تخت جمشید: تفاوت میان نسخه‌ها

در سال ۵۱۸ پیش از میلاد بنای تخت جمشید به عنوان پایتخت جدید [[هخامنشیان]] در [[پارسه]] آغاز گردید.<ref name="iranicaonline.org">[http://www.iranicaonline.org/pages/chronology-1 CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1] ''iranicaonline.org''</ref> بنیانگذاربنیان‌گذار تخت جمشید [[داریوش بزرگ]] بود، البته پس از او پسرش [[خشایارشا]] و نوه‌اش [[اردشیر یکم]] با افزودن بناهای دیگر، این مجموعه را گسترش دادند. بسیاری از آگاهی‌های موجود که در مورد پیشینهٔ هخامنشیان و فرهنگ آن‌ها در دسترس است به خاطر سنگ‌نبشته‌ها و گل نوشته‌هایی است که در این کاخ‌ها و بر روی دیواره‌ها و [[کتیبه‌های پی‌بنای کاخ آپادانا تخت جمشید|لوحه‌ها]] آن حکاکی شده‌است.<ref name="kohndiar">{{یادکرد|نویسنده =بهنام محمدپناه |کتاب =کهن‌دیار | ناشر =سبزان |صفحه =۷۰ |تاریخ =۲۷ فروردین ۱۳۹۰}}</ref> سامنر برآورد کرده‌است که دشت تخت جمشید که شامل ۳۹ قرارگاه مسکونی بوده، در دورهٔ هخامنشیان ۴۳٬۶۰۰ نفر جمعیت داشته‌است.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Sumner|کتاب=Achaemenid Settlement in the Oersepolis Plain|سال=1986|فصل=|صفحه=21|جلد=|زبان=}}</ref>

معماران و هنرمندانی که در ساخت تخت جمشید نقش داشتند، نقش‌ها را از سه طریق می‌آراستند. یکی چسباندن فلزهای گران‌بهاگران‌ب‌ها به صورت رویهٔ تاج، گوشوار، طوق، یاره و نظایر آن به اصل نقش و توسط سوراخ‌هایی که در دو طرف شی مورد نظر برای گوهرنشانی می‌کندند. دوم نگاریدن و نقر کردن تزئینات اصلی لباس، تاج و کلاه با سوزن، به نحوی بسیار ظریف که نمونهٔ آن بر درگاه‌های کاخ داریوش ([[کاخ تچر|تچر]]) و حرمسرا وجود دارد. سوم رنگ‌آمیزی، که نمونه‌هایی از آن در [[کاخ سه دری]] و صد ستون موجود است.<ref>{{یادکرد|فصل=ضمیمه‌ها، حجاری‌ها و ساختمان|کتاب=راهنمای مستند تخت جمشید|نویسنده = علیرضا شاهپور شهبازی|ترجمه=|ناشر =بنیاد پژوهشی پارسه پاسارگاد|شهر=تهران|کوشش=|ویرایش= |صفحه=۲۴۳|سال=۱۳۸۴|شابک=964-91960-6-4}}</ref>

ورود سکو، دو پلکان است که روبروی یکدیگر و در بخش شمال غربی مجموعه قرار دارند که همچون دستانی است که آرنج خویش را خم کرده و بر آن است تا مشتاقان خود را از زمین بلند بکند و در سینهٔ خود جای دهد. این پلکان‌ها از هر طرف ۱۱۱ پلهٔ پهن و کوتاه (به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر) دارند. بر خلاف عقیدهٔ بسیاری از مورخین که مدعی بودند ارتفاع کم پله‌ها به خاطر این بوده که اسب‌ها نیز بتوانند از پله‌ها بالا بروند، پله‌ها را کوتاهتر از معمول ساخته‌اند تا راحتی و ابهت میهمانان (که تصاویرشان با لباسهایلباس‌های فاخر و بلند بر دیوارهای تخت جمشید نقش بسته) هنگام بالا رفتن حفظ شود. بالای پلکان‌ها، بنای ورودی تخت جمشید، [[دروازه بزرگ]] یا [[دروازه خشایارشا|دروازهٔ خشایارشا]] یا دروازه ملل، قرار گرفته‌است. ارتفاع این بنا ۱۰ متر است. این بنا یک ورودی اصلی و دو خروجی داشته‌است که امروزه بقایای دروازه‌های آن برجاست. بر دروازهٔ غربی و شرقی طرح مردان بالدار و بر و طرح دو گاو سنگی با سر انسانی حجاری شده‌است. این دروازه‌ها در قسمت فوقانی با شش کتیبهٔ میخی <!--به زبان‌هایی چون بابلی و عیلامی {{مدرک}}--> تزیین یافته‌اند. این کتیبه‌ها پس از ذکر نام [[اهورامزدا]] به اختصار بیان می‌کند که: «هر چه بدیده زیباست، به خواست اورمزد انجام پذیرفته‌است.»<ref>کاشف ۶</ref>

این کاخ مربع شکل (۵/۶۰ متر * ۵/۶۰) است و ۶ ردیف ستون ۶ تایی سقف آن را با ارتفاعی بیش از ۲۰ متر نگهداری می‌کرده‌است. پس مجموع ستونهایستون‌های سه ایوان آپادانا (۳۶) به اضافه ستونهایستون‌های (تالار) ۷۲ عدد بوده و همین وضع در آپادانای داریوش در شوش هم یافته شده‌است که در حال حاضر از 72 ستون آن، تنها ۱۴ ستون آن پابرجاست ته ستونهایستون‌های ایوان کاخ گرد ولی ته ستونهایستون‌های داخل کاخ مربع شکل است.<ref name="most" /> [[اریک اشمیت]]، حفار تخت‌جمشید این کاخ را «عالی‌ترین، باشکوه‌ترین و وسیع‌ترین ساختمان‌های تخت‌جمشید» خوانده، مشتمل است.

نمایندگان ملل دستهایشاندست‌هایشان را به نشانه دوستی به طرف همدیگر دراز کرده‌اند. داشتن [[عصا]] نشان از مقام و درجه عالی‌است، [[کلاه شیاردار بلند]] نشانهٔ مقام ارتشی و [[کلاه بلند ساده]] نشانه از بزرگی و [[کلاه استوانه کوتاه]] نشانه از کارمند درباری و گارد سلطنتی و خدمتگزاران می‌باشد.<ref name="pourabdolah" />

* به زبانهایزبان‌های ایلامی و اکدی هر کدام بیست و چهار رَج. نوشتهٔ پارسی باستان ندارد. ۰۱ من داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای بسیار، پسر ویشتاسپ هخامنشی هستم. ۰۲ داریوش شاه گوید: به خواست اهورامزدا این‌ها هستند کشورهایی که من افزون بر مردم پارسی، از آنِ خود کردم، که از من ترسیدند و به من باژ دادند: ایلام، ماد، بابل، ارابایه، آشور، مسر، ارمنیه، کبدوکیه، سارد، ایونی‌هایی خشکی و (آن‌ها) که کنار دریا هستند، و کشورهایی که آن سوی دریا هستند، اسَگرتیا، پارت، زرنگ، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، ثتگوش، رخج، سند، گندار، سَکَ، مَکَ. ۰۳ داریوش شاه گوید: اگر اینگونه بیندیشی «از دیگری نترسم» این مردم پارس را بپای؛ اگر مردم پارس پاییده شوند، از این پس شادی پیوسته به دست اهورا بر این خاندان فرو خواهد رسید.<ref name="most" />

پولیپیوس مورخ یونانی سده سوم پیش از میلاد متذکر شده‌است که در زمان هخامنشیان آن کس که کاریزی حفر یا زمینی را آباد می‌کرد یا کاریز خشکی را بازسازی می‌نمود مالیات ۵ نسل بر او بخشوده می‌شد. در سیاحتنامه فیثاغورس به باغهایباغ‌های مصفا که با دولاب آبیاری می‌شده اشاره شده که داریوش و کوروش خود ساعتی را در آن به کشاورزی می‌پرداخته‌است. او از اسبهایاسب‌های تربیت شده که آن‌ها را پارس می‌خواندند یاد کرده‌است.<ref>.[[اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان]]. ص 42-50</ref> [http://www.aftabir.com/articles/view/science_education/technical/c3c1183387267p1.php/قنات-میراث-فرهنگی-و-علمی-ایرانیان]

تخت جمشید نه فقط یکی از پایتخت‌های دوره [[هخامنشیان]] و مرکزی تشریفاتی، اداری و اقتصادی به‌شمار می‌رفته، بلکه الگویی برای هنر ملت‌های بعدی هم گشته‌است. بعدها در [[اصطخر]] و [[نقش رستم]] به تقلید از پارسه آثاری به وجود آوردند. پادشاهان فارس از تخت جمشید برای آزادی از سلطه مقدونیان الهام می‌جستند. [[ساسانیان]] به پارسه احترام می‌نهادند و به دستور [[بابک (نیای اردشیر)|بابک]] و دو پسرش، [[اردشیر بابکان|اردشیر]] و [[شاپور یکم|شاپور]]، نقش آنان را به روش سوزنی در دیوار شمالی، تالار حرمسرا کندند و شاپور سگانشاه دو کتیبه از خود در [[کاخ تچر]] که کاخ داریوش بزرگ بود، باقی گذاشت. معماران و هنرمندان دوره ساسانی از تزیینات و ویژگی‌های هنری و معماری تخت جمشید الگوبرداری کرده‌اند، به عنوان مثال در درگاه‌های [[فیروزآباد]]، پلکان [[کنگاور]]، نقش هدیه پردازان و نجبا در سنگ‌تراشی [[شاپور یکم]] در [[بیشاپور]]، سرستونهایسرستون‌های سنگی کاخی در بیشاپور و شیار ستون‌های گچی شیز (تخت سلیمان آذربایجان). این‌گونه تقلید به خارج از کشور ایران هم رسوخ کرده و حتی در تزیینات و طرح‌های آکروپل [[آتن]] هم مشخص است. تأثیر مستقیم ستون‌ها و تزیینات تخت جمشید بر هنر [[هند]] و بلخ در دوره یونان‌گرایی (هِلِنیسم) روشن است، چنان‌که حتی مظهر مردم و دولت هند، یعنی ستون سَرْنات، نیز تقلیدی از ستون‌های تخت جمشید است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=علیرضا شاپور شهبازی |نشانی=http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3356 |عنوان=تخت جمشید |ناشر=www.encyclopaediaislamica.comدانشنانه اسلامیکا|تاریخ=|تاریخ بازدید=۲۹ فروردین ۱۳۹۰| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6EWd3ti7a | تاریخ بایگانی = ۱۸ فوریه ۲۰۱۳}}</ref>

پرونده:Persepolis Teheran Logo.svg|نشان باشگاه پرسپولیس تهران که از سرستون هما در پارسه الهام گرفته‌است.

دیوار تخت جمشید - ساتراپ‌ها.JPG|دیوارهٔ درِ یکی از کاخ‌های تخت جمشید که منقش به ساتراپ‌هاست.