استوانه کوروش: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Nabonidus cylinder sippar bm1.jpg|بندانگشتی|250px|[[استوانه‌های نبونعیدنبونایید|استوانهٔ نبونعیدنبونایید]]، یافت‌شده در [[سیپار]].]]

استوانهٔ گلی بُشکه‌مانند کوروش، شبیه به اشیائی بود که از دوران فرمانروایی پادشاهان آشور نو و بابل نو، از سدهٔ هشتم پیش از میلاد بسیاری از کتیبه‌های سلطنتی بابلی بر روی آن‌ها نوشته می‌شد. این شکلِ خاص، در دوران بابل نو رایج بود و تنها برای گل‌نوشته‌هایی همچون متن‌های شاهی به‌کار می‌رفت که در پیِ بنا دفن می‌شدند. پیش از این نیز گل‌نوشته‌هایی با همین شکل در [[میان‌رودان]] ساخته شده‌اند و استوانهٔ کوروش نیز در ادامهٔ همین سنت ساخته شده‌است.<ref>{{پک|رزمجو|۱۳۸۹|ک=استوانهٔ کورش بزرگ|ص=۴۷}}</ref> در حقیقت متن توسط کاهنان مردوخمردوک با تقلیدی از متون کهن نئو-آشوری، به ویژه کتیبه‌های نوشته‌شدهٔ آشوربانیپال در بابل، نوشته‌شده‌است؛ بنابراین، استوانه ساختی به شیوهٔ معمول کتیبه‌های میان‌رودان دارد و به‌عنوان پی‌بنا در دیوار بابل برای یادبود بازسازی‌های کوروش در آن‌جا گذاشته‌شده‌است.<ref>{{پک|Dandamayev|۱۹۹۳|ک=The Cyrus cylinder|ص=۵۲۱–۵۲۲}}</ref>

متن حاوی روایتی از فتح بابل توسط کوروش در ۵۳۹ پ.م. است و با گفتاری از [[مردوخمردوک]] ایزد بابلی در مورد جنایت‌های [[نبونعیدنبونایید]]، آخرین پادشاه کلدانی، آغاز می‌شود (سطرهای ۴–۸). در ادامه روایتی از جستجوی [[مردوخمردوک]] برای یافتن پادشاه شایسته، انتساب کوروش به حکمرانی تمام جهان و عاملیت او در فتح بابل بدون جنگ آورده می‌شود (سطرهای ۹–۱۹). سپس کوروش، با لحن اول شخص، القاب و نسب خود را برمی‌شمرد (سطرهای ۲۰–۲۲) و اعلام می‌کند که صلح کشور را تضمین کرده (سطرهای ۲۲–۲۶) که به موجب آن او و پسرش کمبوجیه مشمول رحمت مردوخمردوک شده‌اند (سطرهای ۲۶–۳۰). او بازسازی معبد، که در دوران زمامداری نبونعیدنبونایید به فراموشی سپرده شده بود و اجازه‌اش به تبعیدشدگان مبنی بر بازگشت به میهن‌شان را توصیف می‌کند (سطرهای ۳۰–۳۶). در پایان، پادشاه بازسازی دفاع شهر بابل را توصیف کرده (سطرهای ۳۶–۴۳) و گزارش می‌کند که به هنگام بازسازی، کتیبه‌ای از [[آشوربانیپال]] را دید. (سطرهای ۴۳–۴۵)<ref name="ToolAutoGenRef5" />

# بخش نخست گل‌نوشته که در آن از نبونعیدنبونایید و کوروش سخن گفته‌شده، از آن‌ها به‌صورت سوم شخص یاد می‌شود (سطر ۱–۱۹). نویسندهٔ این بخش احتمالاً یکی از کاتبان یا کاهنان بابلی بوده‌است.

متن با پیشگفتاری آغاز می‌شود که سطرهای نخست آن از میان رفته‌است. احتمالاً این پیشگفتار براساس الگوهای بابلی نوشته شده بود. متن به‌صورت یک بیانیه تنظیم شده‌است و در آن تلاش نویسندگان بر این بوده تا هر جمله در یک سطر بیان شود و در پایان هر سطر، جمله به پایان برسد. تنظیم‌کنندگان متن تا حد امکان در این کار موفق بوده‌اند اما در چند مورد به‌دلیل نوع جمله‌بندی، جمله در پایان سطر تمام نشده‌است.<ref>{{پک|رزمجو|۱۳۸۹|ک=استوانهٔ کورش بزرگ|ص=۵۷}}</ref>[[پرونده:Cyrus cylinder extract.png|چپ|بندانگشتی|300px|متن استخراج شده از استوانه کورش، خطوط ۱۵ تا ۲۱.]]همان‌طور که قطعه‌های تازه‌یافته‌شدهٔ استوانه تأیید می‌کنند، متن استوانهٔ کوروش با دیدگاه مردوک آغاز شده‌است (سطر ۱–۱۰) که با خشمی خدایی وضعیت بابل را در دورهٔ فرمانروایی پادشاه بابلی نظاره می‌کرد. متن آسیب دیده و بسیاری از جزئیات آن از بین رفته‌است، اما با زبانی جانبدارانه و متقاعدکننده به ساخت و وقف پرستشگاهی موهن به مقدسات، به برانداختن حمایت‌های مناسب از پرستشگاه و آیین مردوک که توهینی به حرمت خدای بزرگ بود، به تحمیل مالیات‌های ویرانگر بر مردم و به ناراحتی و ترک‌شدن پرستش‌گاه دیگر خدایانی که مجسمه‌های آن‌ها به بابل آورده شده‌بودند و در آن‌جا نگاه داشته می‌شدند، اشاره می‌کند. نام نبونعید،نبونایید، پادشاه ستمگری که باعث این اوضاع بود، از بین رفته‌است. متن آشکارا نام پسر و نایب‌السلطنهٔ او را در این گناهان به میان می‌کشد.<ref>{{پک|استولپر|۱۳۹۳|ک=کوروش بزرگ|ص=۴۰}}</ref>

در ادامهٔ متن (سطرهای۱۰–۱۲) که هنوز از دید مردوک بیان می‌شود، از خشم خدا کاسته می‌شود. او به مکان‌های مقدس نابودشده (که باز هم از اصلاحات کوروش خبر می‌دهد) و وضعیت مرگ‌آور مردم «[[سومر]] و [[اکد]]» (اصطلاحی قدیمی برای بابل) می‌اندیشد. زاویهٔ دید متن با بررسی همهٔ سرزمین‌ها از سوی مردوک و جستجوی دقیق برای یافتن پادشاهی دادگر گسترش می‌یابد. او کوروش، شاه [[انشان|اَنشان]] را می‌یابد (سطرهای ۱۲–۱۳)، دست او را می‌گیرد، از او می‌خواهد تا فرمانروای برتر باشد و [[ماد]] و سرزمین‌های کوهستانی مجاور بابل را مطیع خود سازد (باز هم از اصطلاحات ادبی کهن برای این سرزمین‌ها استفاده شده‌است نه از نام‌های سیاسی تازه). مردوک که از کارهای نیک کوروش خشنود شده‌است، به او فرمان می‌دهد که به بابل آید (سطرهای ۱۴–۱۵). در اینجا زاویهٔ دید محدود می‌شود و از نگاه کردن آسمانی به همراهی در زمین تغییر می‌کند (سطرهای ۱۵–۱۷). مردوک کوروش را همراهی می‌کند و همچون یک دوست و همراه در کنارش گام برمی‌دارد، و سپاه بزرگِ مجهز به جنگ‌افزار او در کنارش پیش می‌رفتند. مردوک کوروش را بدون جنگ و نبرد به بخشی در مرکز بابل بُرد که شوانَه نام داشت و کاخ سلطنتی و پرستشگاه مردوک در آن‌جا بود. او نبونعیدنبونایید پادشاه ناپرهیزگار بابلی را تسلیم کرد (چیز بیشتری از او گفته نشده‌است). مردم بابل و سومر و اکد و رهبران و حاکمان‌شان (باز هم از اصطلاحات قدیمی که دیگر از لحاظ سیاسی کاربرد نداشتند، استفاده شده‌است) به او احترام گذاشتند و خوشحال بودند که او را به عنوان یک نجات‌دهنده ستایش می‌کردند (سطرهای ۱۸–۱۹).<ref>{{پک|استولپر|۱۳۹۳|ک=کوروش بزرگ|ص=۴۱}}</ref>

سپس کوروش با تغییری صریح در بیان خود، به موقعیت‌های جغرافیایی می‌پردازد و دربارهٔ شهرها و سرزمین‌های آشور، شمال بابل، سرزمین‌های مسیر [[رود دیاله]] و شرق [[رود دجله]] تا شوش در خوزستان و نواحی بین بابل از سمت غرب و ماد و پارس از سمت شرق سخن می‌گوید. او می‌گوید که پرستشگاه‌های مقدس آن‌ها را از نو ساخته‌است، خدایانشان را به پرستشگاه‌ها بازگردانده و مردم را گردآورده و به سکونتگاه‌هایشان بازگردانده‌است؛ در اینجا از گردآوردن و سکونت دوباره استفاده شده‌است که از زمان [[حمورابی]] پادشاه بابل، شیوهٔ رایج برای بیان بازگرداندن صلح‌آمیز نظم بوده‌است (سطرهای ۳۰–۳۲). کوروش خدایان را به پرستشگاه‌هایشان بازگرداند (سطرهای ۳۳–۳۴) و به این ترتیب به جبران ناسپاسی نبونعیدنبونایید که باعث خشم خدایان شده‌بود (سطرهای ۹–۱۰) پرداخت، به این امید که خدایانی که به پرستشگاه‌هایشان بازگردانده شده‌اند به پاس کار نیک او، در مقابل خدایان بزرگ بابل، بِل (مردوک) و نَبو (پسر او)، به نیکی از او یاد کنند و خواستار برکت و دعا برای او و پسرش کمبوجیه باشند (سطرهای ۳۴–۳۶).<ref>{{پک|استولپر|۱۳۹۳|ک=کوروش بزرگ|ص=۴۳}}</ref>

کوروش از کارگزاردن درهایی با چوب سدر و روکش مفرغین و با آستانه‌ها و دیگر قطعات آن‌ها در ساختمانی (شاید پرستشگاه مردوک) سخن می‌گوید (سطرهای ۴۲–۴۳). او می‌گوید در جریان این کار کتیبه‌ای از [[آشوربانی‌پال]] شاه آشوری را یافته و در جای خود قرار داده‌است (سطرهای ۴۳–۴۴) که درست مانند کتیبه‌های ساختمانی دشمن او، نبونعید،نبونایید، به یافتن اسنادی از شاهان کهن بابل اشاره می‌کند. در پایان متن استوانه، کوروش از مردوک می‌خواهد به او زندگانی دراز، سلطنتی پایدار و خاطره‌ای جاودانه ببخشد (سطرهای ۴۴–۴۵).<ref>{{پک|استولپر|۱۳۹۳|ک=کوروش بزرگ|ص=۴۳}}</ref>

* سطرهای ۳–۸: توصیف کارهای ناشایست نبونعیدنبونایید.

* سطرهای ۹–۱۱: توجه خدایان به رفتارهای نبونعیدنبونایید و رحم آوردن بر بابلیان.

متن استوانه نشان می‌دهد که پردازندهٔ آن دارای دانش «تخصصی» واژگان، القاب، اصطلاحات و مَجازها، و عناصر نگارشی بوده‌است تا بتواند بیش‌تر، مهم بودن اثر را نشان دهد نه تازگی آن را. در ورای این ظاهر پرطمطراق، به ساختار دقیق و فاخر نیز توجه شده‌است. شروع متن با مضمونی تلفیقی یک نوآوری است: جملهٔ زمان‌دار آغاز متن که صحنه و موقعیت را آماده می‌کند مشخصه‌ای است که در کتیبه‌های کهن‌تر هم دیده می‌شد که بر روی ستون‌های سنگی یادبودی نوشته می‌شدند و در مکان باز قرار داده می‌شدند، اما در کتیبه‌هایی که بر روی استوانه نوشته می‌شدند و در شالودهٔ ساختمان‌ها قرار می‌گرفتند، این ویژگی به چشم نمی‌خورد. عدم حضور کوروش در سطرهای آغازین در یک کتیبهٔ سلطنتی که موضوع اصلی مورد تأکید آن شاه است، بسیار عجیب است، اما در اینجا نیز نوع متفاوتی از تأکید از طریق انتظار ایجاد می‌شود. توصیف اولیه از ستمگری نبونعیدنبونایید بسیار همانند به کتیبه‌ای بر روی یک ستون سنگی متعلق به خود نبونعیدنبونایید است که نابودی بابل به دست آشوری‌ها در سده‌های پیش را توصیف می‌کند. ارجاعات متقابل و تغییر بیان در بخش‌های نخست و دوم متن کوروش بسیار مؤثرتر از تکرار و بیان صرف توانسته‌است به این پیام جان ببخشد که فرمانروایی کوروش تحقق خواست مردوک بوده‌است. تغییر دیدگاه از آسمان به زمین، از ایران به بابل و از بابل به خارج، کیفیت اثر را نشان می‌دهد.<ref>{{پک|استولپر|۱۳۹۳|ک=کوروش بزرگ|ص=۴۴}}</ref>

# خشمگین از اینکه او (=نبونیدنبونایید) (آنان را) (= خدایان غیربابلی) به (شهر) شوانّه (= بابل) وارد کرده بود. مردوک بلند [پایه، انلیلِ خدایان] برحم آمد. (او) به همهٔ زیستگاه‌هایی که جایگاه‌های (مقدس) شان ویران گشته بود

در سال ۱۹۷۵ میلادی، [[پاول ریچارد-برگر]]، استاد پیشین [[دانشگاه مونستر]] نخستین کسی بود که سطر ۳۶ گل‌نوشته را خواند زیرا که تا آن زمان به‌دلیل آسیب‌دیدگی متن خوانده نشده بود. پژوهش‌های وی نشان داده بود که قطعهٔ گل‌نوشته‌ای استوانه‌ای موجود در دانشگاه ییل، که پیش‌تر گمان برده می‌شد متعلق به [[نبونعیدنبونایید]] باشد، بخشی از استوانهٔ کوروش است. او متن استوانه را با توجه به قطعهٔ جدید، حرف‌نویسی و ترجمه کرد و پیشنهادهایی برای بازسازی برخی از افتادگی‌ها به‌زبان آلمانی منتشر کرد.<ref name=ToolAutoGenRef4 />

=== در رویدادنامه نبونیدنبونایید ===

ورود کوروش «بدون جنگ و پیکار» به شهر بابل، در یک سالنامهٔ بابلی که به [[رویدادنامه نبونیدنبونایید]] مشهور است، تأیید شده‌است: «در روز شانزدهم ماه [[تشریتو]] (۱۲ مهر ۱۱۶۰ پیش از ایرانی (هجری خورشیدی)/ ۱۱ اکتبر ۵۳۹ پیش از میلاد) «گَئوبَروَه» فرماندار گوتیوم همراه با سپاه کوروش بدون جنگ و پیکار به بابل اندر آمد».