جمعیت نسوان وطنخواه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جمعیت نسوان وطنخواه''' (به‌معنای: انجمن زنان میهن‌خواه) (پویایی: از ۱۳۰۱ تا ۱۳۱۲ش/ ۱۹۲۲–۱۹۳۳) یکی از سازمان‌های [[رادیکالیسم|رادیکال]] شناخته شدهٔ زنان در تهران بود که در سال ۱۳۰۱ توسط تعدادی از زنان روشنفکر ایرانی، به اهتمام [[محترم اسکندری]] تشکیل شد. هدف جمعیت نسوان وطنخواه، ترویج [[حقوق زنان]] و بهبود شرایط دختران بود. این سازمان [[نشریه نسوان وطنخواه]] را منتشر می‌کرد و فعالیت‌هایی مانند برگزاری کلاس‌های تحصیلی دختران و اکابر، تأسیس بیمارستان برای زنان فقیر، برگزاری جلسات سخنرانی و راهپیمایی داشت و نمایشی به نام [[آدم و حوا (نمایش)|آدم و حوا]] اجرا کرد.<ref name=sanasarian634>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص= ۶۳–۶۴}}</ref><ref name=mashrouteh>{{پک|ناهید|۱۳۶۰|ک=زنان ایران در جنبش مشروطه| ص =۱۱۵ تا ۱۱۸}}</ref> این جمعیت میزبان دومین [[کنگره نسوان شرق]] در سال ۱۳۱۱ در ایران بود.<ref name=sanasarian105>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص= ۱۰۵}}</ref>

جمعیت نسوان وطنخواه آخرین انجمن زنانی بود که در دورهٔ سرکوب نشریات و احزابِ کشور به‌دست [[رضاشاه]]، در سال ۱۳۱۲ بسته شد.<ref name=sanasarian634>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص= ۶۳–۶۴}}</ref>

بعداً، در سال‌های پس از تشکیل مجلس و [[جنگ جهانی دوم]] سازمان‌هایی تأسیس شدند که به [[حقوق زنان]] می‌پرداختند و [[جنبش زنان ایران]] را شکل دادند. جمعیت نسوان وطنخواه یکی از این سازمان‌ها بود.<ref name=afary>{{پک|آفاری|۱۳۷۷|ک=انجمن‌های نیمه سری زنان در نهضت مشروطه}}</ref><ref>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)}}</ref>

جمعیت نسوان وطنخواه در سال [[۱۳۰۱ (خورشیدی)|۱۳۰۱]] توسط تعدادی از زنان روشنفکر ایرانی به اهتمام [[محترم اسکندری]] تشکیل شد و تعداد قابل ملاحظه‌ای از اعضای آن گرایش‌های [[چپ‌گرایی|چپ]] داشتند.^*<ref>*پروین پایدار (بر اساس آبراهامیان) این جمعیت را به واسطهٔ همسر [[محترم اسکندری]] که وی را [[سلیمان میرزا اسکندری]] می‌داند، در ارتباط با [[حزب سوسیالیست (ایران)]] می‌داند. البته منابع دیگر مانند پوران فرخزاد، مهرانگیز دولتشاهی و عبدالحسین ناهید همسر وی را [[میرزا علی محمد خان محققی]]، معلم و عضو [[انجمن آدمیت]] می‌دانند.</ref> ناامیدی از دستاوردهای [[انقلاب مشروطه]] برای زنان، محترم اسکندری و اعضای دیگر را به بنیان‌گذاری جمعیتی برای زنان سوق داد.<ref>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| nameص=sanasarian634 ۶۳–۶۴}}</ref><ref name=Dawlatšāhī>{{پک|Dawlatšāhī|1998|ف=ESKANDARĪ,MOḤTARAM |زبان=en}}</ref>

اهداف جمعیت نسوان وطنخواه ایران، آموزش دختران، گسترش صنایع ملی، تحصیل زنان بزرگسال (برگزاری کلاس‌های اکابر)، حمایت از دختران بی‌سرپرست و تأسیس [[بیمارستان]] برای زنان فقیر،<ref name=sanasarian634>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص= ۶۳–۶۴}}</ref> به دست آوردن حقوق زنان، رفع [[حجاب]] و ترویج کالاهای ایرانی بود. برای مثال، یکی از شعارهای این جمعیت «پوشیدن لباس وطنی» بود.<ref>{{پک|ناهید|۱۳۶۰|ک=زنان ایران در جنبش مشروطه| ص name=mashrouteh۱۱۵ تا ۱۱۸}}</ref> [[نشریه نسوان وطنخواه]] نیز دربارهٔ [[حقوق زنان]]، خطرهای ازدواج زودهنگام دختران، آموزش و تحصیل زنان، [[اصلاحات]] اجتماعی و ادبیات منتشر می‌شد.<ref>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش nameحقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص=sanasarian634 ۶۳–۶۴}}</ref> [[محترم اسکندری]] سازمان‌دهندهٔ اصلی این جمعیت و نخستین رئیس آن بود. سخنرانی‌های او در حمایت از تحصیل زنان و علیه حجاب بود و راهپیمایی‌های اعضای جمعیت را برنامه‌ریزی می‌کرد.<ref>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش nameحقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص=sanasarian634 ۶۳–۶۴}}</ref>

دفتر حسابرسی سال [[۱۳۰۵ (خورشیدی)|۱۳۰۵]] جمعیت نشان می‌دهد جمعیت در این زمان ۷۴ عضو داشته‌است که حق عضویت ۳۰۲ [[تومان|تومانی]] خود را به‌طور کامل پرداخت کرده‌اند.<ref name=Sedghi>{{پک|Sedghi|1999|ف=FEMINISTMOVEMENTS iii. IN THE PAHLAVI PERIOD (Plate II)|زبان=en}}</ref>

مردانی چون [[سعید نفیسی]]، [[رضازاده شفق]]، [[میرزاده عشقی]] و [[ابراهیم خواجه‌نوری]] نیز از فعالیت‌های این سازمان حمایت می‌کردند.<ref>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش nameحقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص=sanasarian634 ۶۳–۶۴}}</ref> گروهی از اعضای جوان و [[کمونیست]] جمعیت نسوان وطنخواه نیز سازمان [[بیداری زنان]] را در سال ۱۳۰۲ تشکیل دادند.<ref>{{پک|ناهید|۱۳۶۰|ک=زنان ایران در جنبش مشروطه| ص name=mashrouteh۱۱۵ تا ۱۱۸}}</ref><ref name=Paidar>{{پک|Paidar|1997|ک=Women and the political process in twentieth-century Iran| ص=۹۶–۹۷|زبان=en}}</ref>

جمعیت نسوان وطنخواه نمایشنامهٔ «''[[آدم و حوا (نمایش)|آدم و حوا]]''» با محوریت «آزادی زنان» را که نخستین [[تئاتر]] زنان در ایران بود<ref>{{پک|ناهید|۱۳۶۰|ک=زنان ایران در جنبش مشروطه| ص name=mashrouteh۱۱۵ تا ۱۱۸}}</ref> با همکاری [[میرزاده عشقی]] نوشتند و آن را در [[پارک اتابک]] اجرا کردند. پنج هزار زن از جمله، تعدادی از زنان اروپایی به تماشای آن آمدند و چهارصد تومان جمع شد.<ref>{{پک|آفاری|۱۳۷۷|ک=انجمن‌های نیمه سری زنان در نهضت مشروطه| ص=۴۲}}</ref> اما سپس به دلیل مخالفت شدید روحانیان تهران اجرای آن ممنوع شد.<ref name=sanasarian634>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص= ۶۳–۶۴}}</ref> نسوان وطنخواه با اجرای این برنامه و درآمد حاصل از فروش بلیط آن مخارج کلاس‌های اکابر برای زنان را تأمین کرد.<ref>{{پک|ناهید|۱۳۶۰|ک=زنان ایران در جنبش مشروطه| ص name=mashrouteh۱۱۵ تا ۱۱۸}}</ref>

در یکی از راهپیمایی‌ها، جمعیت نسوان وطن‌خواه جزوه‌هایی [[زن‌ستیزی|زن‌ستیز]] به نام ''مکر زنان'' را که توسط برخی [[ارتجاع (علوم سیاسی)|مرتجعین]] نوشته و توزیع شده بود، از تمام مناطق شهر خریده و در [[میدان توپخانه]] به آتش کشیدند. آنان با این عمل نمادین، مبارزهٔ خود را با [[خرافات]] اعلام کردند.<ref>{{پک|ناهید|۱۳۶۰|ک=زنان ایران در جنبش مشروطه| ص name=mashrouteh۱۱۵ تا ۱۱۸}}</ref> به همین دلیل بسیاری از آنان، از جمله محترم اسکندری بازداشت شدند و خانهٔ وی مورد حمله مذهبیان قرار گرفت و غارت شده، به آتش کشیده شد. علی‌رغم این شرایط، او برگزاری کلاس‌های سواد آموزی را ادامه داد.<ref>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش nameحقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص=sanasarian634 ۶۳–۶۴}}</ref> همچنین، اعضای جمعیت در دادگاه مرد نویسنده‌ای که به دلیل نوشتن علیه حجاب محاکمه می‌شد شرکت کردند.<ref name=Paidar>{{پک|Paidar|1997|ک=Women and the political process in twentieth-century Iran| ص=۹۶–۹۷|زبان=en}}</ref>

پس از مرگ محترم اسکندری، [[مستوره افشار]] (۱۲۵۹–۱۳۲۴) که از اعضای اولیه جمعیت بود در سال ۱۳۰۳ برای ریاست انجمن انتخاب شد.<ref name=nesvaneshargh2>{{پک|سلامی|نجم‌آبادی|ک=نهضت نسوان شرق| ص=۲}}</ref> این انجمن در سال ۱۳۱۱ میزبان دومین [[کنگره نسوان شرق]] بود.<ref name=sanasarian105>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص= ۱۰۵}}</ref> کنگره نسوان شرق، همایش زنانِ [[کشورهای عربی]] و [[آسیا]]یی بود که ابتدا از ائتلاف و ادغام انجمن‌های محلی زنان در کشورهای عربی تشکیل شد. به تدریج سازمان‌هایی از کشورهای دیگر مانند [[هندوستان]] نیز به آن اضافه شدند.<ref>{{پک|سلامی|نجم‌آبادی|ک=نهضت نسوان شرق}}</ref>

[[نشریه نسوان وطنخواه]] ارگان رسمی جمعیت نسوان وطنخواه بود و دربارهٔ [[حقوق زنان]]، خطرهای ازدواج زودهنگام دختران، آموزش زنان، اصلاحات اجتماعی و [[ادبیات]] منتشر می‌شد.<ref name=sanasarian634>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش حقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص= ۶۳–۶۴}}</ref> این نشریه توسط [[محترم اسکندری]] و صاحب امتیازی [[ملوک اسکندری]] در یازده شماره و در طول سه سال (از [[۱۳۰۲ (خورشیدی)|۱۳۰۲]] تا ۱۳۰۵) چاپ شد.<ref>{{پک|ساناساریان|۱۳۸۴|ک=جنبش nameحقوق زنان در ایران (طغیان، افول و سرکوب از ۱۲۸۰ تا انقلاب ۱۳۵۷)| ص=sanasarian634 ۶۳–۶۴}}</ref><ref>{{پک|نفیسی|ف=نسل اول کوشندگان آزادی زنان ایران - «مستوره افشار» و جمعیت نسوان وطن‌خواه}}</ref>

این نشریه با همکاری تعدادی از زنان نوشته می‌شد. اهمیت جمعیت نسوان وطنخواه و نشریه آن، زنان بسیاری را به این نشریه جذب کرد. [[صدیقه دولت‌آبادی]] و [[فخرآفاق پارسا]] نیز پس از بسته شدن نشریه‌هایشان به همکاری این مجله پرداختند. یکی از بخش‌های نشریه به [[سیاست]] و بخش دیگری به [[مذهب]] اختصاص داشت و سایر مطالب نشریه دربارهٔ [[اصلاح‌طلبی|اصلاحات اجتماعی]]، [[حقوق زنان]]، تحصیل دختران، [[شعر]] و [[ادبیات]] بود.<ref name=Paidar>{{پک|Paidar|1997|ک=Women and the political process in twentieth-century Iran| ص=۹۶–۹۷}}</ref> با مرگ زودهنگام محترم اسکندری، جمعیت مشوّق خود را از دست داد و انتشار نشریه را متوقف کرد.<ref name=Sedghi>{{پک|Sedghi|1999|ف=FEMINISTMOVEMENTS iii. IN THE PAHLAVI PERIOD (Plate II)|زبان=en}}</ref>

جمعیت نسوان وطن‌خواه تا سال [[۱۳۱۲ (خورشیدی)|۱۳۱۲]] فعال بود.<ref name=Dawlatšāhī>{{پک|Dawlatšāhī|1998|ف=ESKANDARĪ,MOḤTARAM |زبان=en}}</ref> در این زمان [[رضاشاه]] اقدام به سرکوب، توقیف و بستن نشریات و انجمن‌های مستقل [[دموکراسی|دموکراسی‌خواه]] و [[چپ‌گرا]] کرده بود و کنترل حکومتی بر مطبوعات افزایش یافت. سازمان‌های زنان نیز از این قاعده مستثنا نبودند و طبیعت خودجوش جنبش زنان به سمت کنترل دولتی می‌رفت. چنان‌که دو تن از اعضای [[جمعیت پیک سعادت نسوان]] در رشت دستگیر شدند، سازمان [[بیداری زنان]] بسته شد، [[جامعه زنان قزوین]] بسته شد و اعضای آن به اتهام داشتن عقاید کمونیستی زندانی شدند، همچنین نشریات زنانه غیر کمونیستی مانند [[نامه بانوان]] نیز بسته شدند و مؤسس آن، [[شهناز آزاد]] زندانی شد و روزنامه پرخواننده [[جهان زنان]] بسته شد. جمعیت نسوان وطنخواه نیز پیش چشم نیروهای نظمیه با تحریک و جلب عده‌ای از متعصبان سنگ‌باران شد و نشریات آن به آتش کشیده شد.<ref name=Paidar>{{پک|Paidar|1997|ک=Women and the political process in twentieth-century Iran||زبان=en|ص=۹۶–۹۷}}</ref><ref>{{پک|آبراهامیان|۱۳۷۸|ک=ایران بین دو انقلاب: از مشروطه تا انقلاب اسلامی| ص=۱۲۷ و ۱۱۷}}</ref> موضع‌گیری سخنران‌های جمعیت در [[کنگره نسوان شرق]] و اختلافات دربارهٔ مسئله چگونگی مواجهه با رضاشاه و مسئله حجاب نیز در این باره مؤثر بود.<ref>{{پک|Najmabadi|2005|ک=Women and Islam: Womens's movements in Muslim societies|زبان=en}}</ref> چند سال بعد تعدادی از اعضای جمعیت که تمایل داشتند فعالیت‌های اجتماعی خود را ادامه دهند به [[کانون بانوان]] که توسط دولت تشکیل شد پیوستند.<ref name=Dawlatšāhī>{{پک|Dawlatšāhī|1998|ف=ESKANDARĪ,MOḤTARAM}}</ref>