ویکی‌پدیا

تظاهرات ۱۷ شهریور: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز اصلاح یادکردها (وظیفه ۱۹)
جز تمیزکاری پانویس‌های کوتاه (وظیفه ۲۱)
خط ۱۸:
'''رویداد ۱۷ شهریور ۱۳۵۷''' شناخته شده به «'''جمعهٔ سیاه'''» که در برخی منابع از آن با عنوان «'''کشتار ۱۷ شهریور'''» نیز یاد می‌شود، رویدادی در جریان ناآرامی‌هایی بود که در نهایت به وقوع [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]] انجامید. در تاریخ [[۱۷ شهریور]] [[۱۳۵۷]] خورشیدی، تظاهرات مخالفین و انقلابیون در محلات جنوبی، خیابان ژاله پیشین (خیابامجاهدین اسلام کنونی) و میدان ژاله ([[میدان شهدا (تهران)|میدان شهدا]] کنونی) در تهران، منجر به سرکوب خونین تظاهرکنندگان توسط نیروهای نظامی [[ارتش شاهنشاهی ایران]] شد.
 
۱۷ شهریور ۱۳۵۷ اغلب به عنوان آغاز پایان کار [[دودمان پهلوی]] ایران در نظر گرفته می‌شود که هر گونه امید به مصالحه میان انقلابیون و سلطنت‌طلبان را از میان برد.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=مسعود بهنود-روزنامه نگار مستقل|کد زبان=fa|تاریخ=۱۷ شهریور ۱۳۸۳|وبگاه=بی‌بی‌سی فارسی|نشانی=http://www.bbc.com/persian/iran/story/2004/09/040907_pm-mb-17shahrivar.shtml|عنوان=هفده شهريور؛ روز خونين تهران}}</ref> رویدادهای این روز عملاً امکان به ثمر رسیدن اصلاحات تدریجی، آرام و لیبرالی را ناممکن گذارد.<ref name="ReferenceA">{{پک|آبراهامیان|۱۳۸۹|ک=ایران بین دو انقلاب|ص=۶۳۶–۶۳۷}}</ref>
 
سال‌ها بعد [[عماد الدین باقی]] با دسترسی به آمار [[بنیاد شهید انقلاب اسلامی]] و منابع دیگر، در پژوهشی تعداد کشته‌شدگان ۱۷ شهریور را ۸۸ نفر عنوان کرد که ۶۴ نفر آن‌ها در میدان ژاله کشته شدند.<ref name=":1" /><ref name>{{پک|Abrahamian|2008|ک="ReferenceB"A History of Modern Iran|ص=159-161|زبان=en}}</ref>
 
== پیش‌زمینه ==
خط ۳۳:
 
=== ۱۶ شهریور ===
از نخستین ساعات بامداد مأموران گارد و شهربانی و ساواک در میادین مختلف و نقاط حساس شهر مستقر شدند. بر پایه گزارش ساواک ۹۵ درصد مغازه‌های خیابان‌ها و [[بازار تهران]] و [[شمیران]] و [[شهر ری]] تعطیل شدند.<ref name=":2" /> تظاهرات ۱۶ شهریور در تهران با حضور بیش از نیم میلیون نفر انجام گرفت که بزرگ‌ترین گردهمایی انجام‌گرفته در ایران تا آن هنگام بود.<ref name>{{پک|آبراهامیان|۱۳۸۹|ک="ReferenceC"ایران بین دو انقلاب|ص=۶۳۶–۶۳۵}}</ref> در این‌ تظاهرات‌ برخی رهبران‌ [[جبهه ملی ایران]] نیز شرکت‌ کردند.<ref name=":2" /> تظاهرکنندگان شعارهای شدیداللحنی مانند «مرگ بر سلطنت پهلوی»، «شاه حرامزاده است» سر می‌دادند و برای نخستین بار نیز خواستار تشکیل «[[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]]» شدند. همان شب، شاه برای آنکه کنترل امور را از دست ندهد دولت را مجبور کرد تا در تهران و یازده شهر دیگر مانند [[کرج]]، [[قم]]، [[تبریز]]، [[کازرون]]، [[اصفهان]]، [[مشهد]]، [[آبادان]]، [[اهواز]]، [[قزوین]]، [[جهرم]] و [[شیراز]]، حکومت نظامی اعلام کند و فرماندهی نظامی پایتخت را نیز به [[غلامعلی اویسی]] که در جریان [[تظاهرات ۱۵ خرداد]] ۱۳۴۲ به «قصاب ایران» مشهور شده بود سپرد و در نهایت نیز دستور بازداشت [[کریم سنجابی]]، [[مهدی بازرگان]]، [[داریوش فروهر]]، [[نصرت‌الله معینیان]]، [[عبدالکریم لاهیجی]]، [[محمود اعتمادزاده]]، [[هدایت‌الله متین‌دفتری]] و [[رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای]] را صادر کرد.<ref name="ReferenceC">{{پک|آبراهامیان|۱۳۸۹|ک=ایران بین دو انقلاب|ص=۶۳۶–۶۳۵}}</ref>
[[پرونده:Martial Law on Black Friday in Iran.jpg|جایگزین=|بندانگشتی|329x329پیکسل|اعلامیه برقراری [[حکومت نظامی]] از سحر ۱۷ شهریور ۱۳۵۷]]
 
خط ۴۱:
حدود ساعت ۸:۱۵ فرماندهان نظامی ابتدا چندبار با بلندگو از مردم خواستند که پراکنده شوند<ref name="خبرگزاری کتاب ایران" /> و وقتی با بی‌تفاوتی مردم روبه‌رو شدند یکی از فرماندهان می‌گوید: "ما را مجبور به تیراندازی نکنید". حدود ساعت ۸:۳۰ یک روحانی وارد محوطه میدان ژاله می‌شود و با یکی از افسران گفتگو می‌کند. در مقابل از مردم می‌خواهد به زمین بنشینند. بین ساعت ۹:۱۵ تا ۱۰ صبح، گلوله‌باران توسّط نظامیان آغاز می‌شود که برای چند دقیقه بیشتر به طول نینجامید.<ref name=":2" /> به‌گونه‌ای که خبرنگارانی که ساعتی بعد از حادثه به محل رسیدند تنها با [[ماشین آب‌پاش|ماشین‌های آب‌پاش]] روبه‌رو شدند که مشغول شست‌وشوی خیابان‌ها بودند.<ref name="آگاه‌سازی به قلم مسعود بهنود" /> پس از شلیک ارتش، درگیری‌های خیابانی گسترده‌ای در گرفت و در طول روز به دیگر نقاط پایتخت کشیده شد. چندین ماشین دولتی از جمله وانت‌های پست، اداره پست، اداره راهنمایی و رانندگی، [[فروشگاه کورش]]، چند بانک، چندین مغازه (به ویژه مشروب فروشی‌ها) و صدها اتوموبیل شخصی به آتش کشیده شدند.<ref name=":2" />
 
در مناطق جنوبی تهران برای پراکنده کردن جمعیت از [[بالگرد]]های نظامی استفاده شد. یک روزنامهٔ اروپایی در این رابطه نوشت: این بالگردها «کوهی از اجساد متلاشی شده» را بر جای گذاردند. در میدان ژاله، تانک‌ها که مردم را محاصره کرده بودند و از پراکنده کردنشان ناتوان بودند شروع به شلیک به سمت مردم کردند. بنا بر نوشتهٔ یک خبرنگار اروپایی، این صحنه به [[جوخه]] آتش شبیه بود که در آن افراد مسلح به انقلابیون بی‌حرکت شلیک می‌کردند.<ref name>{{پک|آبراهامیان|۱۳۸۹|ک="ReferenceC"ایران بین دو انقلاب|ص=۶۳۶–۶۳۵}}</ref>
 
از اوایل بعدازظهر، بازداشت‌های گسترده روحانیون تندرو و مذهبیون مخالف حکومت در شهرهای مختلف آغاز می‌شود. بیشتر آنان ظرف چند روز آزاد می‌شوند.<ref name=":2" />
خط ۵۷:
 
== اهمیت ==
این روز و این رویداد در میان رویدادهای سال آخر حکومت پهلوی، اهمیت بسیاری داشت. در حقیقت با این کشتار، راه مخالفین و مبارزین برای همیشه از حکومت جدا شد و امکان هرگونه آشتی میان حاکمیت و مردم سلب شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۷ شهریور ۱۳۸۳|وبگاه=بی‌بی‌سی فارسی|نشانی=http://www.bbc.co.uk/persian/interactivity/debate/story/2004/09/040907_aa_shahrivar.shtml|عنوان=هفده شهريور: يک رويداد و اسطوره ای که از آن ساخته شد}}</ref> احساسات مردمی نسبت به ضدیت با شاه، بیش از پیش تحریک شد و موقعیت میانه‌روهایی که به دنبال نوعی مصالحه و سازش بین انقلابیون و سلطنت‌طلبان بودند، تضعیف شد؛ به گونه‌ای که عملاً مردم به دو گروه «انقلابی بنیادی» یا «ضد انقلاب نظامی» تقسیم شدند.<ref name>{{پک|آبراهامیان|۱۳۸۹|ک="ReferenceA"ایران بین دو انقلاب|ص=۶۳۶–۶۳۷}}</ref> از سوی دیگر حمایت‌های بعدی [[ایالات متحده آمریکا]] از شاه، سیاست دوگانهٔ آمریکا در قبال ایران را که با تبلیغات سیاسی فشار آمریکا بر شاه برای گسترش فضای باز سیاسی به کلّی منافات داشت، نشان داد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=|وبگاه=مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی|نشانی=http://ir-psri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=377&SP=Farsi|عنوان=تحليل واقعه ۱۷ شهريور}}</ref>
 
مشاور امنیت ملی آمریکا، [[زبیگنیف برژینسکی]]، دربارهٔ این رویداد گفت: «رویداد میدان ژاله چنان خونین و مرگ‌بار بود که کشمکش‌های گذشته میان دولت و مخالفان را از یاد برد. این رویداد، پایان شورش‌های پراکنده و مقطعی و آغاز انقلاب واقعی بود.»<ref>[http://www.tebyan.net/Weblog/cleverM/post.aspx?PostID=38934 تبیان]</ref>
خط ۶۳:
 
== تعداد کشته‌شدگان ==
فرمانداری نظامی تهران آمار ۸۷ کشته و ۲۰۵ مجروح را تأیید نمود.<ref name=":2" /><ref>{{پک|Abrahamian|1982|ک=Iran nameBetween Two Revolutions|ص=":4"516 |زبان= en}}</ref> اما مخالفان حکومت، اعلان داشتند که در این روز بیش از ۴٬۰۰۰ نفر کشته شده‌اند و تعداد کسانی که تنها در میدان ژاله جان باخته‌اند ۵۰۰ نفر است.<ref name=":4">{{پک|Abrahamian|1982|ک=Iran Between Two Revolutions|ص=516 |زبان= en}}</ref> [[میشل فوکو]] فیلسوف فرانسوی که برای پوشش دادن رویدادهای انقلاب در یک روزنامه ایتالیایی به محل حوادث رفته بود مدعی شد که ۴٬۰۰۰ تن در این روز هدف گلوله قرار گرفته‌اند. اما سال‌ها بعد [[عماد الدین باقی]] با دسترسی به آمار [[بنیاد شهید انقلاب اسلامی]] و منابع دیگر، در پژوهشی تعداد کشته‌شدگان ۱۷ شهریور را ۸۸ نفر ذکر می‌کند که ۶۴ نفر آن‌ها در میدان ژاله کشته شدند.<ref name=":1">{{یادکرد وب|نویسنده=روزنامه شرق ۱۶/۲/۱۳۸۳ صفحه ۳۰ ويژه نامه كتاب|کد زبان=fa|تاریخ=۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۳|وبگاه=عمادالدین باقی|نشانی=http://www.emadbaghi.com/archives/000105.php|عنوان=درباره يك نويسنده: روايت فرزند انقلاب از انقلاب}}</ref><ref name="ReferenceB">{{پک|Abrahamian|2008|ک=A History of Modern Iran|ص=159-161|زبان=en}}</ref> [[محمد باهری]] که در آن هنگام عهده‌دار سمت [[فهرست وزیران دادگستری ایران|وزارت دادگستری]] بود می‌گوید: بنابر گزارش [[سازمان پزشکی قانونی]] و سازمان [[بهشت زهرا]] مجموع کشته‌شدگان روز هفدهم شهریور و زخمی‌هایی که تا روز بیست و ششم شهریور درگذشتند ۱۲۶ نفر بوده‌است.<ref>{{یادکرد وب|ناشر=[[دانشگاه هاروارد|Harvard University]]|عنوان=Mohammad Baheri. Interview recorded by Habib Ladjevardi|نشانی=http://pds.lib.harvard.edu/pds/view/2828780?n=680&s=8&printThumbnails=no|تاریخ= August 1982|نویسنده=Iranian Oral History Collection}}</ref> همچنین در سال ۱۳۹۶، [[عبدالله نوری]] کنشگر سیاسی [[جناح اصلاح‌طلبان جمهوری اسلامی ایران|اصلاح طلب]] و [[وزارت کشور (ایران)|وزیر کشور]] [[دولت خاتمی]] در مطلبی که در [[شرق (روزنامه)|روزنامه شرق]] به چاپ رسید، از قول [[سید محمد بهشتی]] گفت که تعداد کشته‌شدگان روز ۱۷ شهریور در میدان ژاله <u>بسیار کمتر</u> از آن چیزی بود که توسط [[جامعه روحانیت مبارز]] در بیانیه پس از این رویداد گفته شده بود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=fa|تاریخ=۱۱ خرداد ۱۳۹۶|وبگاه=|نشانی=http://www.asriran.com/fa/news/542070/عبدالله-نوری-به-شهید-بهشتی-گفتم-باید-تعداد-شهدای-میدان-ژاله-را-10-برابر-بیشتر-ذکر-می-کردید|عنوان=عبدالله نوری: به شهید بهشتی گفتم باید تعداد شهدای میدان ژاله را ۱۰ برابر بیشتر ذکر می‌کردید|ناشر=خبرگزاری عصر ایران}}</ref>
 
== نام‌ها ==
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/تظاهرات_۱۷_شهریور»