خاندان مهران: تفاوت میان نسخه‌ها

}}'''خاندان مهران''' یکی از [[هفت خاندان ممتاز ایران باستان]] است. حوزه نفوذ این خاندان [[ری]] بود. اما برخی از تاریخ‌دانان حوزه نفوذی این خاندان را در طبرستان دانسته‌اند. [[بهرام چوبین]] رئیس و فرمانده خاندان مهران بوده‌است.همینطور همین‌طور پژوهشگران این خاندان و [[خاندان اسپندیاذ]] را یکی دانسته انددانسته‌اند. خاندان مهران یکی از خاندان‌های [[خاندان‌های کهن ایرانی|باستانی ایرانی]] است که نسب آنان برطبق نظر مورخین به خاندان باستانی اشکانی با نسب مستقیم مادری از [[بلاش ششم]] [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانی]] می‌رسد و همینطورهمین‌طور خاندان اشکانی نسب خود را به [[اردشیر سوم (هخامنشی)|اردشیر سوم هخامنشی]] میرسانندمی‌رسانند. اصل این خانواده از ناحیه خراسان و طبرستان بوده‌است و در آنجا در طی قرون متمادی به ویژه دوره [[صفویان]] و در طول دوران [[افشاریان|افشاریه]] و [[زندیان|زندیه]] قدرتی محلی داشتند. از آغاز دوره قاجار اعضای این خاندان که خاندان نوری می باشد،می‌باشد، در مشاغل دیوانی و مناصب لشکری وارد عرصه سیاست شدند. جایگاه این خانواده در تهران، فارس، اصفهان، زنجان و رستمدار بوده‌است که املاک وسیعی را در اختیار داشتند؛ و تمامی تیره‌های خاندان در آن ولایات همواره از متنفذین محلی بودند. در تمام طول دوران [[قاجاریان|قاجار]] و [[پهلوی]] خاندان خواجه‌نوری، صدر نوری و تمامی نوری‌های اهل نور در مقامات عالی سیاسی و نظامی قرار داشتند. معروف‌ترین چهره‌های این خانواده [[مهرنرسه]]، [[شاهین بهمن‌زادگان|شاهین وهمن زادگان]] ،[[بهرام چوبین|بهرام چوبینه]]، [[اسماعیل سامانی|امیراسمائیل سامانی]] و [[میرزا آقاخان نوری]] بوده‌اند که آقاخان نوری پس از [[امیرکبیر|میرزا تقی‌خان امیرکبیر]]، صدراعظم ایران شد و با برقراری او به صدارت، نفوذ خانواده نوری به ناگهان افزایش یافت؛ ولیکن این خانواده در تمامی مناطق تحت نفوذشان همواره قدرتمند و متنفذ بوده و تأثیرات مهمی از خود به جای گذاشته‌اند. در این مقاله به سرگذشت و اقدامات این خانواده در تمامی تیره‌های مهم آن پرداخته شده‌است.

[[پرونده:Samanid_dynasty.gif|بندانگشتی|امپراتوری سامانی در اوج عظمت، مورخین نیای این خاندان را خاندان مهران می دانندمی‌دانند.]]

[[میرزا آقاخان نوری]] فرزند میرزا اسدالله از ازدواج با دختر میرزا محمدزکی نوری، صاحب هشت پسر و پنج دختر شد. (اعتمادالسلطنه، چهل سال تاریخ ایران، ۴۵۹؛ میرزا صالح، رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی، ۴۱۴؛ عاقلی، خاندان‌های حکومت‌گر در ایران، ۱۰۰.) بزرگترین پسر، میرزا کاظم‌خان (۱۲۴۶–۱۳۰۷ قمری) در آغاز صدارت میرزا آقاخان، به عنوان مستوفی وارد دستگاه قاجار شد. او چندی بعد به درخواست پدرش با [[عزت‌الدوله]] خواهر ناصرالدین‌شاه ازدواج کرد و شاه بدو لقب «نظام‌الملک» داد. در زمانی که میرزا یوسف آشتیانی، رئیس دفتر استیفا و رقیب میرزا آقاخان، از شغل خود کناره‌گیری کرده و در املاکش در آشتیان انزوا گزیده بود، میرزا آقاخان نظام‌الملک را به جای او منصوب ساخت. نظام‌الملک پس از عزل میرزا آقاخان از صدارت، کلیه مناصب خود را از دست داد و عزت‌الدوله نیز از او طلاق گرفت. او در ۱۲۸۷ قمری، هفت سال پس از مرگ پدرش، به دربار بازگشت و به عضویت دارالشوری و سپس ریاست دفتر استیفا رسید. او در سال‌های بعد مشاغلی از جمله حکومت یزد و [[وزارت عدلیه]] داشت، تا آنکه در ۱۲۹۸ قمری به پشتیانی کامران میرزا، پسر ناصرالدین شاه، به وزارت لشکر رسید و تا پایان عمر در این مقام باقی بود. او در این دوران پسرش عبدالوهاب‌خان (۱۲۶۵–۱۳۳۵ قمری) را به معاونت خود و منصب لشکرنویسی منصوب ساخته بود. نظام‌الملک پس از فوت امیراصلان‌خان مجدالدوله در سال ۱۲۸۸ قمری، نیم‌تاج‌خانم بیوه او را که دختر میرزا نبی قزوینی از بطن ماه‌نوش‌لب خانم [[افتخارالسلطنه]] (دختر فتحعلی‌شاه) بود، به زنی گرفت و صاحب پسری به نام ابوالحسن شد؛ ولی به او علاقه‌ای نداشت و همواره ابراز می‌کرد که این پسر از من نیست. پس از آنکه ابوالحسن خان در جوانی درگذشت، عبدالوهاب خان به تنها وارث نظام‌الملک تبدیل شد و پس از مرگ پدرش در ۱۳۰۷ قمری مناصب او را به ارث برد و نظام‌الملک لقب یافت. عبدالوهاب‌خان در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه مدتی به حکومت تهران برقرار شد و باردیگر در زمان مظفرالدین‌شاه به وزارت لشکر رسید. او سه بار ازدواج کرد. پسر اول او نعمت‌الله‌خان، از دختر میرزا فضل‌الله وزیر نظام بود و در دوران وزارت لشکر پدرش، شغل و لقب لشکرنویسی داشت. او در سال ۱۳۱۰ قمری لقب «مدیرالسلطنه» دریافت کرد و پس از فوت پدرش در ۱۳۳۵ قمری لقب نظام‌الملک یافت. همسر دیگر عبدالوهاب‌خان انبساط‌الدوله خواهر میرزاعلی‌خان امین‌الدوله (صدراعظم مظفرالدین شاه و نتیجه میرزا اسدالله نوری) بود که از او صاحب دو پسر و سه دختر شد، از جمله: افخم‌الملک، که با [[عزیزالملوک]] دختر شاهزاده [[عبدالصمد میرزا عزالدوله]] (کوچک‌ترین پسر محمدشاه) ازدواج کرد و اعظم‌الملک که همسرش عفت‌الملوک خواجه‌نوری بود. اعظم‌الملک پدر [[عباسقلی خواجه‌نوری]] (۱۲۹۴–۱۳۷۲) بنیان‌گذار علم آمار در ایران است. عبدالوهاب‌خان در اواخر عمر همسر صیغه‌ای گرفت و از او چهار پسر و یک دختر یافت. (عاقلی، خاندان‌های حکومت‌گر در ایران، ۱۰۰–۱۰۲؛ اعتمادالسلطنه، چهل سال تاریخ ایران، ۵۷۲؛ میرزا صالح، رجال و دیپلمات‌های عصر قاجار و پهلوی، ۴۱۴؛ عین‌السلطنه، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، ۷: ۵۰۴۹ و ۵۰۸۴.)

پسر هفتم [[حسینقلی صدرالسلطنه|میرزا حسینقلی‌خان]] در سال ۱۳۰۵ قمری از جانب ناصرالدین‌شاه به عنوان اولین وزیرمختار ایران در ایالات متحده آمریکا، به واشینگتن فرستاده شد. او پس از بازگشت لقب صدرالسلطنه گرفت و [[وزیر فوائد عامه]] شد. صدرالسلطنه صاحب چهار فرزند، سه دختر و یک پسر بود. دختر اولش مهرماه‌خانم شرف‌الدوله به ازدواج رضاخان مؤید همایون برادر نظام‌السطان درآمد. دختر دوم، بدرالملوک همسر عبدالعلی حکمت شد. دختر آخر به نام تاج‌الملوک با حسین قدس نخعی وزیر امورخارجه ایران ازدواج کرد. پسر صدرالسلطنه، نصرالله صدرنوری که تاجری بسیار نام‌آور و واردکننده نخستین نسل اتومبیل به ایران بود، در سال ۱۳۲۰ خورشیدی در خیابان توسط سارقانی که قصد دزدی جواهراتش را داشتند، به قتل رسید. پسر او رضا صدرنوری، در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ هنگامی که از بالکن خانه درگیری‌های میدان بهارستان را تماشا می‌کرد، بر اثر اصابت تیر هوایی کشته شد. (عاقلی، خاندان‌های حکومت‌گر در ایران، ۱۰۹. عین‌السلطنه، روزنامه خاطرات عین‌السلطنه، ۱۰: ۸۰۴۸.) تنها دختر نصرالله صدرنوری، پریوش با عباس مؤدب‌نفیسی پسر [[علی‌اصغر نفیسی]] (مؤدب‌الدوله) ازدواج کرد.{{آغاز تبار}}

اعضای این تیره از خاندان نوری در هنگام نزاع خاندان نوری و زندیه در اوایل حکومت قاجار به دلیل قتل‌عام توسط زندیه از نور گریخته و به خمسه پناه برده‌اند. ایشان در دوران فئودالیسم برای حدود ۱۵۰ سال به قسمتهایی از خدابنده (آبادی شیرو ([[شورآب (خدابنده)|شوراب]]) و [[سعیدآباد (خدابنده)|سعید آباد]] که مقرخاندان نوری در منطقه بوده) حکومت می‌کرده‌اند. مهاجرین این خاندان روستای شیرو را به وجود آورده‌اند که تا به امروز پایدار است و حتی بعد از [[انقلاب سفید]] حدود ۳۰۰۰ هکتار از زمین‌های منطقه در اختیار این خانواده قرار دارد. در روزگار اوج خود این خانواد صدها سوار در رکاب خود داشتند که به برقراری نظم در منطقه می‌پرداختند و بزرگان این خانواده عنوان شیرو خان یا [[خان]] را به دوش می‌کشیدند. گرچه این خانواده در منطقه با برخی از طایفه‌های دیگر همچو طایفه امینی و نادی دارای تنش بوده که گاهی به زد و خورد می‌انجامید، ایشان در برقراری آرامش به‌طور کلی موفق عمل می‌کردند. از اثرات مهم این خانواده در منطقه می‌توان به مقابله با قدرت روزافزون [[ایل افشار]] در [[خدابنده]] و همین‌طور بنا نهادن مزارع و باغات و همین‌طور مدیریت دقیق حوزه آبخیز منطقه برای بهبود کشاورزی اشاره کرد که اثرات آن امروزه در مدیریت آب چشمه‌های ایشان که هنوز به رغم مشکلات آبی فراوان تعدادی از آنان زمین‌های این خاندان را سیراب کرده که نشان از نبوغ مهندسی ایشان در مدیریت آبی خانواده داشته که در نوع خود بینظیراست. همین‌طور بنا نهادن یک روستای نسبتاً بزرگ با جمعیت حدود هزار نفری در اوج خود موجب برهم خوردن ساختارسیاسی این منطقه شد که همواره صحنه درگیری خانات زنجان و ایل افشار بوده‌است و حضور قدرت سوم موجب آرامش بیشتر منطقه به خصوص در دوران قدرتمندی اعضای دیگر خاندان نوری در دربار قاجار بوده‌است. (اسناد

اعضای این خانواده با این که هرگز به دنبال کسب قدرت فراتر از املاک و مستقلات خود نرفته‌اند اما در حفظ آرامش و بازی سیاست در منطقه وزنه سنگینی محسوب می‌شدند به صورتی که همواره مورد احترام مردم و خانات افشار و زنجان بودند. اعضای این خانواده در سال ۱۹۸۰ از املاک خانوادگی مهاجرت کرده و فرزندان ایشان به کار هایکارهای دیوانی، بروکراتیک و رخت نظام در آمدنددرآمدند. تیره نوروزی شیرو این خانواده از خانواده هایخانواده‌های سرشناس زنجان بوده و از نظر بازرگانی و علمی در جایگاه بالایی به سر می برندمی‌برند. مهندس محمد نوروزی (فرزند میانی احمد نوری شیرو نام خانوادگی خود را به دلیل ارادت به نوروز به نوروزی تغییر داده استداده‌است) مدتی نایب نظام مهندسی کشور بوده و از مهندسین خوشنام استان محسوب می شودمی‌شود و همینطورهمین‌طور در بحث تجارت و تولید نیز دست به کارآفرینی فراوان زده استزده‌است. باقی فرزندان نیز در رخت نظام و یا تجارت در عرصه بین المللیبین‌المللی به درجات بالا و حساس دست یافته اندیافته‌اند.

３８. Madelung, W. (1984). "ĀL-E BĀVAND (BAVANDIDS)". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 7. London u.a.  : Routledge & Kegan Paul. pp. 747–753. <nowiki>ISBN 90-04-08114-3</nowiki>.

<br />{{شاهنشاهی اشکانی}}

{{DEFAULTSORTترتیب‌پیش‌فرض:خاندان مهران }}