راست‌پنج‌گاه: تفاوت میان نسخه‌ها

حدس زده می‌شود که زمانی که (در دوران قاجاریه) [[ردیف موسیقی ایرانی]] تدوین می‌شد، تدوین‌کنندگان آن ابتدا تعداد زیادی از گوشه‌ها را در دستگاه‌های ماهور، شور و متعلقات آن، همایون و اصفهان، سه‌گاه، چهارگاه و نوا تقسیم کرده‌اند و آنچه باقی‌مانده را در دستگاه راست‌پنج‌گاه قرار داده‌اند. حدس دیگر آن است که دستگاه راست‌پنج‌گاه در واقع برای مرحلهٔ عالی فراگیری موسیقی ایرانی تدوین شده بوده تا نوازندگان برتر به کمک آن با رموز مرکب‌نوازی و مرکب‌خوانی آشنا شوند.<ref>{{پک|فخرالدینی|۱۳۹۴|ک=تجزیه و تحلیل و شرح ردیف|ص=۴۱۳}}</ref> از همین رو، راست‌پنج‌گاه کمتر از تمام دستگاه‌های دیگر اجرا می‌شود.<ref dir=ltr>{{پک|Farhat|2004|ک=The Dastgah Concept|ص=100|زبان=en}}</ref>

 

 

گوشه‌های مختلف دستگاه معمولاً با فرود «بال کبوتر» به [[نت پایه]] بازمی‌گردند، که عبارت است از پرش به درجهٔ پنجم و بازگشت به نت پایه (مثلاً در راست‌پنج‌گاه برپایهٔ نت [[فا (نت موسیقی)|فا]]، فرود بال کبوتر با اجرای پی‌درپی سه نت «فا، دو، فا» شکل می‌گیرد).<ref>{{پک|فخرالدینی|۱۳۹۴|ک=تجزیه و تحلیل و شرح ردیف|ص={{چر}}۴۱۳–۴۱۴}}</ref> درجهٔ دوم گام از نت‌های مهم راست‌پنج‌گاه است و گردش به دور آن حالتی شبیه گوشهٔ [[ماهور (دستگاه موسیقی)#گوشه‌ها|داد]] در دستگاه ماهور ایجاد می‌کند. به گفتهٔ [[هرمز فرهت]]، درآمد راست، همیشه یک فاصلهٔ [[پنجم درست]] پایین‌تر (بم‌تر) از ماهور نواخته می‌شود؛ مثلاً در سازهایی نظیر تار و سه‌تار مرسوم است که درآمد ماهور بر پایهٔ نت [[دو (نت موسیقی)|دو]] نواخته شود اما درآمد راست بر پایهٔ نت فا.<ref dir=ltr>{{پک|Farhat|2004|ک=The Dastgah Concept|ص=100|زبان=en}}</ref> از سوی دیگر، [[محمدرضا لطفی]] معتقد است که نت [[زیرپایه]] در ماهور در اصل نیم‌پرده پایین‌تر بوده (مثلاً در ماهورِ دو، این نت سی بمل بوده و نه سی بکار)، و یک وجه تفاوت ماهور و راست‌پنج‌گاه نیز در قدیم همین بوده که نت زیرپایه در راست‌پنج‌گاه نیم‌پرده بالاتر از ماهور بوده‌است، اما در زمانی که ردیف موسیقی ایرانی توسط [[میرزاعبدالله]] تدوین می‌شده این ظرافت‌ها از بین رفته‌است.<ref>{{پک|لطفی|۱۳۸۸|ک=مجموعه مقالات موسیقی|ص=۲۵}}</ref>