشترشان در پی اندرکنش پایانهها و دبیرههای صدادار دیسانیده میشود.
== نویسهها ==
سطر ۳۱ ⟵ ۴۳:
== ویژگیها ==
این الفبا برای هر یک از آواهای اوستایی یک نشانه دارد. نشانههای الفبایی جدا از هم نوشته میشده و در هر جای کلمه که میآمده یک صورت داشتهاست.
خط اوستایی در [[سده سوم میلادی]] برای نوشتن [[اوستا]] ابداع شد. این خط، از خط پهلوی برگرفته شده ولی از آن کاملتر است و دارای ۴۸ حرف است و از راستبهچپ نوشته میشود. این خط بسیار کامل است و نه مانند [[خط فارسی]] کنونی در نوشتن واجهای صدادار بیتفاوت است و نه مانند [[خط لاتین]] برای نوشتن برخی از واجها مانند '''kh = خ، ch = چ، gh = ق،''' و '''sh = ش''' در انگلیسی یا '''sch = ش،''' در آلمانی نیاز به کنارهمچینی چند واژ دارد<ref name=":1">{{یادکرد کتاب|عنوان=گاتها؛ کهنترین بخش اوستا|نام خانوادگی=پورداود|نام=ابراهیم|ناشر=اساطیر|سال=۱۳۷۳|شابک=978-964-5960-93-1|مکان=تهران|صفحات=۱۶-۱۷}}</ref>.
== جایگزینی با خط فارسی امروز ==
امروزه برخی از پژوهشگران براین باورند که باید خط فارسی کنونی را که برگرفته از [[خط عربی]] است، با خط اوستایی ایرانی جایگزین نمود. از آن دسته [[ابراهیم پورداوود]] است. ایشان در بخش «دیندبیره» از کتاب «اوستا» چنین مینویسند<ref name=":1" />:
{{نقل قول بزرگ}}
چندی است که در ایران به کاستیهای دبیرهٔ عرب برخورده و درصدد چارهٔ آن هستند. دستهای طرفدار اصلاح همین دبیره (الفبا) ی کنونی هستند، دستهای دیگر میخواهند که آن را به کناری گذاشته و دبیرهٔ لاتین را اختیار کنند. نتیجهٔ کار طرفداران اصلاح دبیرهٔ کنونی تا آن مقداری که به نظر نگارنده رسید بیمصرف و مضحک است. البته دبیرهٔ لاتین بسیار ساده و کامل است ولی گزینش آن از برای کشوری که همهٔ شئونات ملی خود را باختهاست و تنها دارای یک زبان شکستهاست صلاح نمیباشد.
سطر ۴۳ ⟵ ۵۵:
== الفبا ==
در کل ۳۷ همخوان و ۱۶ واکه دارد. شیوهٔ لاتین نویسی حروف به صورت «
[[پرونده:Avestan-LE.jpg|بندانگشتی|469x469پیکسل|نمونهای از بکار برد حرف «ل» در نوشته بالا: فرگرد '''اول''' (''pargat '''auual''''')]]
{| class="wikitable"
|