|
خاستگاه واژهٔ تاجیک نامعلوم است. شرح و بیان معنای این واژه تاریخی در چند مقالهٔ علمی تحلیل و بررسی شده‌است. در اینجا دیدگاه‌های چند تن از دانشمندان به‌طور فشرده در مورد تاریخ واژهٔ «تاجیک» درج شده‌است:
* تاجیک نام قبایل «[[داها]]» بوده، [[پارت]]ها و [[اشکانیان]] «دئی»، «تاجیک» و «دجیک» خوانده می‌شدند.
* تاجیک نامی است که ترکها بر ایرانیان نهادند. از آنجا که [[ایرانیان]] [[پارسی]] کلاهی تاج مانند بر سر می‌نهادند.
* تاجیک از «تای» است و هم‌ریشه با کلمه [[زبان یونانی|یونانی]] «تگاس» به معنای پیشوا و «ددیک».
* تاجیک از ریشه «تژی» در زبان [[سکا]]یی است.
* تاجیک هم‌ریشه است با نام مردم ایرانی «[[تات]]»<ref name=cgie />
* تاجیک صفت منسوب است از واژه «[[تاج]]»، نام یک قبیله.
* تاجیک به معنی [[آریایی]] و پاک و نجیب و اصیل‌زاده و میهمان‌نواز<ref name=cgie />
* تاجیک صفت منسوب است از نام قبیله [[عربی]] «طای».
* تاجیک صورت دیگری از «تازیک» و «تاژیک» به معنای «[[عرب]]» است.
* کلمه «تاچی» یا «تائوچی» در زبان چینی به معنای ایرانی است. ترکها هم از چینی‌ها این نام را گرفتند.<ref>http://www.parsianjoman.ir/fa/?p=1707</ref>
بر اساس چند پژوهش خاورشناسان تاریخ تشریح واژهٔ «تاجیک» در نیمه اول قرن ۱۹ مورد توجه دانشمندان غرب قرار داشته‌است.
بر اساس چند پژوهش خاورشناسان تاریخ تشریح واژهٔ «تاجیک» در نیمه اول قرن ۱۹ مورد توجه دانشمندان غرب قرار داشته‌است. در سال ۱۸۲۳ م. [[کلاپروت]] در یک مقاله‌اش «در مورد مردم بخاراً با استناد به تحقیقات به چاپ نرسیده ژ. سن مارتن آورده که «تاجیک» (فارسی زبانان ساکن [[ایران|فارس]]، [[افغانستان]]، [[تخارستان]] و [[فرارود|ماوراءالنهر]]) همان نام قبایل «دئی» بوده، پارتها و اشکانیان که «دئی»، «تاجیک» و «دجیک» خوانده می‌شدند، با این نامها یاد می‌گردیدند. سه شکل آوایی این نام «دئی»، «تاجیک» و «دجیک» از نگاه آواشناسی قابل قبول است. از اینجا چنین برمی آید که پارتها خود را تاجیک می‌نامیدند.
عده‌ای ازگروهیاز دانشمندان غرببر این باورند که «تاجیک» واژهٔ ایرانی شرقی است که شاید توسط باشندگان آسیای میانه بر [[عرب]]های فاتح منطقه اطلاق می‌شده‌است، ریشهٔ این واژه به طایفهٔ عربی «طای» (تازی) برمی گردد و چنداین تنواژه از دانشمندانقرن یازدهم به بعد به مردم ایرانی مشرقی اطلاق روسمی‌شود بر اساس شکل فارسی میانه واژهٔ تاجیک یا تازیک به معنای «عرب» نام تاجیک را نیز به عرب نسبت داده‌اند. اما این همگونی یا شباهت آوایی در ربط دادن نام این دو مردم مختلف را گروه دیگر دانشمندان با آوردن دلیلها رد می‌کنند. ▼
گروهی دیگر از دانشمندان بر این باورند که «تاجیک» واژهٔ ایرانی شرقی است که شاید توسط باشندگان آسیای میانه بر [[عرب]]های فاتح منطقه اطلاق می‌شده‌است، ریشهٔ این واژه به طایفهٔ عربی «طای» (تازی) برمی گردد و این واژه از قرن یازدهم به بعد به مردم ایرانی مشرقی اطلاق می‌شده. این فرضیه با آوردن چندین دلیل قاطع در آغاز سالهای ۵۰ رد شد. یکی از دلیلهای استوار در مورد ارتباط نداشتن نام تاجیک با تازی (عرب)، نامیدن تاجیک بر ساکنان [[آسیای میانه]] (همسایگان مردم [[چین]]) و (حتی باشندگان داخل [[ایران]]) توسط [[تبتی]]ها می‌باشد که این دلیل قبلاً نامعلوم بود.
دانشمند دیگر آ. برنشتام پیدایش نام تاجیک را قبل از دوران عرب دانسته آن را به زبان تاجیکی کهن مردمان تخارستان به هزارساله قبل از میلاد نسبت می‌دهد و نام تاجیک را از ریشه «تژی» در زبان سکایی می‌داند.
▲عده‌ای از دانشمندان غرب و چند تن از دانشمندان روس بر اساس شکل فارسی میانه واژهٔ تاجیک یا تازیک به معنای «عرب» نام تاجیک را نیز به عرب نسبت داده‌اند. اما این همگونی یا شباهت آوایی در ربط دادن نام این دو مردم مختلف را گروه دیگر دانشمندان با آوردن دلیلها رد می‌کنند.
ارتباط نام تاجیک با «تات» نیز از نگاه [[زبان‌شناسی]] و تاریخی رد شده‌است. در تحقیقات بعدی در رابطه با واژهٔ تاجیک، بنیاد ایرانی این واژه را همچون نام مردمان آریایی این سرزمین ثابت می‌کند. فرهنگنامه‌های پارسی دری یا کلاسیک نیز در شرح نام تاجیک معلومات آورده‌اند که ذکر چندی از آن‌ها به خاطر ارتباط نداشتن آن به «تازی» به معنای عرب مهم می‌باشد. از جمله «تازیک – غیر عرب و غیر ترک» (شرفنامه منیری)؛ «تازیک و تاژیک بر وزن و معنی تاجیک است که غیر عرب و ترک باشد» ([[برهان قاطع]])؛ «طایفه غیر عرب باشد»، «آن که ترک و مغول نباشد،» در لغات [[زبان ترکی|ترکی]] به معنی اهل فارس نوشته‌اند" ([[غیاث اللغات]]، [[آنندراج]]). در برخی فرهنگ نامه‌ها شرح دیگر این نام نیز جای دارد.
در [[لغتنامهٔ آکسفورد|لغتنامهٔ انگلیسی آکسفورد]] تاجیک را «یک پارسی» و کسی که نه عرب و نه ترک باشد، تعریف شده‌است.
در ادبیات [[ترکی-فارسی]] فاتحان [[تیمور لنگ|تیمور]] و [[بابر]]، واژهٔ تاجیک به منشی‌های فارسی‌زبانی اطلاق می‌شده که به زبان عربی تحصیل کرده‌اند. در دورهٔ [[صفویان|صفوی]]، «تاجیک» به مدیران و نجیب‌زادگان دربار اطلاق می‌شده که به جنبش [[قزلباش]] مرتبط بودند.
[[محیط طباطبائی|استاد محیط طباطبائی]] پژوهشگر و محقق تاریخ ایران می‌فرماید: «ایرانیان را در جنوب سرزمین پهناور ایران بزرگ به جهت تمایز از اقوام عرب، [[عجم]] می‌نامیدند و همان قوم بزرگ ایرانی در شمال ایران زمین و به منظور تشخیص از اقوام ترک، تاجیک نامیده می‌شد. پس تاجیک همان عجم و پارسی‌زبان است.»
به گفته [[میرزا شکورزاده]]، پژوهشگر تاجیک و نویسندهٔ کتاب «تاجیکان در مسیر تاریخ»، بر اساس پژوهشها مردم پارسیگوی در بسیاری از نقاط آسیای میانه، ایران و افغانستان و حتی [[کشمیر]] و [[کاشغر]] خود را «تاجیک» معرفی کرده‌اند. واژه «تاجیک» در ادبیات کلاسیکی فارسی زیاد کاربرد شده و کاربرد آن غالباً در برابر ترک و عرب صورت گرفته‌است:
نگار ترک و تاجیکم کند صد خانه ویرانه،
به آن چشمان تاجیکانه و مژگان ترکانه.
.
همین‌طور، وقتی که ما به متون چه نثر و چه نظم فارسی مراجعه می‌کنیم، درمی یابیم که در تمامی این متنها، از روزگار سعدی به دوران ما، کلمه «تاجیک» جایگزین کلمه «پارسی» و «فارسی‌زبان» بوده‌است. نه کلمه «پارسی» یا «ایرانی» یا «فارسی‌زبان» بلکه محض کلمه «تاجیک کاربرد شده‌است.»
بر این اساس واژهٔ تاجیک می‌تواند مترادفی برای «پارسی» باشد و تاجیک‌ها زیرگروهی از [[اقوام ایرانی‌تبار]] و [[اقوام ایرانی‌زبان]] هستند.
== ریشهٔ نیاکانی تاجیک‌ها ==
| 