|
|image =
|caption =
|pop = '''تقریباتقریباً ۶۹ میلیون'''
|regions =
|region1 = {{flag|Mexico}}
|ref5 =
|region6 = {{flag|United States}}
|pop6 = ۳-۵۳–۵ میلیون
|ref6 =<ref name="uscensus">United States Census Bureau. ''[http://www.census.gov/prod/cen2010/briefs/c2010br-10.pdf The American Indian and Alaska Native Population: 2010]''</ref>
|region7 = {{flag|Chile}}
|related =
}}
[[پرونده:Amerikanska folk, Nordisk familjebok.jpg|330px|بندانگشتی|یک نقاشی از گروه‌های نژادینژادیِ گوناگونگوناگونِ بومی [[قاره آمریکا|قارهٔ آمریکا]] در اوایل سدهسدهٔ بیستم میلادی.]]
به بومیان [[قاره آمریکا|قارۀقارهٔ آمریکا]] '''سُرخ‌پوست''' گفته می‌شود. سرخ‌‌‌‌پوست‌‌هاسرخ‌پوست‌ها از [[زردپوست|نژاد زرد|نژاد زرداند]] <nowiki>ند</nowiki>، اما پیش‌تر می‌پنداشتند که یک گروه نژادینژادیِ جداگانه‌اند. [[کریستوفکریستف کلمب]] پنداشته بود که اینان [[مردم هند|هندی]]<nowiki/>اند، از این‌روازاین‌رو امروزه در بیشتر زبان‌های اروپایی ایشانآنان را «هندی» می‌خوانند.
گاهی در [[زبان فارسی]] هم ایشان را ''«هندی‌های آمریکا''» می‌خوانند. [[غلام‌حسینغلامحسین مصاحب]] در ''[[دائرةالمعارفدایرةالمعارف فارسی]]'' آنان را «هندی‌شمردگان» (یعنی کسانی که هندی شمرده شده‌اند) می‌خواندمی‌خوانَد.
== پیشینه ==
{{اصلی|تاریخ حوادث ساکنان بومی قاره آمریکا}}
[[پرونده:Map-Amerindian populations.png|بندانگشتی|چپ|درصد سرخ‌پوست‌ها در کشورهای [[آمریکای لاتین]].]]
ورود سرخپوستان به [[قاره آمریکا| قارۀقارهٔ آمریکا]] را نزدیک به سی هزار سال پیش برآورد کرده‌اند. این اقوام در هنگام سرما و یخبندان از [[آسیا]] و از [[تنگه برینگ|تنگهٔ برینگ]] وارد قارهٔ نو شده‌اند. در کرانه‌های [[کالیفرنیا]] جامانده‌های آتش روشن شده‌ای را یافتند که داده‌های [[باستان‌شناسی]] نمایان کرد که این رویداد به ۲۵۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. زندگی مدرن و شهرنشینی در آمریکای باستان از حدود سال‌های برابر با میلاد مسیح آغاز می‌شود و در سال [[۸۰۰ (میلادی)|۸۰۰ میلادی]] با [[تمدن مایا]] به اوج شکوفایی خود می‌رسد. در سال‌های پس از آن تمدن‌های دیگری مانند اولمک و [[آزتک]] در آمریکای شمالی و تمدن اینکا در آمریکای جنوبی سال‌های درخشانی را به‌ویژه در زمینهٔ [[معماری]] و [[هنر]] تجربه می‌کنند. با ورود اروپاییان در سال ۱۴۹۲ به دنیای تازه به رهبری [[کریستف کلمب]] نه تنها از دانش و تمدن اروپاییان چیزی به سرخپوستان داده نشد بلکه در پی کشتارهای انجام شده تمدن‌های [[اینکا]] و [[آزتک]] کم‌کم رنگ باخت و به نابودی دچارشد.<ref name="ReferenceA">خلاصه تاریخ هنر، پرویز مرزبان، نشر علمی و فرهنگی</ref> ▼
سرخپوستان با ورود اروپاییان با [[بیماری |بیماری]]های همه‌گیر{{مدرک}}، نابودی فرهنگ<ref>فردریش انگلس، ''منشأ خانواده''، نشر جامی</ref> و از دست رفتن خاک{{مدرک}} روبرو شدند. ▼▲ورود سرخپوستان به [[قاره آمریکا|قارۀ آمریکا]] را نزدیک به سی هزار سال پیش برآورد کرده‌اند. این اقوام در هنگام سرما و یخبندان از [[آسیا]] و از [[تنگه برینگ|تنگهٔ برینگ]] وارد قارهٔ نو شده‌اند. در کرانه‌های [[کالیفرنیا]] جامانده‌های آتش روشن شده‌ای را یافتند که داده‌های [[باستان‌شناسی]] نمایان کرد که این رویداد به ۲۵۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. زندگی مدرن و شهرنشینی در آمریکای باستان از حدود سال‌های برابر با میلاد مسیح آغاز می‌شود و در سال [[۸۰۰ (میلادی)|۸۰۰ میلادی]] با [[تمدن مایا]] به اوج شکوفایی خود می‌رسد. در سال‌های پس از آن تمدن‌های دیگری مانند اولمک و [[آزتک]] در آمریکای شمالی و تمدن اینکا در آمریکای جنوبی سال‌های درخشانی را به‌ویژه در زمینهٔ [[معماری]] و [[هنر]] تجربه می‌کنند. با ورود اروپاییان در سال ۱۴۹۲ به دنیای تازه به رهبری [[کریستف کلمب]] نه تنها از دانش و تمدن اروپاییان چیزی به سرخپوستان داده نشد بلکه در پی کشتارهای انجام شده تمدن‌های [[اینکا]] و [[آزتک]] کم‌کم رنگ باخت و به نابودی دچارشد.<ref name="ReferenceA">خلاصه تاریخ هنر، پرویز مرزبان، نشر علمی و فرهنگی</ref>
▲سرخپوستان با ورود اروپاییان با [[بیماری|بیماری]]های همه‌گیر{{مدرک}}، نابودی فرهنگ<ref>فردریش انگلس، ''منشأ خانواده''، نشر جامی</ref> و از دست رفتن خاک{{مدرک}} روبرو شدند.
جنگجویان سرخ‌پوست کمابیش نام‌های برگرفته از خوی‌های جانوران دارند. نامهایی چون «گاو نشسته»، «اسب دیوانه» و «خرس ایستاده» نامهایی پرافتخار در تاریخ سرخپوستان هستند.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/world/2012/02/120219_l93_crazy_horse.shtml اسب دیوانه: احداث بزرگترین مجسمه جهان در قلمرو سرخپوستان]، بی‌بی‌سی فارسی</ref>
[[پرونده:Americanindiansmapcensusbureau.gif|بندانگشتی|250px]]
در گوشه و کنار قارۀقارهٔ آمریکا آثار بایسته‌ای از تمدن‌‌هایتمدن‌های بشری به‌‌‌چشمبه‌چشم می‌خورد که در میان آن‌ها نام تمدن تئوتی‌هواکان و تمدن [[قوم مایا]] به‌‌ویژهبه‌ویژه در چیچن ایتسا، تمدن [[اولمک]] و تمدن [[اینکا]]ها و در نهایت [[آزتک|آزتک]]ها شهرت بیشتری دارد. بیشتر این شهرت به‌خاطر معماری‌های شگفت‌انگیزی‌‌ستشگفت‌انگیزی‌ست که از ایشان باقی‌مانده‌است. وجود بناهای بلند و با شکل هندسی سیار دقیق مانند بنای مونته آلبان در مکزیک که شباهت بی‌همتایی با [[زیگورات|زیگورات‌زیگورات@]]های مشرق زمین دارد و نیز هرم چیچن ایتسا که مانند هرم مصر مخروطی و البته کمی زیباتر است به‌همراه رصدخانۀرصدخانهٔ کراکول (ساخته شده در ۱۲۵۰ میلادی) که کاملاً مشابه رصدخانه‌های امروزی‌ست شهرت بیشتری دارد. در آمریکای جنوبی نیز [[ال دورادو]] یا شهر گمشدهٔ طلا و شهر باستانی [[کوسکو]] در پرو از دورۀدورهٔ تمدن اینکاها شناخته شده‌تراند. اکثر این بناها مخصوصاً در حوالی مکزیک با سرستون‌ها و زیبایی‌های شگرفی تزیین شده‌اند.<ref name="ReferenceA" />
== خط و دبیره ==
[[مایا]]ها از نخستین اقوامی بودند که در جهان نو از خط بهره بردند. گونه‌ای خط [[هیروگلیف|هیروگلیفی]] [[اندیشه‌نگاشت]] از ایشان به‌‌جابه‌جا مانده‌است که امروزه کشف شده و قابل خواندن است. مایاها همچنین بیش از هزار مجلد کتاب که بیشتر آن‌ها تاشوی آکاردئونی بودند را از خود به یادگار گذاشته‌اند که امروزه تنها تعداد انگشت‌شماری از آن‌ها به جامانده‌است و بیشتر آن‌ها یا در درازای زمان از میان رفتند یا به‌دست مردان [[اسپانیا|اسپانیایی]] مهاجم سوزانده شدند.
== زبان‌های رایج ==
[[پرونده:ChoctawBelle.jpg|بندانگشتی|upright|چپ|دختر سرخ‌پوست، اثر پی. رومر]]
در آمریکای باستان زبان‌های فراوانی رواج داشته‌است که همگی از خانوادۀخانوادهٔ [[زبان‌های التصاقی]] شناخته می‌شوند. امروزه شمار گویش‌‌ورانگویش‌وران این زبان در [[مکزیک]] به دو میلیون نفر و در آمریکا به نزدیک یک ونیم میلیون نفر می‌رسد. در کشورهای دیگری مانند [[گواتمالا]]، [[پرو]]، [[بولیوی]]، [[پاراگوئه]]، [[اکوادور]]، [[آلاسکا]] جمعیت بسیاری به یکی از زبان‌های بومیان آمریکایی گفت‌‌وگوگفت‌وگو می‌کنند. این زبان‌ها در آمریکای شمالی شامل ناهواتل (آزتکی نو) در ایالات متحده و مکزیک و زبان‌های مایایی در نواحی گواتمالا و پاناما همچنین گوارانی در [[برزیل]] و پاراگوئه، [[آیمارا]] و [[کچوا]] در بولیوی پرو و اکوادور می‌باشد. گفتنی است زبان آیمارا در پرو و گوارانی در پاراگوئه حتی زمانی در دو دهه پیش زبان رسمی شدند. گوارانی هم‌اکنون نیز در پاراگوئه ارزشی پایین‌تر از زبان رسمی ندارد.
برخی قبایل سرخپوستان به مدت دو قرن در بردگی سفیدپوستان بودند.<ref>Marcel Trudel et Micheline D'Allaire, Deux siècles d'esclavage au Québec</ref>
سران قبیله‌های سرخ‌پوست در [[کانادا]] با [[مردم فرانسوی|فرانسویان]] و [[انگلستان|انگلیسی‌‌هاانگلیسی‌ها]] پیمان‌نامه‌هایی امضا کردند تا آشتی در مناطق سرخ‌پوستی برقرار شود.
== سرخپوستان آمریکای شمالی ==
| 