جامعه‌شناسی: تفاوت میان نسخه‌ها

از آن‌جا که، در مقایسه با بقیهٔ حیوانات، انسان کمتر تحت تأثیر و کنترل [[غریزه|غرایز]] است، بخش زیادی از رفتارهای او به‌واسطهٔ ساختارهای اجتماعی کنترل می‌شود. این موضوع ضرورت وجود ارگان‌های اجتماعی (از قبیل ارگان‌های اقتصادی، مذهبی، آموزشی، سیاسی، ...) برای مشخص کردن رفتارها و تصمیمات انسان‌ها را نشان می‌دهد. دانش جامعه‌شناسی به بررسی نحوه‌های تأثیر ارگان‌های اجتماعی بر رفتار انسان‌ها، برهم‌کنش ارگان‌های اجتماعی مختلف با یک‌دیگر، تشکیل، فرسودگی و نابودی آن‌ها می‌پردازد.<ref name=":0" /> از آن‌جایی که جامعه‌شناسی به رفتار ما به‌عنوان موجوداتی اجتماعی توجه دارد، زمینهٔ پژوهش آن از واکاوی (تحلیل) تماس‌های کوتاه میان افراد ناشناس در [[خیابان]] گرفته تا بررسی روندهای اجتماعی جهانی، همه را دربر می‌گیرد. جامعه‌شناسی، علم شناخت [[جامعه]] و همچنین ساختارها، روابط درون آن، نهادهای آن و واقعیت‌های اجتماعی است.

[[ابن خلدون]] مؤسس «علمی از تشکیلات اجتماعی» بوده که به آنچه امروزه جامعه‌شناسی خوانده می‌شود شباهت دارد؛<ref>{{یادکرد|فصل= |کتاب=Society, state, and urbanism: Ibn Khaldun's sociological thought|ناشر= State University of New York Press|شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=۱۹۸۸ |شابک=0-88706-610-0 |نویسنده=Baali, {{چر}}Fuad |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه=۱۱ |زبان=en |مقاله= |ژورنال= |نشریه= |تاریخ= |دوره= |شماره= |شاپا=}}</ref> چنانچه برخی از محققین ابن خلدون را پدر جامعه‌شناسی می‌شناسند.<ref>{{یادکرد|فصل= |کتاب=The New Encyclopedia of Islam|ناشر= Rowman & Littlefield|شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=۲۰۰۸ | شابک = 0-7425-6296-4 |نویسنده=Glassé, {{چر}}Cyril |نویسندگان سایر بخش‌ها=|ترجمه=|صفحه=۲۲۲ |زبان=en |مقاله= |ژورنال= |نشریه= |تاریخ= |دوره= |شماره= |شاپا=}}</ref><ref>{{یادکرد|فصل= |کتاب=Governance without government: order and change in world politics|ناشر= Cambridge University Press|شهر= |کوشش= |ویرایش= |سال=۱۹۹۲ | شابک = 0-521-40578-5 |نویسنده=Rosenau, {{چر}}James N. |نویسندگان سایر بخش‌ها=Ernst Otto Czempiel|ترجمه=|صفحه=۱۵۶ |زبان=en |مقاله= |ژورنال= |نشریه= |تاریخ= |دوره= |شماره= |شاپا=}}</ref> به گفتهٔ [[دانشنامه بریتانیکا]] جامعه‌شناسی در اواخر [[قرن ۱۹ میلادی]] بواسطهٔ کارهای [[امیل دورکیم]] در [[فرانسه]]، [[ماکس وبر]] و [[گئورگ زیمل]] در [[آلمان]]، [[رابرت اچ. پارک|رابرت پارک]] و آلبیون وودبری اسمال در آمریکا ظهور کرد.<ref name=":0" /> جامعه‌شناسی در ایران توسط [[غلامحسین صدیقی]] (تولد: ۱۲۸۴ هجری خورشیدی) در سال ۱۳۱۷ هجری خورشیدی بنیان نهاده شد.<ref name="AJI" />

جامعه‌شناسان از روش‌های مشاهده‌ای مختلف، نظرسنجی و مصاحبه، تحلیل‌های آماری، آزمایش‌های کنترل‌شده، و روش‌های دیگر بهره می‌جویند.<ref name=":0" />

دانش جامعه‌شناسی در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی به وجود آمد اگر چه از سنت عقل‌گرایی موجود که در آغاز توسط فلاسفه [[یونان باستان]] بنا شده بود بهره جسته‌است. واژهٔ فرانسوی Sociologie نخستین بار در ۱۸۳۷ توسط [[اگوست کنت]] فیلسوف فرانسوی ابداع شد، هر چند او را مؤسس ''رشتهٔ علمی جامعه‌شناسی'' به‌حساب نمی‌آورند.<ref name=":0" /> کنت با الهام گرفتن از علم فیزیک و ملاحظهٔ موفقیتِ آن، هدفش را یافتن قوانین همواره صادق حاکم بر جوامع انسانی توسط یک روشی علمی تعریف کرد. کنت در ابتدا علم‌اش را فیزیک اجتماعی نامید، اما بعدها نام آن را به جامعه‌شناسی تغییر داد. او می‌خواست چیزی مشابه آنچه در فیزیک انجام شده بود را در جوامع انسانی پیاده‌سازی کند. افراد دیگری نیز در قرن ۱۹ میلادی (همانند [[کارل مارکس]]) بودند که خود را جامعه‌شناس نمی‌خواندند ولی امروزه به عنوان پایه‌گذاران این رشته شناخته می‌شوند. جدا از این افراد، در قرن ۱۹ میلادی روش‌های مطالعات آماری نیز تدوین شد که بعدها در تدوین رشته جامعه‌شناسی مورد استفاده قرار گرفت.<ref name="Encarta">Encarta, Sociology, Microsoft Corporation</ref>

اقتصاددان و مورخ [[ماکس وبر]] در تثبیت جامعه‌شناسی به عنوان یک رشتهٔ دانشگاهی در آلمان در دهه‌های نخست [[سده بیستم]] نقش عمده‌ای بازی کرد. جامعه‌شناسان آلمانی بر خلاف جامعه‌شناسان فرانسوی و انگلیسی زبانان به جای تقلید از روش مدل‌سازی رایج در علوم فیزیکی بیشتر متأثر از تحلیل‌های تاریخی و تحت تأثیر دیدگاه‌های مارکسیستی قرار داشتند. در [[بریتانیا]] رشتهٔ جامعه‌شناسی تا حدود سال‌های ۱۹۶۰ میلادی تنها در یک مؤسسه آموزشی (The London School of Economics) تدریس می‌شد، و علاقه‌ها بیش‌تر به یافتن تغییرات تکاملی جامعهٔ [[بریتانیا]] و حل مسائل مربوط به ادارهٔ حکومت محدود می‌شد.<ref name="Encarta" />

برای مدت طولانی جامعه‌شناسان به واکاوی تغییرات تاریخی جوامع غربی و تحلیل روابط و وابستگی‌های بین مؤسسات اجتماعی مختلف و ملزومات زندگی اجتماعی مانند اقتصاد، حکومت، خانواده و مذهب می‌پرداختند. به عبارت دیگر، تلاش جامعه‌شناسان ادغام نظریات و داده‌های جمع‌آوری شده و اکتشافات علوم اجتماعی مختلف بود. امروزه این موضوعات در زیررشتهٔ [[نظریه‌های جامعه‌شناسی]] مورد بررسی قرار می‌گیرند. این زیررشته همچنین مفاهیم اصلی زندگی اجتماعی را مورد تحلیل قرار می‌دهد و بر خلاف تحلیل‌های قرن ۱۹ میلادی، تأکید زیادی روی جمع‌آوری داده‌های آماری و تحقیقات میدانی دارد.<ref name="Encarta" />

نمونه‌هایی از زیر رشته‌های جامعه‌شناسی عبارتند از ازدواج و خانواده، برابری اجتماعی و طبقه‌بندی اجتماعی، روابط نژادی، رفتارهای منحرف، جوامع شهری، و مؤسسات پیچیده.<ref name="Encarta" />

* محسن عباسی مطلق