بحور الالحان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''''بحورالالحانبحور الالحان''''' کتابی در دانش [[موسیقی]] و نسبت آن با [[عروض]] است که توسط [[فرصت‌الدوله شیرازی]] نوشته شده است.

فرصت‌الدوله با احاطه‌ای که بر [[علم عروض]] و موسیقی داشته، رابطه شعر و موسیقی را از دیدگاه [[وزن شعر|وزن]] بیان نموده و در مقدمه کتاب شرحی دربارهٔ موسیقی و اصطلاحات معمول آن آورده است.<ref>{{پک|ستایشگر|۱۳۸۱|ک=واژه‌نامهٔ موسیقی|ص=۱۴۰}}</ref> ''بحورالالحانبحور الالحان'' را می‌توان اولین مأخذ یا یکی از نخستین مآخذ تلقی کرد که در آن از تغییر نظام ادواری به دستگاهی سخن رفته است. این کتاب با وجود اختصار، به منزله پلی میان موسیقی قدیم و جدید ایران است.<ref>{{پک|بینش|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=مدخل «بحورالالحانبحور الالحان»}}</ref>

این کتاب از دو جزء و یک خاتمه تشکیل شده است. جزء اول مقدمه‌ای است در بحث از موسیقی قدیم ایرانی و جدول هفت دستگاه آن؛ جزء دوم که در حقیقت جزء بزرگ‌تر و مهم‌تر آن است، با مقدمه کوتاهی در عروض و اسامی بحرهای نوزدهگانه شعر آغاز می‌شود و با مجموعه‌ای از اشعار (غزلیات، رباعیات، یک مثنوی، یک ساقی‌نامه، مقطعات، مناجات به نظم و نثر) ادامه می‌یابد و در خاتمه کتاب نیز به حرمت تغنی از دیدگاه اسلام اشاره کوتاهی شده است.<ref>{{پک|بینش|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=مدخل «بحورالالحانبحور الالحان»}}</ref>

''بحورالالحانبحور الالحان'' اثر [[فرصت‌الدوله شیرازی]]، از اولین آثار مکتوب راجع به نظام دستگاهی در موسیقی ایرانی است. این اثر اگر چه مستقیماً از واژهٔ «ردیف» برای توصیف طبقه‌بندی دستگاه‌ها استفاده نمی‌کند، اما دستگاه‌ها را به شکل رایج (متشکل از هفت دستگاه) نام می‌برد. در این کتاب ترتیب خاصی برای دستگاه‌ها ذکر شده که عبارت است از [[راست‌وپنجگاه]]، [[چهارگاه]]، [[سه‌گاه]]، [[همایون (دستگاه موسیقی)|همایون]]، [[نوا (دستگاه موسیقی)|نوا]]، [[ماهور (دستگاه موسیقی)|ماهور]] و [[شور (دستگاه موسیقی)|شور]].<ref>{{پک|شیرازی|۱۳۴۵|ک=بحورالالحانبحور الالحان|ص=۳۳}}</ref> ''بحورالالحانبحور الالحان'' اولین بار در سال ۱۳۳۲ قمری در بمبئی چاپ شد<ref>{{پک|بینش|ک=دانشنامه جهان اسلام|ص=مدخل «بحورالالحانبحور الالحان»}}</ref> و ده سال بعد که فرصت الدوله به تهران آمد و با [[مهدی صلحی]] که از شاگردان میرزاعبدالله بود آشنا شد نسخهٔ کاملتری از کتاب را در ایران منتشر کرد. فرصت‌الدوله در این کتاب به عدم آشنایی خود با نت‌نویسی اشاره کرده‌است و کتابش فقط گوشه‌های هر دستگاه را فهرست می‌کند اما جزئیات بیشتری از نحوهٔ اجرای گوشه‌ها یا دستگاه‌ها ارائه نمی‌کند.<ref>{{پک|شیرازی|۱۳۴۵|ک=بحورالالحانبحور الالحان|ص=۳۱}}</ref> مابقی کتاب، به تحلیل [[عروض]] و رابطهٔ آن با [[ضرب‌آهنگ]] موسیقی ایرانی اختصاص یافته، و سپس فهرستی از اشعار مختلفی که معمولاً در دستگاه‌های خاصی اجرا می‌شوند به همراه متن اشعار آمده‌است.

در این که نویسندهٔ کتاب فرصت‌الدوله است شکی نیست، اما از آنجا که فرصت‌الدوله در هیچ‌یک از آثارش خود را موسیقی‌دان معرفی نکرده‌است، در این که نظریه‌پرداز اصلی ''بحورالالحانبحور الالحان'' خودش باشد تشکیک شده‌است. [[بابک خضرائی]] با بررسی متن آثار فرصت‌الدوله چنین نتیجه گرفته‌است که احتمال دارد نظریه‌پرداز اصلی این رساله «میرزا عبدالوهاب یزدانی» باشد که ششمین و کوچک‌ترین فرزند [[وصال شیرازی]] بود.<ref>{{پک|خضرائی|۱۳۹۱|ص={{چر}}۱۲۶-۱۲۷}}</ref>

* {{یادکرد وب|نام خانوادگی = بینش|نام = تقی | پیوند نویسنده = تقی بینش|پیوند =http://rch.ac.ir/article/Details/5985 | عنوان = بحورالالحانبحور الالحان | ناشر = دانشنامه جهان اسلام |تاریخ بازیابی = ۲۹ ژانویه ۲۰۱۸}}

* {{یادکرد ژورنال| نام خانوادگی = خضرائی | نام = بابک | پیوند نویسنده = بابک خضرائی | عنوان = آیا فرصت شیرازی نویسنده کتاب بحورالالحانبحور الالحان است؟ | ژورنال = [[فصلنامه موسیقی ماهور]] | سال = ۱۳۹۱ | شماره = ۵۶ | صفحه = {{چر}}۱۲۵-۱۲۹}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی = شیرازی | نام = فرصت‌الدوله | پیوند نویسنده = فرصت‌الدوله شیرازی| عنوان = بحورالالحانبحور الالحان | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۴۵ | ناشر = انتشارات ارژنگ | مکان = | شابک = | صفحه = | پیوند = | بازیابی =}}