شاهنشاهی هخامنشی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار ویرایشگر دیداری |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱:
{{Infobox former country
|
||
|
|
|
|
|native_name={{script|Xpeo|𐎧𐏁𐏂}}<br>{{native name|peo|Xšassa}}<br>"شاهنشاهی"<ref>{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not – could not – provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, "the Empire".|doi=10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001}}</ref>|conventional_long_name=شاهنشاهی هخامنشی|common_name=پارس (ایران)|continent=[[آفرو-اوراسیایی]]|region=خاور نزدیک|era=[[اروپای دوران قدیم|عصر باستان]]|government_type=[[پادشاهی]]|year_start=۵۵۰ پ.م.|year_end=۳۳۰ پ.م.|life_span=۵۵۰ پ.م.–۳۳۰ پ.م.|event_start=[[خیزش پارس‌ها]]|date_start=|event_end=[[جنگ‌های اسکندر بزرگ|سقوط مقدونیه]]|date_end=|event1=[[نبرد تیمبرا|تسخیر لیدیه]]|date_event1=۵۴۷ پ.م.|event2=[[نبرد اوپیس|تسخیر بابل]]|date_event2=۵۳۹ پ.م.|event3=[[نبرد پلوزیوم|تسخیر مصر]]|date_event3=۵۲۵ پ.م.|event4=[[جنگ‌های ایران و یونان]]|date_event4=۴۹۹-۴۴۹ پ.م.|event5=[[نبرد قرنتیان]]|date_event5=۳۹۵–۳۸۷ پ.م.|event6=[[نبرد پلوزیوم (۳۴۳ پ.م.)|تسخیر دوباره مصر]]|date_event6=۳۴۳ پ.م.|p1=شاهنشاهی ماد|flag_p1=Median Empire.jpg|p2=امپراتوری بابل نو|flag_p2=Neo-Babylonian Empire.png|p3=لیدی|flag_p3=Map Anatolia ancient regions-en.svg|p4=دودمان بیست و ششم مصر|flag_p4=Ancient Egypt map-en.svg|p5=پادشاهی گندهاره|flag_p5=|p6=سغد|flag_p6=|p7=ماساگت‌ها|flag_p7=|s1=شاهنشاهی اسکندر بزرگ|flag_s1=Vergina Sun - Golden Larnax.png|border_s1=no|s2=دودمان بیست و هشتم مصر|flag_s2=|image_flag=Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg|flag=پرچم ایران|flag_type=درفش ویژه کوروش بزرگ|image_coat=|symbol=|symbol_type=|image_map=Achaemenid Empire (flat map).svg|image_map_caption=شاهنشاهی هخامنشی در بزرگترین اندازه خویش زیر فرمان ,<br/> [[داریوش یکم]] (۵۲۲ پ.م. تا ۴۸۶ پ.م.)|capital=[[بابل]]<ref name=EY>{{cite book|last=Yarshater|first=Ehsan|authorlink=Ehsan Yarshater|title=The Cambridge History of Iran, Volume 3|year=1993|publisher=[[انتشارات دانشگاه کمبریج]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=Of the four residences of the Achaemenids named by [[هردوت]] — [[هگمتانه]], [[پاسارگاد]] or [[پارسه]], [[شوش]] و [[بابل]] — the last [situated in Iraq] was maintained as their most important capital, the fixed winter quarters, the central office of bureaucracy, exchanged only in the heat of summer for some cool spot in the highlands. Under the [[شاهنشاهی سلوکی|سلوکیان]] and the [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان]] the site of the Mesopotamian capital moved slightly to the north on the [[دجله]] — to [[سلوکیه]] and [[تیسفون]]. It is indeed symbolic that these new foundations were built from the bricks of ancient [[بابل]], just as later [[بغداد]], a little further upstream, was built out of the ruins of the [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانیان]] double city of [[Al-Mada'in|Seleucia-تیسفون]].}}</ref> (پایتخت اصلی), [[پاسارگاد]], [[هگمتانه]], [[شوش]], [[پارسه]]|common_languages={{plainlist|
*[[پارسی باستان]]{{anchor|infoa}}<sup>[[#inforefa|[a]]]</sup>
*[[آرامی سلطنتی|آرامی]]{{anchor|infob}}<sup>[[#inforefb|[b]]]</sup>
*[[زبان اکدی|بابلی]]<ref>{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}</ref>
*[[زبان مادی|مادی]]
*[[زبان یونانی باستان|یونانی]]<ref name="Iranian, E. Tucker 2001">''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.</ref>
*[[زبان عیلامی|عیلامی]]<ref>{{cite web|last1=Windfuhr|first1=Gernot|title=IRAN vii. NON-IRANIAN LANGUAGES (1) Overview – Encyclopaedia Iranica|url=http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vii1-non-iranian-languages-overview-|website=www.iranicaonline.org|publisher=Encyclopedia Iranica|accessdate=8 February 2017|language=en|quote=Elamite as one of the official languages of the Achaemenid court was still widely spoken in the southwest.}}</ref>
*[[زبان سومری|سومری]]{{anchor|infoc}}<sup>[[#inforefc|[c]]]</sup>
*[[زبان مصری|مصری]]
* و بسیاری دیگر}}|religion=[[زرتشتی]], [[آیین بابلی]]<ref>{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}</ref>|currency=[[داریک]], [[سیگل]]|leader1=[[کوروش بزرگ]]|leader2=[[داریوش سوم]]|year_leader1=۵۵۹–۵۲۹ پ.م.|year_leader2=۳۳۶–۳۳۰ پ.م.|title_leader=شاه (xšāyaϑiya) '''یا''' [[شاه شاهان]] (xšāyaϑiya xšāyaϑiyānām)|stat_year1=۵۰۰ پ.م.|stat_pop1=۱۷ میلیون تا ۳۵ میلیون|ref_pop1=<ref name="Dynamics of Ancient Empires">{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}</ref>|footnotes={{plainlist|
*{{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' زبان بومی.
*{{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' زبان ادبی در [[بابل]].}}|stat_area2=۵۵۰۰۰۰۰|stat_year2=۵۰۰ پ.م. <ref name="Turchin">{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}</ref><ref name="Taagepera">{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959}}</ref>}}'''شاهنشاهی هخامنشی''' یا '''هخامنشیان''' (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد، «۲۲۰ سال») شاهنشاهی‌ای در دوران باستان بود که بدست [[کوروش بزرگ]] بنیاد نهاده شد. این نخستین دولتی بود که همه جهان متمدن آن روز را دربرمی‌گرفت و زین‌رو، شاهنشاهی هخامنشی نخستین و تنها دولتی است که همه جهان را برای بیش از سه سده یکپارچه کرد. پادشاهان این دودمان از پارسیان بودند و تبار خود را به «[[هخامنش]]» می‌رساندند که سرکردهٔ خاندان [[پاسارگاد]] از خاندان‌های [[پارسیان]] بوده‌است. [[هخامنش]] باید حوالی پایان سدهٔ هشتم یا ربع نخست سدهٔ هفتم پ. م بر مسند قدرت بوده باشد. چش پش، پسر هخامنش در فاصلهٔ تقریبی ۶۷۵ تا ۶۴۰ پ. م، رهبری طوایف پارسی را به دست گرفته بود.<ref>{{پک|داندامایف|1381|ک=تاریخ سیاسی هخامنشیان|ص=18}}</ref>▼
▲|footnotes = {{لنگر|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' زبان بومی.{{سخ}}{{لنگر|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' زبان رسمی و زبان میانجی''.<ref>Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.</ref>{{سخ}}{{لنگر|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' زبان ادبی در بابل.
▲'''شاهنشاهی هخامنشی''' یا '''هخامنشیان''' (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد، «۲۲۰ سال») شاهنشاهی‌ای در دوران باستان بود که بدست [[کوروش بزرگ]] بنیاد نهاده شد. این نخستین دولتی بود که همه جهان متمدن آن روز را دربرمی‌گرفت و زین‌رو، شاهنشاهی هخامنشی نخستین و تنها دولتی است که همه جهان را برای بیش از سه سده یکپارچه کرد. پادشاهان این دودمان از پارسیان بودند و تبار خود را به «[[هخامنش]]» می‌رساندند که سرکردهٔ خاندان [[پاسارگاد]] از خاندان‌های [[پارسیان]] بوده‌است. [[هخامنش]] باید حوالی پایان سدهٔ هشتم یا ربع نخست سدهٔ هفتم پ. م بر مسند قدرت بوده باشد. چش پش، پسر هخامنش در فاصلهٔ تقریبی ۶۷۵ تا ۶۴۰ پ. م، رهبری طوایف پارسی را به دست گرفته بود.<ref>{{پک|داندامایف|1381|ک=تاریخ سیاسی هخامنشیان|ص=18}}</ref>
هخامنشیان، در آغاز پادشاهان بومی [[پارس]] و سپس [[انشان]] بودند ولی با شکستی که [[کوروش بزرگ]] بر [[ایشتوویگو]] واپسین پادشاه [[ماد]] وارد آورد و سپس گرفتن [[لیدیه]] و [[تمدن بابل|بابل]]، پادشاهی هخامنشیان تبدیل به شاهنشاهی بزرگی شد. از این رو [[کوروش بزرگ]] از نوادگان (شاه انشان، کوروش یکم، کمبوجیه یکم) را بنیانگذار [[شاهنشاهی]] هخامنشی می‌دانند.<ref>''La Parse avant Empire'', P.Briant,IA ,1984.P.71-118</ref>
| |||