زبان اوستایی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{Infobox language|name=اوستایی|nativename=upastauuakaēna - *𐬎𐬞𐬀𐬯𐬙𐬀𐬎𐬎𐬀𐬐𐬀𐬉𐬥𐬀|region=شرق [[فلات ایران]]|ethnicity=[[آریایی]]|era=[[عصر آهن]], آخر [[عصر برنز]]|familycolor=هندو-اروپایی|fam2=[[زبان‌های هندوایرانی|هندو-ایرانی]]|fam3=[[زبان‌های ایرانی|ایرانی]]|fam4=|script=''خط بومی ندارد''<br/>[[الفبای اوستایی]] <small>([[خط پهلوی]]; مستقلانه از آن تکوین یافته است)</small><br/>[[خط گجراتی]] <small>(بدست [[زرتشتیان هند|زرتشتیان هندی]] بکار گرفته می‌شود)</small>|iso1=ae|iso2=ave|iso3=ave|glotto=aves1237|glottorefname=اوستایی|lingua=58-ABA-a|map=Bodleian J2 fol 175 Y 28 1.jpg|mapcaption=''یسنا'' ۲۸.۱, [[گات‌ها|''اهنود'' گاثا]] (Bodleian MS J2)|notice=IPA}}'''زبان اوستایی'''<ref>{{Citation|last=Wells|first=John C.|title=Longman pronunciation dictionary|year=1990|page=53|location=Harlow, England|publisher=Longman|isbn=0-582-05383-8}} entry "Avestan"</ref> که در گذشته آن را '''زبان [[زند (اوستا)|زند]]''' نیز می‌شناختند؛ از شاخهٔ زبانهای ایرانی باستان و جزو زبان‌های شرقی ایران بوده و از درخت تناور [[زبان‌های هندواروپایی|زبان‌های هندو-اروپایی]] است.<ref>A Grammar Of Gatha-Avestan, Robert S.P.Beekes,p XXI</ref> [[نسک]]‌های [[اوستا]]، کتاب مقدس [[مزدیسنا|زرتشتیان]] را بدین زبان نوشته‌اند. این زبان هم‌ریشه با [[سانسکریت]] و نزدیک به [[پارسی باستان]] است.<ref>,The Iranian Languages, Gernol Windfuhr, p 43</ref> این زبان در سرزمین‌های باستانی [[رخج]]، [[باختر (بلخ)|باختر]]، [[هریوا]] و [[مرگوش]] ([[خراسان|خراسان کهن]]، [[خوارزم|خورازم کهن]] و [[سغد|سغد کهن]]) <ref>{{cite web|url=http://www.people.fas.harvard.edu/~witzel/AryanHome.pdf|title=THE HOME OF THE ARYANS|publisher=[[Harvard University]]|last=Witzel|first=Michael|author-link=Michael Witzel|page=10|quote=Since the evidence of Young Avestan place names so clearly points to a more eastern location, the Avesta is again understood, nowadays, as an East Iranian text, whose area of composition comprised -- at least -- SīstånSīstā̊n/Arachosia, Herat, Merw and Bactria.|access-date=8 May 2015}}</ref> گویش‌ور داشته است. بیشترین تأثیرپذیری فرهنگ زبانی اوستایی از فرهنگ بلخی-مروزی یا [[فرهنگ یاز]] {{به انگلیسی|Yaz culture}} بوده است<ref>[[J. P. Mallory|Mallory, J P]] (1997). ''Encyclopedia of Indo-European culture''. page 653. London: Fitzroy Dearborn Publishers. {{ISBN|978-1-884964-98-5}}. entry "Yazd culture".</ref> از اینرو اوستا و زبانش را از دسته زبان‌های ایرانی خاوری رده‌بندی می‌کنند.

:{{unicode|a ā ə ə̄ e ē o ō åā̊ ą i ī u ū}}

| {{Unicode|åā̊}} {{IPA|/ɒ:/}}

<table class="wikitable"><tr><th rowspan="2">صرف</th><th colspan="3">پایانه‌های عادی</th><th colspan="3">پایانه‌های aدار (مذکر و خنثی)</th></tr><tr><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th></tr><tr><th>نهادی</th><td> -s</td><td> -ā</td><td> -ō (-as), -ā</td><td>-ō </td><td>-a </td><td> -a </td></tr><tr><th>ندایی</th><td>–</td><td href="ژاله آموزگار"> -ā</td><td> -ō (-as), -ā</td><td href="زبان فارسی"> -a </td><td href="محسن ابوالقاسمی"> -a </td><td> -a, -ånghōā̊nghō</td></tr><tr><th>رایی</th><td> -əm</td><td> -ā</td><td> -ō (-as, -ns), -ā</td><td>-əm </td><td>-a </td><td href="رده:زبان اوستایی"> -ą </td></tr><tr href="رده:اوستا"><th href="رده:زبان‌های ایرانی">بایی</th><td href="رده:زبان‌های ایرانی باستان"> -ā</td><td href="رده:زبان‌های ایرانی شرقی"> -byā</td><td href="رده:زبان‌های ایزو ۶۳۹–۱"> -bīš</td><td href="رده:زبان‌های دارای کد ایزو ۶۳۹–۲">-a</td><td href="رده:زبان‌های مرده"> -aēibya </td><td href="رده:زبان‌های منقرض‌شده آسیا"> -āiš </td></tr><tr href="رده:زبان‌ها"><th>برایی</th><td> -ē</td><td> -byā</td><td> -byō (-byas)</td><td> -āi </td><td> -aēibya </td><td> -aēibyō </td></tr><tr><th>ازی</th><td> -at</td><td> -byā</td><td> -byō</td><td> -āt </td><td> -aēibya </td><td> -aēibyō </td></tr><tr><th>وابستگی (اضافی)</th><td> -ō (-as)</td><td> -åā̊</td><td> -ąm</td><td> -ahe </td><td> -ayåayā̊ </td><td> -anąm </td></tr><tr><th>دری</th><td> -i</td><td> -ō, -yō</td><td> -su, -hu, -šva</td><td> -e </td><td> -ayō </td><td> -aēṣ̌u , -aēṣ̌va</td></tr></table>

<table class="wikitable"><tr><th rowspan="2">صرف</th><th colspan="3">پایانه‌های aدار (مذکر و خنثی)</th></tr><tr><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th></tr><tr><th>نهادی</th><td>yasnō</td><td>yasna</td><td> yasna</td></tr><tr><th>ندایی</th><td href="زبان فارسی">yasna</td><td href="محسن ابوالقاسمی">yasna</td><td> yasna</td></tr><tr><th>رایی</th><td>yasnəm</td><td>yasna</td><td href="رده:زبان اوستایی"> yasną</td></tr><tr href="رده:اوستا"><th>بایی</th><td href="رده:زبان‌های دارای کد ایزو ۶۳۹–۲">yasna</td><td href="رده:زبان‌های مرده"> yasnaēibya </td><td href="رده:زبان‌های منقرض‌شده آسیا"> yasnāiš</td></tr><tr href="رده:زبان‌ها"><th>برایی</th><td>yasnāi</td><td> yasnaēibya </td><td> yasnaēibyō </td></tr><tr><th>ازی</th><td>yasnāt</td><td> yasnaēibya</td><td> yasnaēibyō</td></tr><tr><th>وابستگی (اضافی)</th><td>yasnahe</td><td> yasnayåyasnayā̊ </td><td> yasnanąm</td></tr><tr><th>دری</th><td>yasne</td><td> yasnayō</td><td> yasnaēṣ̌u</td></tr></table>

<table class="wikitable"><tr><th rowspan="2">صرف</th><th colspan="3">پایانه‌های āدار (مونث)</th><th colspan="3">پایانه‌های i و ī-دار (مذکر، خنثی و مونث)</th></tr><tr><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th></tr><tr><th>نهادی</th><td>-a</td><td>-e</td><td>-åā̊</td><td>-iš</td><td>-i</td><td>-ayō</td></tr><tr><th>ندایی</th><td>-e</td><td href="ژاله آموزگار">-e</td><td>-åā̊</td><td href="زبان فارسی">-e</td><td href="محسن ابوالقاسمی">-i</td><td>-----</td></tr><tr><th>رایی</th><td> -ąm</td><td>-e</td><td>-åā̊</td><td>-īm</td><td>-i</td><td href="رده:زبان اوستایی">-īš</td></tr><tr href="رده:اوستا"><th>بایی</th><td href="رده:زبان‌های ایرانی باستان">-aya</td><td href="رده:زبان‌های ایرانی شرقی">-ābya</td><td href="رده:زبان‌های ایزو ۶۳۹–۱">-ābīš</td><td href="رده:زبان‌های دارای کد ایزو ۶۳۹–۲">-i</td><td href="رده:زبان‌های مرده">-ibya</td><td href="رده:زبان‌های منقرض‌شده آسیا">----</td></tr><tr href="رده:زبان‌ها"><th>برایی</th><td>-ayāi</td><td>-ābya</td><td>-ābyō</td><td>-ə̄e</td><td>-ibya</td><td>-ibyō</td></tr><tr><th>ازی</th><td>-ayāṯ</td><td>-ābya</td><td>-ābyō</td><td>-ōit</td><td>-ibya</td><td>-ibyō</td></tr><tr><th>وابستگی (اضافی)</th><td> -ayåayā̊</td><td> -ayåayā̊</td><td> -anąm</td><td>-ōiš</td><td>-----</td><td> -inąm </td></tr><tr><th>دری</th><td>-aya</td><td>----</td><td>-āhu</td><td>-a</td><td>-----</td><td>-----</td></tr></table>برای نمونه واژه '''''گَئیری''''' {{به اوستایی|𐬔𐬀𐬌𐬭𐬌|gairi}} به معنای کوه که <u>مذکر</u> است و در این دسته گنجانیده می‌شود. همریشه‌های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه‌های «'''گَر'''» در [[زبان فارسی|پارسی]]<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=دهخدا|کد زبان=fa|تاریخ=|وب‌گاه=پارسی ویکی|نشانی=https://www.parsi.wiki/fa/wiki/topicdetail/a1c674a570dc437ab29cb0f8303924fc|عنوان=مدخل گر}}</ref>، «'''قَرِه'''» (qare) در مازندرانی (مانند قره قئلند-qare qoeland که نام کوهی است در [[مردم کتول|شهرستان کتول]])<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa , mzn|تاریخ=|وب‌گاه=تبرستان، فرهنگ لغات مازندرانی|نشانی=https://tabarestan.ir/dictionary/viewName/24696-%D9%82%D8%B1%20%D9%82%D9%84%D9%86%D8%AF|عنوان=مدخل قره قلند}}</ref> و «'''غَر'''» (ǧar) در [[زبان پشتو|پشتو]] <ref name=":1">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=en|تاریخ=|وب‌گاه=ویکی واژه انگلیسی|نشانی=https://en.wiktionary.org/wiki/%D8%BA%D8%B1#Pashto|عنوان=مدخل غر}}</ref><ref name=":2">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=ps|تاریخ=|وب‌گاه=قاموسونه|نشانی=http://www.qamosona.com/j/|عنوان=مدخل غر (فرهنگ بزرگ پشتو-انگلیسی)}}</ref>به همان معنا دیده می‌شوند.

<table class="wikitable"><tr><th rowspan="2">صرف</th><th colspan="3">پایانه‌های ī-دار (مونث)</th></tr><tr><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th></tr><tr><th>نهادی</th><td>-i</td><td>-i</td><td>-īṣ̌</td></tr><tr><th>ندایی</th><td>-i</td><td href="ژاله آموزگار">-i</td><td>----</td></tr><tr><th>رایی</th><td>-īm</td><td>-i</td><td>-iṣ̌</td></tr><tr href="رده:اوستا"><th>بایی</th><td href="رده:زبان‌های ایرانی باستان">-ya</td><td href="رده:زبان‌های ایرانی شرقی">-ibya</td><td href="رده:زبان‌های ایزو ۶۳۹–۱">-ibiš</td></tr><tr href="رده:زبان‌ها"><th>برایی</th><td>-yāi</td><td>-ibya</td><td>-ibyō</td></tr><tr><th>ازی</th><td>-yāṯ</td><td>-ibya</td><td>-ibyō</td></tr><tr><th>وابستگی (اضافی)</th><td> -yåyā̊</td><td>----</td><td> -inąm</td></tr><tr><th>دری</th><td>-aya</td><td>----</td><td>-iṣ̌u</td></tr></table>برای نمونه واژه '''''بَرِثری''''' {{به اوستایی|𐬠𐬀𐬭𐬆𐬚𐬭𐬍|barəθrī}} به معنای مادر و زاینده که مونث است و در این دسته گنجانیده می‌شود.

<table class="wikitable"><tr><th rowspan="2">صرف</th><th colspan="3">پایانه‌های u-دار (مذکر)</th></tr><tr><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th></tr><tr><th>نهادی</th><td>-uš</td><td>-u/-ū</td><td>-auuō</td></tr><tr><th>ندایی</th><td>-ō</td><td href="ژاله آموزگار">-u/-ū</td><td>----</td></tr><tr><th>رایی</th><td>-ūm</td><td>-u/-ū</td><td>-ūš</td></tr><tr href="رده:اوستا"><th>بایی</th><td href="رده:زبان‌های ایرانی باستان">-u</td><td href="رده:زبان‌های ایرانی شرقی">-ubiia</td><td href="رده:زبان‌های ایزو ۶۳۹–۱">----</td></tr><tr href="رده:زبان‌ها"><th>برایی</th><td>-auua</td><td>-ubiia</td><td>-ubiiō</td></tr><tr><th>ازی</th><td>-aoṯ</td><td>-ubiia</td><td>-ubiiō</td></tr><tr><th>وابستگی (اضافی)</th><td>-aoš/-ə̄uš</td><td>-uuåuuā̊</td><td> -unąm</td></tr><tr><th>دری</th><td>-āu</td><td>-uuō</td><td>-uṣ̌u</td></tr></table>برای نمونه واژه '''''پَسْو''''' {{به اوستایی|𐬞𐬀𐬯𐬎|pasu}} به معنای چارپای اهلی و دام که مذکر است و در این دسته گنجانیده می‌شود. همریشه‌های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه‌های «'''بَسوق'''» در پارسی نو<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=دهخدا|کد زبان=fa|تاریخ=|وب‌گاه=پارسی ویکی|نشانی=https://www.parsi.wiki/fa/wiki/topicdetail/d9e06e87d2b940f5b7ed4513d0f08ea8|عنوان=مدخل بسوق}}</ref>، «'''پَس'''» (پەس/پأس-pas) در [[کردی کلهری]]، [[زبان لکی|لکی]] و [[زازاکی]]، «'''پَز'''» در [[سورانی|کردی سورانی]] و [[کرمانجی]] (پەز-‎paz)<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=ku|تاریخ=|وب‌گاه=ویکی‌واژه کردی کرمانجی|نشانی=https://ku.wiktionary.org/wiki/pez|عنوان=مدخل pez}}</ref>، «'''پَس'''» (pas) در [[بلوچی]]<ref name=":4">{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ سید گنج|نام خانوادگی=شاه هاشمی|نام=سید ظهور|ناشر=|سال=۱۹۷۸|شابک=|مکان=کراچی|صفحات=۲۷۳}}</ref>، «'''پسه'''» (psᶕ/pәsᶕ) در [[زبان پشتو|پشتو]] <ref name=":5">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=ps|تاریخ=|وب‌گاه=قاموسونه|نشانی=http://www.qamosona.com/j/|عنوان=مدخل پسه}}</ref>و «'''فیش'''» (фус -fus) یا «'''فوش'''» (фыс -fys)<ref name=":6">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=oss , ru|تاریخ=|وب‌گاه=فرهنگ برخط آسی-روسی|نشانی=http://slovar.iriston.com/index.php?q=%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%B0&showcat=jump&f=-1&PHPSESSID=ofd2srjna5julpalprq5s31rd4|عنوان=مدخل овца (به روسی)}}</ref> <ref name=":7">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=oss , ru|تاریخ=|وب‌گاه=فرهنگ برخط آسی-روسی|نشانی=http://slovar.iriston.com/news.php?newsid=45200|عنوان=مدخل фыс (به آسی)}}</ref>در [[زبان آسی|آسی]] به معنای گوسفند و دام دیده می‌شوند.

</th></tr><tr><th>مفرد</th><th>مثنی</th><th>جمع</th></tr><tr><th>نهادی</th><td>-āuš/ -aoš</td><td>-auuā</td><td>-auuō</td></tr><tr><th>ندایی</th><td>-āuš/ -aoš</td><td href="ژاله آموزگار">-auuā</td><td>----</td></tr><tr><th>رایی</th><td>-ąm</td><td>-auuā</td><td>-ā̊</td></tr><tr href="رده:اوستا"><th>بایی</th><td href="رده:زبان‌های ایرانی باستان">-auua</td><td href="رده:زبان‌های ایرانی شرقی">-----</td><td href="رده:زبان‌های ایزو ۶۳۹–۱">-aobīš</td></tr><tr href="رده:زبان‌ها"><th>برایی</th><td>-auuōi/ -auue</td><td>-----</td><td>----</td></tr><tr><th>ازی</th><td>-aoṯ</td><td>-----</td><td>----</td></tr><tr><th>وابستگی (اضافی)</th><td>-ə̄uš</td><td>-auuåauuā̊</td><td> -auunąm</td></tr></table>برای نمونه واژه '''''گائو/ گَئُ''''' {{به اوستایی|𐬔𐬁𐬎/𐬔𐬀𐬊|gāu/gao}} به معنای گاو که مذکر است و در این دسته گنجانیده می‌شود. همریشه‌های واژه یادشده اوستایی امروزه به دیسه‌های «'''گاو'''» در پارسی نو<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=دهخدا|کد زبان=fa|تاریخ=|وب‌گاه=پارسی ویکی|نشانی=https://www.parsi.wiki/fa/wiki/topicdetail/6a642b9d71fe429c84abab9903b2c141|عنوان=مدخل «گاو»}}</ref>، «'''گا'''» (گا-gā) در [[کردی کلهری]]، [[زبان لکی|لکی]]، [[زازاکی]]، [[سورانی|کردی سورانی]] و [[کرمانجی]] <ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=ku|تاریخ=|وب‌گاه=ویکی‌واژه کردی|نشانی=https://ku.wiktionary.org/wiki/ga|عنوان=مدخل «ga»}}</ref>، «'''گوک'''» (gúk) در [[بلوچی]]<ref name=":4" />، «'''غوا'''» (ǧwâ) در [[زبان پشتو|پشتو]] <ref name=":5" />و «'''غوگ'''» (гъог-ǧog) یا «'''قوگ'''» (хъуг -qug)<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=ru|تاریخ=|وب‌گاه=فرهنگ برخط آسی-روسی|نشانی=http://slovar.iriston.com/news.php?newsid=4058|عنوان=مدخل «гъог»}}</ref> <ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=ru|تاریخ=|وب‌گاه=فرهنگ برخط آسی-روسی|نشانی=http://slovar.iriston.com/news.php?newsid=47241|عنوان=مدخل «хъуг»}}</ref>در [[زبان آسی|آسی]] به معنای گاو دیده می‌شوند.