کمال‌الدین بنایی: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز تمیزکاری
گسترش
خط ۳:
|نام_تصویر=
|عرض_تصویر=
|توضیح_تصویر=
|نام دیگر=کمال‌الدین شیرعلی هروی
|لقب‌ها=بنایی، حالی
خط ۱۷:
|مدفن=
|کارهای برجسته=
|وبگاه=
|وب‌گاه=
|زمینه فعالیت=شعر فارسی
|تاریخ_تولد=سدهٔ ۹ [[خ.]]
خط ۲۷:
|Soure_id =
}}
'''کمال‌الدین شیرعلی بنایی حالی هروی''' با نام اصلی '''علی بن محمد معمار بنایی'''<ref>{{پک|میر علینقی|۱۳۷۸|ک=خوشنویس، شاعر، موسیقیدان و آهنگساز|ص=۱۲۰}}</ref> (مرگدرگذشتهٔ ۸۹۱ [[خ.]]/۹۱۸ ق.) از [[شاعر|شاعران]] و [[قصیده|قصیده‌سرایان]] توانای سده نهم خورشیدی (اواخر سده نهم و اوایل سده دهم قمری) است. وی در طول زندگی دو [[تخلص]] شاعری برگزیده است؛ یکبار دیوانی با تخلص «بنایی» سروده استسروده‌است و در پایان زندگی نیز با تخلص «حالی» به پاسخگویی برخی از غزل‌های [[سعدی]] و [[حافظ]] پرداخته استپرداخته‌است. اما بیشتر او را با نام «بنایی» می‌شناسند.
 
== اوایل زندگی در هرات ==
«کمال‌الدین شیرعلی» در سده نهم خورشیدی در [[هرات]] به دنیا آمد. نام پدر او بنا به گفته [[خواندمیر]]، «استاد محمد سبز معمار» بوده استبوده‌است و دلیل تخلص بنایی نیز به خاطر پیشه پدر بوده استبوده‌است. بنایی از ابتدای جوانی به فراگرفتن دانش سرگرم شد و به خاطر توانایی ذهنی‌اش به دانش‌های عقلی و نقلی آگاهی یافت.
 
او از فرزانگان روزگار خود بود و به خاطر خوش‌فکری و نکته‌سنجی به شعر روی آورد و در خوشنویسی و موسیقی نیز هنرمندی توانا بود. بنایی فردی شوخ‌طبع و خوش‌بیان بود و این لطیفه‌گویی باعث رنجیدن برخی - مانند [[علیشیر نوایی]] - می‌شد. علیشیر نوایی دربارهدربارهٔ بنایی گفته استگفته‌است: «مولانا بنایی از اواسط‌الناس است و مولدش شهر هرات است و قابل است ... چون بی‌پیر بود و کار بسر خود کرد، فایده‌ای به او نرسید و از طعن مردم در هری (هرات) نتوانست بود. به عراق رفت و از آن دیار اخبارش به همین طورهمین‌طور آمد. چون جوان است و مقبل و شکستگی غربت دید، امید است که به نفس او هم شکست رسیده باشد».
«کمال‌الدین شیرعلی» در سده نهم خورشیدی در [[هرات]] به دنیا آمد. نام پدر او بنا به گفته [[خواندمیر]]، «استاد محمد سبز معمار» بوده است و دلیل تخلص بنایی نیز به خاطر پیشه پدر بوده است. بنایی از ابتدای جوانی به فراگرفتن دانش سرگرم شد و به خاطر توانایی ذهنی‌اش به دانش‌های عقلی و نقلی آگاهی یافت.
 
او از فرزانگان روزگار خود بود و به خاطر خوش‌فکری و نکته‌سنجی به شعر روی آورد و در خوشنویسی و موسیقی نیز هنرمندی توانا بود. بنایی فردی شوخ‌طبع و خوش‌بیان بود و این لطیفه‌گویی باعث رنجیدن برخی - مانند [[علیشیر نوایی]] - می‌شد. علیشیر نوایی درباره بنایی گفته است: «مولانا بنایی از اواسط‌الناس است و مولدش شهر هرات است و قابل است ... چون بی‌پیر بود و کار بسر خود کرد، فایده‌ای به او نرسید و از طعن مردم در هری (هرات) نتوانست بود. به عراق رفت و از آن دیار اخبارش به همین طور آمد. چون جوان است و مقبل و شکستگی غربت دید، امید است که به نفس او هم شکست رسیده باشد».
 
== رفتن از خراسان به فارس ==
بنایی به خاطر همین دشمنی‌ها [[خراسان]] را رها کرد و به [[فارس (سرزمین)|فارس]] و [[عراق عجم]] رهسپار شد.شد؛ و شعری که در اینباره سروده استسروده‌است مشخص می‌کند که رفتن او از [[هرات]] با میل خودش نبوده استنبوده‌است:
 
{{شعر}}
{{ب|کز خراسان بخت بد بر رفتنم آمد دلیل|راست چون آدم که ابلیس اش برون کرد از جنان}}{{پایان شعر}}
 
بنایی در [[شیراز]] مرید شیخ [[شمس‌الدین محمد لاهیجی نوربخشی]] - پیشوای صوفیان [[نوربخشیه]] در فارس - شد و او را در اشعارش ستایش گفت. [[قاضی نوراللّه]] در اینباره قصیده‌ای با مطلع زیر از بنایی نقل کرده استکرده‌است:
 
{{شعر}}
سطر ۵۵ ⟵ ۵۴:
 
== بازگشت به خراسان و رفتن به ماوراءالنهر ==
بنایی پس از این رخداد در تاریخ نامعلومی به [[هرات]] بازمی‌گردد. چون [[تذکره‌نویس|تذکره‌نویسان]] نوشته‌اند که پس از بازگشت به هرات باز میان او و [[علیشیر نوایی]] اختلاف افتاد، پس این بازگشت باید پیش از سال [[۸۷۹]] [[خ.]] (۹۰۶ ق.) یعنی سال مرگ نوایی باشد. او باز هم به خاطر این دشمنی‌ها به [[ماوراءالنهر]] می‌گریزد و در دستگاه [[سلطان احمد میرزا]] پسر [[سلطان ابوسعید]] [[تیموریان|تیموری]] جاه و مقام می‌یابد.
 
== مرگ ==
بنایی بعداً به خدمت [[شیبک خان ازبک]] می‌شتابد و با او به [[خراسان]] می‌آید. اما در سال [[۸۸۹]] خ. (۹۱۶ ق.) شیبک خان به دست [[شاه اسماعیل یکم]] [[صفویان|صفوی]] کشته می‌شود و بنایی همراه [[تیمور سلطان]] - پسر شیبک خان - به [[ماوراءالنهر]] می‌گریزد. در پاییز [[۸۹۱]]، [[نجم ثانی]] فرمانده سپاه [[قزلباش]] [[ایران]] به ماوراءالنهر یورش می‌برد و بنایی در کشتارهای آن نواحی جان خود را از دست می‌دهد.
 
== دیوان ==
[[دیوان بنایی]] شمال دو [[دفتر]] است؛ یکی با تخلص «بنایی» که دارای [[قصیده|قصیده‌ها]]،‌ها، [[غزل|غزل‌ها]]،‌ها، [[مقطع|مقطع‌ها]]‌ها و [[رباعی|رباعی‌ها]]‌ها است.است؛ و دفتر دیگری با تخلص «حالی» در پایان عمر سراییده استسراییده‌است که در آن غزل‌های [[سعدی]] و [[حافظ]] را پاسخ گفته استگفته‌است. تقی‌الدین این دو دفتر را دیده استدیده‌است و اولی را دارای شش هزار [[بیت (شعر)|بیت]] و دومی را حاوی سه هزار بیت گفته استگفته‌است. به جز این بنایی، منظومه‌های باغ ارم یا [[بهرام و بهروز]] را به نام سلطان یعقوب آق‌قویونلو ساخته استساخته‌است و مثنوی دیگری هم به نام شیبک خان و فتوحات وی پرداخته استپرداخته‌است که با حساب دو دفتر یادشده، اشعار او حدود ۹ هزار بیت است.
 
== جایگاه و سخن بنایی ==
بنایی را سخن‌شناسان پس از او «اشعر شعرای خراسان» دانسته‌اند. او از تواناترین شاعران عصر خود است که مانند استادان پیشین، شاعری را با آموختن مقدمات علوم و فنون گوناگون آغاز کرده بود و نبوغ فکری را با توانایی ذوق و قریحه همراه کرده بود. یکدستی سخن و کوشش در داشتن تعبیرها و تشبیه‌های مبتنی بر اطلاعات گوناگون علمی و ادبی او را مانند گویندگان نامدار سده‌های پنجم و ششم می‌سازد.
 
با این همه، بنایی در شعر خود ضعفها و مسامحه‌هایی زبانی دارد که به انحطاط [[زبان فارسی]] در عصر او بازمی‌گردد. او بیشتر قصیده‌سرایی تواناست که البته غزل‌های خوبی نیز گفته استگفته‌است و برخی از غزل‌هایش که به استقبال از دو استاد سخن شیراز گفته است،گفته‌است، خالی از شور و زیبایی نیست. غزل‌های وی از نوع عاشقانه-عارفانه هستند.
 
== نمونه اشعار ==
سطر ۷۸ ⟵ ۷۷:
{{پایان شعر}}
 
== منابعپانویس ==
{{پانویس}}
 
== منابع ==
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی = میر علینقی| نام = سید علیرضا | عنوان = خوشنویس، شاعر، موسیقیدان و آهنگساز؛ علی بن محمد معمار بنایی | ژورنال = مقام موسیقی | سال = ۱۳۷۸ | شماره = ۴ | صفحه = {{چر}}۱۲۰–۱۲۳|نشانی = http://ensani.ir/file/download/article/20100908135733-خوشنویس،%20شاعر،%20موسیقیدان%20و%20آهنگساز.%20علی%20بن%20محمد%20معمار%20بنایی.pdf | تاریخ بازدید = ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸ | توسط = [[پرتال جامع علوم انسانی]]}}
* [[ذبیح‌اللّه صفا|صفا، ذبیح‌اللّه،]] ''[[تاریخ ادبیات در ایران]]'' (۵ جلد)، انتشارات فردوس، ۱۳۶۷. (جلد ۴، صص ۳۹۳ تا ۴۱۱)
* ''تاریخ ادبیات ایران و جهان'' (۱و۲)، سال دوم و سوم آموزش متوسطه، رشتهٔ علوم انسانی، دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی ایران، ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳.
سطر ۸۷ ⟵ ۸۹:
 
{{ترتیب‌پیش‌فرض:بنایی، کمال‌الدین}}
 
[[رده:اهالی هرات]]
[[رده:شاعران فارسی‌زبان اهل ایران]]